جمع بندی اعدام فقط به خاطر یک روز

سوال:
دو نفر را تصور کنید یکی 18 ساله و دیگری یک روز مانده که 18 ساله شود
این دو مرتکب قتلی شوند! چه تحول و تغییر شگفتی در مغز وجود دارد که یکی مستحق اعدام است و دیگری نه!
این اوج خراب بودن معیار ما نیست؟

پاسخ:
در کشور ما بعد از انقلاب سن مسئولیت کیفری سن بلوغ شرعی مشخص شد و برای آن حد مشخصی تعیین نشد. درماده 49 قانون مجازات اسلامی سن بلوغ جسمی مبنا قرار داده شد و بر اساس آن دختر در 9 سالگی و پسر در 15 سالگی بر اساس سن قمری دارای مسئولیت کیفری شناخته شدند. این موضوع به شدت مورد اعتراض برخی حقوقدانان قرار گرفت. این در حالی بود که اطفال اگر به سن بلوغ می رسیدند بر اساس قانون مدنی رشید محسوب نمی شوند و مسئولیتی بر اموال خود ندارند. حال این پرسش مطرح می شد "اگر فردی بر اساس رشد عقلی نمی تواند رشید مدنی محسوب شود و در امور مالی دخالت کند چگونه از لحاظ جزائی رشید تلقی شده و دارای مسئولیت کیفری است؟

این موضوعات باعث شد در ماده 90 قانون جدید مجازات اسلامی مبنای جدیدی برای محاسبه سن مسئولیت کیفری لحاظ شود. در تبصره این ماده آمده با استفاده از نظر کارشناس نسبت به تشخیص سن مسئولیت کیفری اقدام کنند. در این قانون دیگر سن مسئولیت کیفری مطلق نیست.

در ماده 90 قانون جدید مجازات اسلامی آمده است؛ در جرایم مورد حد یا قصاص هرگاه افراد بالغ کمتر از 18 سال، ماهیت جرم انجام شده یا حرمت آن را درک نکنند و یا در رشد یا کمال عقل آنان شبهه وجود داشته باشد، حسب مورد با توجه به سن آنها به مجازات های پیش بینی شده در این فصل محکوم می شوند. در این قانون برای تشخیص بلوغ واقعی متهم به پزشکی قانونی مراجعه می کند و کارشناسان پزشکی قانونی بلوغ را در او اعلام می کنند. با این مکانیزم ممکن است سن بلوغ از 16 تا 19 سال در افراد متفاوت، متغییر اعلام شود.

تحول مهمی که با تصویب این لایحه روی داده، این است که اطفالی که بالغ شرعی هستند (سن بلوغ شرعی برای دختر 9 سال و برای پسر 15 سال است) اما زیر 18 سال سن داشته باشند، چنانچه شبهه در کمال عقل و رشد آنها به وجود آید، حدود و قصاص برای آنها اجرا نمی شود. معمولا در کمال عقل و رشد اطفال زیر 18 سالی که مرتکب جرم شده اند، شبهه وجود دارد و اگر دادگاه نیز این شبهه را داشته باشد، مجازات حدود و قصاص برای آنها اجرا نمی شود یعنی اصلا به این مجازات محکوم نمی شوند.

بنا بر این ملاک اصلی در تعیین قصاص همان بلوغ است و از آنجا که رسیدن به بلوغ عقلی در شناخت جرم و بلوغ شرعی متفاوت است 18 سالگی را سن معمول رسیدن به این بلوغ عقلی معین کرده اند و قبل از رسیدن به این سن را (بعد از رسیدن به بلوغ شرعی ) در صورت وجود شک به گروه کارشناسان واگذار کرده اند.
البته توجه به این نکته مهم است که برای نظام بخشی به امور اجتماعی و قضایی و حتی شرعی تعیین یک نقطه معیار حائز اهمیت است. مثلا در سن تکلیف می گویند 9 یا 15 سال قمری . یعنی کسی که 14 سال 11 ماه و 28 روز دارد نباید روزه بگیرد و نماز بخواند و ... و کسی که 15 ساله شده است باید همه این کارها را انچام دهد.

در امور اجتماعی نیز عقلا به این قانون احترام می گذارند مثلا قرار داد می کنند افراد بالای 18 سال رای بدهند اگر کسی یک روز هم کمتر از 18 سال داشت نمی گذارند رای بدهد یا می گویند برای ورود به مدرسه 7 سال داشته باشند اگر یک روز از ماه مهر بیشتر داشت یعنی متولد ماه مهر 7 سال قبل باشد می گویند سال دیگر بیا.

این تعیین زمان و سن مشخص باعث نظم و نظام درستی در امور خواهد شد و الا اگر سنی مشخص نشود یک نوع نسبیت و در هم ریختگی و بی نظمی در امور خواهد شد که هر کس به خود اجازه می دهد که با تنزل در معیار ها دست به هر اقدامی بزند و خود را خارج از آن بداند.