جمع بندی فتنه یا عذاب؟

«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذا أُوذِيَ‏ فِي اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذابِ اللَّهِ وَ لَئِنْ جاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ أَ وَ لَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِما في‏ صُدُورِ الْعالَمينَ»
و از مردم كسانى هستند كه مى‏ گويند: «به خدا ايمان آورده ‏ايم!» اما هنگامى كه در راه خدا شكنجه و آزار مى ‏بينند، آزار مردم را همچون عذاب الهى مى ‏شمارند (و از آن سخت وحشت مى‏ كنند)؛ ولى هنگامى كه پيروزى از سوى پروردگارت (براى شما) بيايد، مى‏ گويند: «ما هم با شما بوديم (و در اين پيروزى شريكيم)»! آيا خداوند به آنچه در سينه‏ هاى جهانيان است آگاه ‏تر نيست؟!(عنکبوت/ 10)

با سلام و درود

در خصوص آیه شریفه باید گفت این آیه در باره منافقان است، کسانی که ایمان قلبی نیاورده و فقط به زبان ایمان آورده اند. چنین افرادی در برخورد با مشکلاتی مثل آزار و اذیت کافران، سریع از ایمان خود دست بر می دارند.

این افراد، مشکلات و سختی هایی که از سوی مردم و زودگذر و موقتی بوده را مانند عذاب الهی که دائمی و همیشگی است می دانند و بین آن ها فرقی نمی گذارند.

به بیان دیگر، آن ها با آزار و اذیت مردم، همان معامله را می کنند که باید در برابر عذاب الهی کرد. عذاب الهی که ترس از آن موجب شده تا مؤمنان واقعی، ایمان را پذیرفته و از دنیای کفر بیرون بیایند.

در مجمع البیان آمده:
خداوند اذيت و آزار مردم را به خاطر مشقت و رنج هايى كه در آن مشاهده مى‏ شود، «فتنه» نامیده است.(مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‏8، ص 431)

معنای فتنه:
«فتنه» به معنای امتحان است.
البته اصل آن از «فتن» یعنی گذاشتن طلا در آتش و گداختن آن است تا خالص از ناخالص و خوبى آن از بدی آشكار شود. گاهى آن چه را كه از آن عذاب حاصل می شود فتنه مى ‏نامند؛ هم چنین «فتنه» به معنای آزمون و آزمایش نیز می آید.(مفردات ألفاظ القرآن، ص 623؛ قاموس قرآن، ج ‏5، ص 147)

علامه طباطبایی(ره) چنین می آورد:
كلمه «فتنه» به معناى هر عملى است كه به منظور آزمايش چيزى انجام گيرد، و بدين جهت است كه هم خود آزمايش و هم ملازمات غالبى آن (شدت و عذابى كه متوجه مردودين در اين آزمايش يعنى گمراهان و مشركين مى ‏شود) را فتنه می گویند. در قرآن كريم نيز در همه اين معانى استعمال شده‏ است.(ترجمه تفسير الميزان، ج ‏2، ص 89)

مطلب دیگر؛

این که از کجا بفهمیم این مشکل و سختی ای که برای ما پیش آمده، فتنه (غیر عذاب) است یا عذاب، از این آیه فهم نمی شود و باید از سایر معارف نیز کمک گرفت.

در این زمینه چند نکته عرض می شود:

1. طبق معنای لغوی و با توجه به تعریف علامه(ره)، فتنه می تواند بر عذاب نیز اطلاق شود.

2. در تشخیص و تمیز بین فتنه یا عذاب، قضاوت قطعی نمی توان داشت ولی می توان به صورت محتمل، مطرح کرد.

3. عذاب الهی ماندنی و قابل تحمل نیست ولی فتنه از سوی مردم و یا سختی هایی که عذاب نیستند، گذرا و موقتی هستند.

4. این گونه نیست که هر مصیبتی مجازات و به خاطر اعمال انسان باشد. طبق روایات، مصیبت وارد شده می تواند جهات مختلفی داشته باشد. امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «إِنَّ الْبَلَاءَ لِلظَّالِمِ أَدَبٌ وَ لِلْمُؤْمِنِ امْتِحَانٌ وَ لِلْأَنْبِيَاءِ دَرَجَةٌ وَ لِلْأَوْلِيَاءِ كَرَامَة»؛ بلاها برای ظالم تأديب، برای مؤمنان امتحان، براي پيامبران درجه و برای اولياء كرامت و مقام است.(بحارالانوار، ج ‏64، ص 235)

5. طبق آیه شریفه «وَ ما أَصابَكُمْ‏ مِنْ مُصيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْديكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثير»؛ هر مصيبتى به شما رسد بخاطر اعمالى است كه انجام داده ‏ايد، و بسيارى را نيز عفو مى‏ كند(شوری/ 30)؛ می توان گفت اگر انسان گناه و معصیتی انجام داده باشد و بعد از آن دچار مشکلی بشود، این مشکل تنبیه و مجازات است و اگر بدون گناه و معصیت، دچار مشکل بشود ـ همانند معصومین علیهم ‎السلام ـ امتحان الهی است.

فکر می کنم این اندازه برای شروع گفتگو کافی باشد.

[="Tahoma"][="Navy"]

[="Tahoma"]فتنه یا عذاب؟

پرسش:
در سوره عنکبوت آمده: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذَا أُوذِيَ فِي اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذَابِ اللَّهِ...»
تفاوت فتنه و عذاب را از کجا می توان متوجه شد؟ از کجا باید بدانیم آزاری که الآن متحمل می شویم آزمایشی از جانب خداست، یا عذاب اعمال خود ما؟

پاسخ:
«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذا أُوذِيَ‏ فِي اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذابِ اللَّهِ وَ لَئِنْ جاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ أَ وَ لَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِما في‏ صُدُورِ الْعالَمينَ»؛ و از مردم كسانى هستند كه مى‏ گويند: «به خدا ايمان آورده ‏ايم!» اما هنگامى كه در راه خدا شكنجه و آزار مى ‏بينند، آزار مردم را همچون عذاب الهى مى ‏شمارند (و از آن سخت وحشت مى‏ كنند)؛ ولى هنگامى كه پيروزى از سوى پروردگارت (براى شما) بيايد، مى‏ گويند: «ما هم با شما بوديم (و در اين پيروزى شريكيم)»! آيا خداوند به آنچه در سينه‏ هاى جهانيان است آگاه ‏تر نيست؟!(1)
در خصوص آیه شریفه باید گفت این آیه در باره منافقان است، کسانی که ایمان قلبی نیاورده و فقط به زبان ایمان آورده اند. چنین افرادی در برخورد با مشکلاتی مثل آزار و اذیت کافران، سریع از ایمان خود دست بر می دارند.
این افراد، مشکلات و سختی هایی که از سوی مردم و زودگذر و موقتی بوده را مانند عذاب الهی که دائمی و همیشگی است می دانند و بین آن ها فرقی نمی گذارند.
به بیان دیگر، آن ها با آزار و اذیت مردم، همان معامله را می کنند که باید در برابر عذاب الهی کرد. عذاب الهی که ترس از آن موجب شده تا مؤمنان واقعی، ایمان را پذیرفته و از دنیای کفر بیرون بیایند.
در مجمع البیان آمده: خداوند اذيت و آزار مردم را به خاطر مشقت و رنج هايى كه در آن مشاهده مى‏ شود، «فتنه» نامیده است.(2)
مطلب دیگر: (معنای فتنه)
«فتنه» به معنای امتحان است. البته اصل آن از «فتن» یعنی گذاشتن طلا در آتش و گداختن آن است تا خالص از ناخالص و خوبى آن از بدی آشكار شود. گاهى آن چه را كه از آن عذاب حاصل می شود فتنه مى ‏نامند؛ هم چنین «فتنه» به معنای آزمون و آزمایش نیز می آید.(3)
علامه طباطبایی(ره) چنین می آورد: كلمه «فتنه» به معناى هر عملى است كه به منظور آزمايش چيزى انجام گيرد، و بدين جهت است كه هم خود آزمايش و هم ملازمات غالبى آن (شدت و عذابى كه متوجه مردودين در اين آزمايش يعنى گمراهان و مشركين مى ‏شود) را فتنه می گویند. در قرآن كريم نيز در همه اين معانى استعمال شده‏ است.(4)
مطلب دیگر؛
این که از کجا بفهمیم این مشکل و سختی ای که برای ما پیش آمده، فتنه (غیر عذاب) است یا عذاب، از این آیه فهم نمی شود و باید از سایر معارف نیز کمک گرفت.
در این زمینه چند نکته عرض می شود:
1. طبق معنای لغوی و با توجه به تعریف علامه(ره)، فتنه می تواند بر عذاب نیز اطلاق شود.
2. در تشخیص و تمیز بین فتنه یا عداب، قضاوت قطعی نمی توان داشت ولی می توان به صورت محتمل، مطرح کرد.
3. عذاب الهی ماندنی و قابل تحمل نیست ولی فتنه از سوی مردم و یا سختی هایی که عذاب نیستند، گذرا و موقتی هستند.
4. این گونه نیست که هر مصیبتی مجازات و به خاطر اعمال انسان باشد. طبق روایات، مصیبت وارد شده می تواند جهات مختلفی داشته باشد. امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «إِنَّ الْبَلَاءَ لِلظَّالِمِ أَدَبٌ وَ لِلْمُؤْمِنِ امْتِحَانٌ وَ لِلْأَنْبِيَاءِ دَرَجَةٌ وَ لِلْأَوْلِيَاءِ كَرَامَة»؛ بلاها برای ظالم تأديب، براي مومنان امتحان، براي پيامبران درجه و براي اولياء كرامت و مقام است.(5)
5. طبق آیه شریفه «وَ ما أَصابَكُمْ‏ مِنْ مُصيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْديكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثير»؛ هر مصيبتى به شما رسد بخاطر اعمالى است كه انجام داده ‏ايد، و بسيارى را نيز عفو مى‏ كند(6)؛ می توان گفت اگر انسان گناه و معصیتی انجام داده باشد و بعد از آن دچار مشکلی بشود، این مشکل تنبیه و مجازات است و اگر بدون گناه و معصیت، دچار مشکل بشود ـ همانند معصومین علیهم ‎السلام ـ امتحان الهی است.

_________
(1) عنکبوت/ 10.
(2) طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‏8، ص 431.
(3) راغب، مفردات ألفاظ القرآن، ص 623؛ قرشی، قاموس قرآن، ج ‏5، ص 147.
(4) طباطبایی، تفسير الميزان، ترجمه موسوی همدانی، ج ‏2، ص 89.
(5) مجلسی، بحارالانوار، ج ‏64، ص 235.
(6) شوری/ 30.