جمع بندی علت رفتار خاص حضرت علی (ع) در جنگ جمل

کارشناس بحث: استاد عماد

سلام علیکم

همین پرسش را یحیی بن اکثم از امام جواد علیه السلام می پرسد و اشان پاسخ می دهند:

«اما اینکه گفتی امیر مؤمنان علیه السلام اهل صفین را چه در حال پیشروی و چه در حال فرار می کشت و به مجروحان تیر خلاص می زد ولی در جنگ جمل هیچ فراری را تعقیب نکرد و هیچ مجروحی را نکشت و هر کس اسلحه خود را بر زمین گذاشت و یا به خانه اش رفت، امان داد به این دلیل بود که اهل جمل پیشوایشان کشته شده بود و گروهی نداشتند که به آنها ملحق شوند و همانا به خانه هایشان بازگشتند بدون اینکه مخالف و محارب باشند و به اینکه از آنان دست برداشته شود راضی و خشنود بودند، پس حکم اینها این است که شمشیر از میانشان برداشته شود و از آزار و اذیتشان خودداری شود چرا که در پی اعوان و انصاری نیستند.
ولی اهل صفین به سوی گروهی آماده و رهبری باز می گشتند که آن رهبر اسلحه و زره و نیز شمشیر برایشان فراهم می کرد، از بخششهای خود آنها را سیراب می کرد، برایشان قرارگاه و منزلگاه آماده می کرد، از بیمارانشان عیادت می کرد و ... بنابراین حکم آنها یکسان نیست.»(1)

1. وسایل الشیعه، ج15، ص75-76

سلام من ی سوالی دارم

تو ی جنگی که حضرت علی با عمر و عاص رو به رو میشه و راحت میتونه اونو بکشه
اما عمر عاص خودشو برهنه میکنه و حضرت علی هم چون نگاه به عورت رو جایز نمیدونسته یا حرام میدونسته نکشتش!
در ی جنگی بین مسلمین و معاندین و دشمنان اگر کل لشکر مسلمین مانند حضرت علی عمل کنند و دشمنان هم مانند عمر عاص
حکومت اسلامی تو دو سوت نابود میشه و فرو میپاشه که

کار عمروعاص دفعتا بوده و کار حضرت علی علیه السلام نیز دفعتا. اگر چه فرض شما از نظری عقلی نمی گویم محال ولی بسیار بعید است اما اگر چنین اتفاقی افتاد قطعا تدابیری اندیشیده می شود.
از جمله صدور حکمی ثانوی مبنی بر عدم التفات به این موضوع

در اینکه ابوالحسن الثالث چه کسی است اختلاف است لذا برخی ابو الحسن الاولرت امام موسی (علیه السلام) ابو الحسن الثانی: امام رضا (علیه السلام)و ابو الحسن الثالث امام جواد (علیه السلام)می دانند(1)

1. زندگی امام موسی بن جعفر علیه السلام، ص17

یحیی بن اکثم در سال 159 متولد و در سال 242 درگذشته است(1) لذا هم با امام جواد علیه السلام و هم با امام هادی علیه السلام معاصر است. معروفترین مناظره می با امام جواد علیه السلام است. اما از طریق موسی مبرقع برادر امام هادی علیه السلام با امام هادی علیه السلام نیز مناظراتی داشته است البته ظاهرا مکتوب(2) وی مناظرات دیگری نیز دارد.(3)
1.زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج 8، ص 138، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ هشتم، 1989م.
2.عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق، مصحح، رسولی محلاتی، هاشم، ج 2، ص 128، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1380ق؛ شیخ مفید، الاختصاص، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، محرمی زرندی، محمود، ص 91، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق.
3.کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 13، ص 728، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، محقق، مصحح، خرسان، محمد باقر، ج 2، ص 454، مشهد، مرتضی، چاپ اول، 1403ق.

 

جمع بندی

پرسش:
سیره حضرت علی (علیه السلام) در جنگ ها در برخورد با فراریان و زخمی ها در صحنه جنگ چگونه بوده است؟ چرا رفتارشان در جنگ جمل و صفین در برخورد با فراریان و زخمی ها متفاوت است؟

پاسخ:
با توجه به زندگی و سیره کلی حضرت علی (علیه السلام) که محبت و نوع دوستی در صدر تصمیماتشان بود در این باره نیز همانگونه عمل کردند. اما گاهی بخشش تبعات جبران ناپذیری دارد که عدم بخشش آن تبعات را ندارد.
ابان بن تغلب از عبدالله بن شریک در مورد رفتار به ظاهر دو گانه حضرت علی علیه السلام در مورد فراریان جنگ جمل و جنگ صفین می پرسد ایشان پاسخ می دهد«إِنَّ أَهْلَ الْجَمَلِ قُتِلَ طَلْحَةُ وَ الزُّبَيْرُ وَ إِنَّ مُعَاوِيَةَ كَانَ قَائِماً بِعَيْنِهِ وَ كَانَ قَائِدَهُمْ»(1)
در جنگ جمل ؛طلحه و زبیر کشته شده بودند اما در جنگ صفین؛ معاویه که رهبر آنان بود هنوز زنده بود و به آنان فرماندهی می کرد. کنایه از اینکه فراریان صفین امکان برگشتشان به میدان جنگ بود اما فراریان جمل دیگر بر نمی گشتند

یحیی بن اکثم نیز در همین باره از امام جواد (علیه السلام) می پرسد و ایشان پاسخ می دهند:
«اما اینکه گفتی امیر مؤمنان (علیه السلام) اهل صفین را چه در حال پیشروی و چه در حال فرار می کشت و به مجروحان تیر خلاص می زد ولی در جنگ جمل هیچ فراری را تعقیب نکرد و هیچ مجروحی را نکشت و هر کس اسلحه خود را بر زمین گذاشت و یا به خانه اش رفت، امان داد به این دلیل بود که اهل جمل ،پیشوا وفرمانده ایشان کشته شده بود و گروهی نداشتند که به آنها ملحق شوند و همانا به خانه هایشان بازگشتند بدون اینکه مخالف و محارب باشند و به اینکه از آنان دست برداشته شود راضی و خشنود بودند، پس حکم اینها این است که شمشیر از میانشان برداشته شود و از آزار و اذیتشان خودداری شود چرا که در پی اعوان و انصاری نیستند.
ولی اهل صفین به سوی گروهی آماده و رهبری باز می گشتند که آن رهبر اسلحه و زره و نیز شمشیر برایشان فراهم می کرد، از بخششهای خود آنها را سیراب می کرد، برایشان قرارگاه و منزلگاه آماده می کرد، از بیمارانشان عیادت می کرد و ... بنابراین حکم آنها یکسان نیست.»(2)

بنابراین سیره ایشان در مورد فراریان برخورد منتاسب با شرایط جنگ البته با غلبه رافت بر شدت است. گاهی به دلیل ادامه جنگ عدم تعقیب فراریان باعث انسجام دوباره آنان شده و حمله مجدد آنان به سپاه خودی را در پی دارد که ممکن است کشته ها و حتی شکست را به دنبال داشته باشد لذا نمی توان همیشه حکم به عدم تعقیب کرد بلکه گاهی خلاف آن معقول به نظر می رسد. لذا در جنگ جمل از آنچه که سپاه دشمن شکست را پذیرفت و کار به پایان رسید حضرت علی (علیه السلام) بخش نامه عمومی بخشش فراریان را همراه با رافت اسلامی صادر کردند اما در جنگ صفین از آنجا که فراریان به عقبه سپاه دشمن می پیوستند و تجهیز دوباره شده و به جنگ باز می گشتند مسئله متفاوت بود.(3)

 

پی نوشت ها:
1.کلینی، الكافى ج5، ص33 ؛ تهذیب الاحکام، ج6، ص155
2. شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ج15، ص75-76
3.کلینی، الكافى ج5، ص33 ؛ تهذیب الاحکام، ج6، ص155