آهنگ سفر1 (ضرورت برنامه ریزی)

[="DarkRed"]در عصر ارتباطات و پیشرفت های شگرف برای کسب علم و دانش و رشد فکری و اجتماعی و معنوی و هرکاری، انسان نیاز به برنامه ریزی و تنظیم اوقات دارد. اسلام به عنوان کاملترین دین الهی که برای بشریت آمده بر مسئله برنامه ریزی تأکید و پافشاری نموده است.

خودسازی، اتخاذ روشی برنامه ریزی شده، دقیق و برگرفته از آموزه های توحیدی اسلام، برای مهاجرت از طبیعت و تعدیل هویت بشری، در جهت احیا و پرورش هویت انسانی و الهی انسان، در عرصة حیات عقلانی و عرفانی و در راستای تحقق جامعیت مظهری انسان نسبت به خدای تعالی و تقرب به اوست.

[h=3]ـ سفارش علی(ع) به نظم در واپسین لحظات[/h]علی(ع) به امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، و همه فرزندانش و تمامی کسانی که وصیّت نامه حضرت به آنان می رسد این گونه وصیّت کرد: «اوصیکما...بتقوی اللّه و نظم امرکم؛(1) شما دو نفر را به تقوای الهی و نظم و برنامه ریزی در کارها سفارش می کنم.»

[h=3]ـ مؤمن باید برنامه ریزی داشته باشد[/h]علی(ع) فرمود: «للمؤمن ثلاث ساعاتٍ: فساعة یناجی فیها ربّه و ساعةٌ یرمّ معاشه و ساعة یخلّی بین نفسه و بین لذّتها فیما یحلّ و یجمل؛(2)سزاوار است مؤمن را سه زمان باشد: زمانی که در آن با پروردگارش راز و نیاز کند، و زمانی که هزینه های زندگی را تأمین کند، و زمانی را به خوشی های حلال و زیبا، اختصاص دهد.»

امام صادق(ع) فرمود: «در حکمت آل داوود، چنین آمده است، سزاوار است مسلمان خردمند زمانی را به اعمال میان خود و خداوند اختصاص دهد و زمانی را با خوشی های حلال سپری کند که این زمان، کمک به آن دو وقت خواهد بود.»(3)

[h=3]فوائد برنامه ریزی
[/h]برنامه ریزی فوائد گرانسنگ فراوانی
دارد که به اهم آنها اشاره می شود.
[h=4]1ـ اولویت های زندگی مشخص می شود[/h]یقیناً کارهای زندگی انسان یک دست نیست، برخی مهمتر است، برخی مهم، و برخی اهمّیت کمتری دارد، برنامه ریزی اولویت ها و اهم ها را مشخص می کند.
در شرع اسلام هم توصیه شده که در تزاحم کارها اهم را انتخاب کنید، آنگاه فالاهم را علّامه طباطبایی وقتی تفسیر المیزان را می نوشتند، ابتدا بی نقطه می نوشتند، بعد که مرور مجدد می کردند، آن را نقطه گذاری می کردند. از ایشان علّت این کار سؤال شد، گفتند: من حساب کرده ام اوّل که بی نقطه می نویسم و بعد در مرور نقطه می گذارم، چند درصد در وقتم صرفه جویی می شود.(4)

[h=4]2ـ تمام اوقات انسان مفید و مؤثر می شود[/h]انسان در برخی حالات توان کارهای سنگین را دارد و در برخی حالات لازم است به کارهای سبک تر و کارهای مطالعاتی راحت تر، بپردازد، اگر برنامه ریزی در کار باشد تمام آنات انسان مفید و مثمر خواهد بود.
علی(ع) فرمود: «رحم اللّه امرءاً علم انّ نفسه خطاه الی احبه فبادر عمله و قصّر امله؛(5) خدا رحمت کند مردی را که بداند نفس های او گامهای او به سوی مرگ است پس بر انجام عملش مبادرت بورزد و آرزوها را کوتاه کند.»

مرحوم امام خمینی، تحریر الوسیله را در حال تبعید در ترکیه نوشتند. مرحوم فیض کاشانی کتاب شعر طاقدیس را در مسیر راه سرویس بهداشتی (مستراح) می سراید. و یکی از بزرگان در وقتی که غذا داغ بود ناگزیر بود، درنگ کند تا غذا سرد شود به نوشتن می پرداخت، به تدریج که نوشته هایش زیاد شد، آنها را به چاپ رساند و ان را «پنج دقیقه های قبل از غذا» نام نهاد.(6)

[h=4]3ـ امکان ذخیره سازی وقت فراهم می شود[/h]برنامه ریزی باعث می شود هر کار در جای خود انجام و به اندازه خود وقت ببرد، در نتیجه امکان ذخیره سازی وقت فراهم است. علی(ع) فرمود: «الامور مرهونة باوقاتها؛(7) کارها در گرو اوقات خود می باشد»

یعنی هر کار باید با برنامه ریزی در وقت و زمان خود انجام گیرد.
و مناسب است هر کسی در برنامه ریزی روزانه در پازل یا جورچین زمان هر کار را مشخص کند، زمان کار، زمان مطالعه، زمان عبادت و خواندن قرآن و دعا، زمان استراحت و خواب، زمان تفریح و ورزش، زمان روابط خانوادگی و اجتماعی، و ساعتی نیز برای خلوتم در نظر بگیرم.
مرحوم استاد مطهری برنامه ریزی دقیق داشت از جمله در شبانه روز ساعتی را برای رسیدن به مشکلات فرزندان خویش قرار داده بود و بر انجام فرائض دینی آنان نظارت دقیق داشت. در کنار تهجد و تدریس مطالب قابل توجه را در فرصت های مناسب و به طور منظم یادداشت می کرد.(8)

گویند از طلبه پرسیدند متأهل شدن شما بر وقت و فراگیری درس شما اثر منفی نگذاشته است در جواب گفت: بر عکس وقت من افزوده شده است. چرا که زمانهایی را که صرف شستن لباس و نظافت حجره و آماده نمودن غذا می کردم، اکنون از آن برای فراگیری علوم استفاده می کنم و همسرم کار شستن و نظافت....را انجام می دهد.
[h=4]4ـ سریعتر و مطمئن تر به هدف رسیدن[/h]کسی که برنامه ریزی دارد، طبق برنامه حرکت می کند و در طول روز استهلاک و هدر دادن وقت ندارد به سرعت تلاش می کند به برنامه های خود برسد و همین امر باعث می شود که با سرعت و هدف خود نزدیک تر شود؟
[h=4]5 ـ امکان ارتباط با مردم و خدا فراهم می شود[/h]بسیارند کسانی که می گویند موفق نمی شویم در روز مقداری قرآن بخوانیم و یا مناجات و دعا با خدا داشته باشیم، رازش این است که برنامه ریزی ندارند. اگر ساعتی را در روز مخصوص خواندن قرآن و دعا قرار دهند یقیناً موفق خواهند شد.
شیخ انصاری با این که مرجع تقلید است و از مادر خویش سرپرستی می کند و به کار درس و تعلیم خود می رسد با این حال هر روز یک جزء قرآن، نماز جعفر طیار، زیارت جامعه و زیارت عاشورا می خواند.(9) چرا که برنامه ریزی دارد. و همین طور برای سر زدن به خویشاوندان و یا سرکشی از مردم در محل تبلیغی، نیاز به برنامه ریزی و اختصاص وقت داریم.

[h=4]6ـ کم شدن استرس ها و فشارهای روانی[/h]در طول روز اگر انسان هم مشغول انجام کارها باشد و هم برنامه ریزی قبلی نداشته باشد دچار اضطراب و استرس می شود ولی اگر از قبل برنامه ریزی داشته در حین انجام کار دچار اضطراب نمی شود گاهاً با برخی از دوستان طلبه برخورد می کنیم که مثلاً نمی دانند برای شبهای قدر چه سخنرانی و چه برنامه ای داشته باشند، همین امر باعث می شود مطالعات آن شب و روز با اضطراب انجام گیرد. طبیعةً از کیفیت مطلوب برخوردار نخواهد بود. ولی اگر از اول ماه مبارک برنامه ریزی داشته باشد در آن شب دچار استرس نخواهد شد.
آقایی می گفت: من در قم هم که هستم می دانم برای شب عاشورا و یا مثلاً شب قدر در ایّام تبلیغی چه سخنرانی داشته باشم لذا سعی می کنم در طول مطالعات سالم، سخنرانی انتخاب شده جذّاب و پرمحتوا کنم با جمع آوری مطالب جدید و جذاب.
[h=4]7ـ به تمام کارها می رسیم[/h]برنامه ریزی دقیق و همه جانبه نگر، باعث می شود که برای هر کاری زمانی در نظر گرفته شود، هیچ کاری از قلم نیفتد.
برای همه اتفاق افتاده که برخی کارها را هر روز می خواهیم انجام دهیم ولی موفق نمی شویم بخاطر عدم برنامه ریزی و اختصاص وقت به آن کار.
از بزرگی پرسیدند نماز شب بخوانیم بهتر است یا شب را مطالعه کنیم، در جواب گفت: کاری کنید که هم نماز شب بخوانید و هم مطالعه کنید.
مرحوم علّامه طباطبایی حتی در شب قدر نیز برنامه مطالعاتی داشت به این جهت تفسیر وزین المیزان در شب قدر به پایان می رسد.

استاد حسن زاده آملی در ذیل این عبارت علّامه طباطبایی «تمّ الکتاب واتفق الفراغ من تألیفه فی لیلة القدر المبارکه...» طلّاب عزیز ما سرمشق بگیرند که حضرت علّامه طباطبایی شب قدر را به بحث و تحقیق آیات قرآنی احیاء می کرد و تفسیرش در این شب فرخنده به پایان رسید. آری :
به هوس راست نیاید به تمنّی نشود کاندرین راه بسی خون جگر باید خورد
و اضافه می کند که صاحب جواهر، شیخ حسن نجفی نیز کتاب «جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام...» را در شب قدر به پایان می رساند.»(10)

ابویعلی جعفری داماد شیخ مفید (ره) درباره شیخ مفید می گوید: «او جز پاسی از شب نمی خفت آنگاه به پا می خاست و نماز می گزارد، کتاب می خواند، یا درس می گفت یا قرآن تلاوت می کرد.»(11)

و حسن ختام این بخش را خاطره ای از امام خمینی(ره) قرار می دهیم:
فرشته اعرابی نوه امام می گوید: «امام در طول شبانه روز حتی یک دقیقه وقت تلف شده و بدون برنامه از قبل تعیین شده نداشتند با توجه به این شرایط سنّی و میزان فعالیتی که داشتند بازهم ساعت خاصی را در سه نوبت ـ هر کدام نیم تا یک ساعت ـ به اهل منزل اختصاص داده بودند که هر کدام از ما که مایل بودیم، خدمت ایشان می رسیدیم و مسائل خودمان را مطرح می کردیم. امام در این ساعات معمولاً از نظر فکری و روحی به خانواده توجّه داشتند، هیچ سؤالی را بی جواب نمی گذاشتند...»(12)

پی نوشت ها:

نهج البلاغه، محمد دشتی، نامه 47، ص558.
2. . همان، حکمت 390، ص 724.
3. . کافی، کلینی، بیروت، دارصعب و دارالتعارف، 1401 ق، ج 5، ص87، ح 1.

4. . ره توشه راهیان نور، شماره 272، دفتر تبلیغات اسلامی، ص140.
5. . منتخب میزان الحکمه، محمدی ری شهری، سید حمیدحسینی، قم دارالحدیث، ج 1، ص 371 ح 4596.

6. . ره توشه، ص 140.

7. . منتخب میزان الحکمة، ص 403.

8. . ر.ک مجلّه مبلّغان، شماره 28، ص 39.

9. . چهل مجلس، احمد دهقان، قم، انتشارات ناصر، 1382ش، ص253.

10. . در آسمان معرفت، علّامه حسن زاده آملی، انتشارات تشیّع،1375، ص 19.

11. . فیض القدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر، شیخ عباس قمی(1359م( دوم، بوستان کتاب 1376 ش، ص 117.

12. . مهر و قهر، محمد رضا سبحانی نیا و سعید رضا علی عسکری،مرکز فرهنگی شهید مدرس، 1379ش،اصفهان، ص 50.[/]