محمد ابن مسلم ثقفي کوفي کیست؟
تب‌های اولیه
محمد بن مسلم، يکي از برجسته‌ترين و پرآوازه‌ترين پرورش‌يافتگان و دانش‌آموختگان دو تن از حجت‌هاي الهي و امامان معصوم شيعه، حضرت امام محمد باقر(ع) و حضرت امام صادق(ع) بود که بي‌ترديد در گسترش فرهنگ اسلام ناب و حقايق تابناک آموزه‌هاي اهل بيت عصمت(ع) نقش ممتاز و تأثيرگذاري داشت؛ به گونه‌اي که به جرئت مي‌توان گفت: در اوايل سده دوم هجري در ميان ياران امامان(ع)، کمتر چهره‌اي همانند او اين چنين قله‌هاي رفيع دانش طلبي و نشر احاديث امامان را فتح کرده است.
او در شهر تاريخي و محدث‌پرور کوفه پا به عرصه هستي نهاد و بدين جهت، بدو «کوفي» مي‌گويند. کنيه‌اش ابوجعفر، و ملقب به القاب زيادي است که هر يک، به سبب وجود ويژگي‌هاي جسمي، اقتصادي و قبيله‌اي است.
چون گردن او از اندازه معمول، کوتاه‌تر بود به «اوقص» و چون بينايي يک چشم او مشکل داشت به «اَعور»،[1] به جهت اينکه پلک چشمش بيش از معمول حرکت مي‌کرد به «حدّاج»،[2] به دليل اينکه قدش کوتاه بود به «قصير» و چون به انگيزه صيانت از باورهاي شيعي خود تقيه کرد و برهه‌اي از عمر خود را به آسياباني گذراند به طحّان (آسيابان)، و گاهي که به تجارت و داد و ستد روغن مي‌پرداخت به سمّان (روغن‌فروش)، چون اصالتاً تيره و تبار و نياکان او از شهر طائف در سرزمين حجاز بودند به «طائفي» و به مناسبت اينکه از قبيله و تبار ثقيف بود ـ که اين تيره بيشتر ساکن قلمرو طائف بودند ـ به «ثقفي» معروف و شهره است.[3]
ويژگي‌ها
1. کثرت حديث
از برجسته‌ترين ويژگي‌هاي اين فقيه و محدث شيعي، تعداد شگفت‌انگيز رواياتي است که از محضر آن دو امام بزرگوار فراگرفت و اين نشان دهنده ذوق و علاقه سرشار او به آموزه‌هاي ديني است. خود او اين حقيقت برجسته را در گزارشي جالب، بازتاب داده:
هر زمان که در مسئله‌‌اي شرعي، دچار مشکل مي‌شدم که دانستن حکم آن ضروري بود، به حضرت امام باقر(ع) و حضرت امام صادق(ع) مراجعه مي‌کردم و طي ساليان متمادي که در مدينه اقامت داشتم و يا گاهي که از کوفه به مدينه مي‌رفتم، حدود سي هزار حديث از امام باقر(ع) شنيدم و شانزده هزار حديث نيز از امام صادق(ع) فرا گرفتم.[4]
2. مرجعيت در فتوا
گاهي امامان(ع) شيعيان خويش را در اخذ و فراگيري آموزه‌هاي اسلامي و دريافت احکام شرعي به برخي از چهره‌هاي شاخص و برجسته و موجّه، ارجاع مي‌دادند و اين، نشان دهنده جايگاه بلند و والاي آنان در نيل به قله‌هاي دانش و کمال است.
محمد بن مسلم، يکي از اين انسان‌هاي بزرگ و دانشمندان توانمند است. عبدالله بن ابي يعفور ـ که خود يکي از برگزيده‌ترين فقيهان و محدثان و از ياران امام صادق(ع) است ـ مي‌‌گويد: به امام صادق(ع) عرض کردم: آقا جان! من قدرت و توان اين را ندارم که در هر زماني به محضر شما شرفياب شوم و از کوفه به حجاز مسافرت کنم. گاهي اتفاق مي‌افتد که برخي شيعيان شما در آنجا، به من مراجعه مي‌کنند و از مسائل شرعي و وظايف خود از من مي‌پرسند. بارها شده که من حکم آن را نمي‌دانم. شما چه دستوري مي‌دهيد؟
امام(ع) در پاسخ او فرمود: تو را چه شده که از محمد بن مسلم ثقفي غافلي؟ به او مراجعه و از او پرسش کن؛ چون او از دانش‌آموختگان مکتب پدرم امام باقر(ع) است و از آن بزرگوار اخبار فراواني را فرا گرفته است.[5]
محمد بن مسلم نه تنها در اين ساحت نزد پيروان اهل بيت(ع)، که نزد مخالفان مکتب آل البيت(ع) نيز معروف و مقبول بود. به عنوان نمونه، به داستان جالب ذيل عنايت شود.
پي‌نوشت‌ها
[1] . الاعور: مَنْ ذَهَبَ حِسّ أحدِ عَينَيه.
[2] . کثير التحديق بعينه.
[3] . رجال الکشي، ج2، ص386، چاپ موسسه آل البيت؛ تنقيح المقال، ج3، ص184، چاپ سه جلدي.
[4] . رجال الکشي، ج2، ص387.
[5] . همان، ص388.