جمع بندی آیا سکونت در ساختمان های مرتفع در احادیث مورد مذمت می باشد؟

بسم الله الرحمن الرحيم
عرض ادب و سلام خدمت دوستان گرامي ؛

د رمورد سوال زير:

بايد خدمت شما عرض کنم که در هر امري از جمله ساختمان سازي بايد منافع کلي و عمومي همه افراد در نظر گرفته شود و علاوه براين به اين مساله که هدف از اين کار چيست عنايت ويژه داشت. قطعا اگر هدف از زندگي در ساختمان هاي مرتفع؛ تجمل پرستي و تفاخر است ؛ اين امر در تمامي متون ديني از جمله در روايات مورد مذمت شديد قرار گرفته است.
از جمله در آيه شريفه قرآن بيان شده است که فرموده : « آيا برهر کوهي بنايي مي سازيد که ( در آن ) دست به بيهوده کاري زنيد» (1)
مخاطبان اين آيه بر ستيغ کوه ها بناهايي مي افراشتند که در پس آن هدف عقلايي نهفته نبود؛ بلکه هدفي داشت که خشم خداي متعال را بر مي انگيخت. افزون بر اين مي توان ازاين سخن امام صادق عليه السلام بهره گرفت که حضرت فرمودند : « هر بنايي که بيش از نياز باشد، در روز قيامت وبال صاحبش است»‌ (2) و در حديث ديگر مي فرمايند : « هر بنايي که بيش از نياز سکونتش بسازد؛ در روز قيامت به حمل آن مکلف مي شود.»(3)
از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله نقل شده است که : « کسي که براي خودنمايي و شهرت ساختماني بسازد؛ خدا در روز قيامت از زمين هفتم آن را بر پشت او مي نهد؛‌ در حالي که آن خانه آتشي است فروزان؛ سپس آن آتش طوقي بر گردن او مي شود و او در آتش افکنده مي گردد و هيچ چيز مانع از افتادن او در قعر جهنم نمي شود؛ مگر اين که توبه کند. عرض شد اي رسول خدا ؛ چگونه براي خودنمايي و شهرت مي سازد ؟ فرمود : افزون بر نياز و کفايتش مي سازد تا بدان بر همسايگانش فخر فروشي کند.»‌(4)
بنابراين بسته به هدف ساخت بنا ؛‌ متون ديني از جمله احاديث ؛‌حکم زندگي در آن را در اين دسته از روايات مشخص کرده است. در پست هاي آتي به ابعاد ديگر مساله خواهيم پرداخت انشا الله .

(1)- شعراء‌: 128؛‌«أَ تَبْنُونَ بِكُلِّ ريعٍ آيَةً تَعْبَثُون»‌
(2)- کليني، محمد بن يعقوب،‌ج6،‌ص531.
(3)- صدوق، من لايحضره الفقيه ،‌ج4،‌ص6.
(4)- حرعاملي ،‌وسائل الشيعه ، ج5،‌ص338 و 339.

بسم الله الرحمن الرحیم

عرض ادب و سلام خدمت دوستان گرامی ؛

در ادامه ی بحث گذشته چند نکته را نیز خدمت دوستان عرض می کنم :

1- نهی از توسعه محل سکونت؛ همانگونه که گذشت به هدف سازنده آن بستگی دارد ؛ اگر چنانچه مقصود از توسعه مورد نظر ایجاد فضای آرام بخش و مفرح برای تقویت حس مثبت در افراد خانواده باشد این مساله اتفاقا مورد عنایت دین اسلام هم هست . از این جهت در روایات ائمه علیهم السلام ؛ داشتن خانه با حیاط وسیع مورد نکوهش قرار نگرفته است؛ زیرا حیاط خانه ؛ هر چه وسیع تر باشد؛ حس شادابی بیشتری به ساکنان آن خواهد بخشید. گرچه باید دانست در این مورد هم ملاک اعتدال و میزان را نباید از دست داد به عنوان نمونه به روایات زیر توجه فرمایید:

- از امام صادق علیه السلام روایت شده است که : بدشگونی در سه چیز است..... تا آنجا که می فرماید: اما خانه در تنگی حیاط آن.(1)
- از امام علی علیه السلام نقل شده است که: خانه را شرفی است و شرف آن حیاط بزرگ و دوستان صالح است. و آن را برکتی است و برکت آن؛ خوبی جا؛ بزرگی حیاط و همسایگان خوب است. (2)
2- نکته دیگری که باید در ساخت و ساز منازل مرتفع به آن توجه داشت این است که به لحاظ فیزی ساختمان سازی های بلند؛ مانع از ورود نور و از آن مهمتر جابه جایی هوا در خانه ها و منازل مجاور می شود. جالب است بدانید در روایات معصومین علیهم السلام حتی به این نکته هم توجه شده است؛ برای نمونه به روایات زیر دقت کنید:
- در روایت بیان شده است که از حقوق همسایه ات این است که بنایت را از بنای او بلندتر نبری که (جریان) باد را از باز مداری.(3)
- در روایتی دیگر بیان شده است که « ..... که مگر با اجازه او بنا را بر او بلند نداری تا باد را از او باز داری»(4)
پس بنابراین باید توجه داشت که به جز در نظر گرفتن هدف از ساخت؛ نوع ساخت نیز از دیگر فاکتورهای تعیین کننده ای است که در روایات به آن اشاره شده است؛ در ساخت های بلند در سبک زندگی اسلامی؛ حقوق مردم به خصوص همسایگان نقش بسیار مهمی دارد؛ اگر این حقوق بدون رضایت آنان مورد تضییع قرار گیرد؛ قطعا از منظر دینی این امر مورد رضایت خداوند نیست؛ اما به غیر از موارد مور اشاره نهی خاصی در مورد زندگی و ساخت منازل مرتفع وجود ندارد. در خاتمه سخن این نکته را نیز بد نیست بدانید که خداوند متعال بهشت را نیز در برخی از آیات؛ دارای طبقات متعدد ذکر می کند ؛ که البته منظور از این طبقات؛ درجات و ارتقاء های معنوی افراد است به عنوان نمونه در آیه 20 سوره زمر می فرماید: « برای آنها غرفه هایی است که بالای آنها غرفه هایی دیگر بنا شده؛ نهرها از زیر آن روان است.»(5)

(1)- صدوق/ امالی / ص145.
(2)- مجلسی/ بحارالانوار / ج73/ص154.
(3)- بیهقی/ شعب الایمان/ ج2/ص80.
(4)- همان.
(5)- زمر/20.«لَهُمْ غُرَفٌ مِنْ فَوْقِها غُرَفٌ مَبْنِيَّةٌ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهار»

سوال:
آیا بر اساس احادیث ؛ زندگی در ساختمان های مرتفع مورد مذمت قرار گرفته است؟

پاسخ:
در هر امري از جمله ساختمان سازي بايد منافع کلي و عمومي همه افراد در نظر گرفته شود و علاوه براين به اين مساله که هدف از اين کار چيست عنايت ويژه داشت. قطعا اگر هدف از زندگي در ساختمان هاي مرتفع؛ تجمل پرستي و تفاخر باشد؛ اين امر در تمامي متون ديني از جمله در روايات مورد مذمت شديد قرار گرفته است.
از جمله در آيه شريفه قرآن بيان شده است که فرموده : «أَتَبْنُونَ بِكُلِّ ريعٍ آيَةً تَعْبَثُون»‌« آيا برهر کوهي بنايي مي سازيد که ( در آن ) دست به بيهوده کاري زنيد» (1)

مخاطبان اين آيه بر ستيغ کوه ها(بلندی و قله ٔ کوه)بناهايي مي افراشتند که در پس آن هدف عقلايي نهفته نبود؛ بلکه هدفي غير خدايي بود. افزون بر اين مي توان ازاين سخن امام صادق (عليه السلام )بهره گرفت که حضرت فرمودند : « هر بنايي که بيش از نياز باشد، در روز قيامت وبال صاحبش است»‌ (2) و در حديث ديگر مي فرمايند : « هر بنايي که بيش از نياز سکونتش بسازد؛ در روز قيامت به حمل آن مکلف مي شود.»(3)

از پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) نقل شده است که : « کسي که براي خودنمايي و شهرت ساختماني بسازد؛ خدا در روز قيامت از زمين هفتم آن را بر پشت او مي نهد؛‌ در حالي که آن خانه آتشي است فروزان؛ سپس آن آتش طوقي(گردنبند) بر گردن او مي شود و او در آتش افکنده مي گردد و هيچ چيز مانع از افتادن او در قعر جهنم نمي شود؛ مگر اين که توبه کند. عرض شد اي رسول خدا ؛ چگونه براي خودنمايي و شهرت مي سازد ؟ فرمود : افزون بر نياز و کفايتش مي سازد تا بدان بر همسايگانش فخر فروشي کند.»‌(4)

بنابراين بسته به هدف ساخت بنا ؛‌ متون ديني از جمله احاديث ؛‌حکم زندگي در آن را در اين دسته از روايات مشخص کرده است.
اما در بررسی این موضوع بر اساس روایات چند مساله را نیز باید توجه داشت:
1- نهی از توسعه محل سکونت؛ همانگونه که گذشت به هدف سازنده آن بستگی دارد ؛ اگر چنانچه مقصود از توسعه مورد نظر ایجاد فضای آرام بخش و مفرح برای تقویت حس مثبت در افراد خانواده باشد این مساله اتفاقا مورد عنایت دین اسلام هم هست .

از این جهت در روایات ائمه (علیهم السلام) ؛ داشتن خانه با حیاط وسیع مورد نکوهش قرار نگرفته است؛ زیرا حیاط خانه ؛ هر چه وسیع تر باشد؛ حس شادابی بیشتری به ساکنان آن خواهد بخشید. گرچه باید دانست در این مورد هم ملاک اعتدال و میزان را نباید از دست داد به عنوان نمونه به روایات زیر توجه فرمایید:
- از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که : بدشگونی در سه چیز است..... تا آنجا که می فرماید: اما خانه در تنگی حیاط آن.(5)
- از امام علی (علیه السلام) نقل شده است که: خانه را شرفی است و شرف آن حیاط بزرگ و دوستان صالح است. و آن را برکتی است و برکت آن؛ خوبی جا؛ بزرگی حیاط و همسایگان خوب است. (6)
2- نکته دیگری که باید در ساخت و ساز منازل مرتفع به آن توجه داشت این است که به لحاظ فیزیکی ساختمان سازی های بلند؛ مانع از ورود نور و از آن مهمتر جابه جایی هوا در خانه ها و منازل مجاور می شود. جالب است بدانید در روایات معصومین (علیهم السلام) حتی به این نکته هم توجه شده است؛ برای نمونه به روایات زیر دقت کنید:
- در روایت بیان شده است که از حقوق همسایه ات این است که بنایت را از بنای او بلندتر نبری که (جریان) باد را از او باز مداری.(7)
- در روایتی دیگر بیان شده است که « ..... که مگر با اجازه او بنا را بر او بلند نداری تا باد را از او باز داری»(8)
پس بنابراین باید توجه داشت که به جز در نظر گرفتن هدف از ساخت؛ نوع ساخت نیز از دیگر فاکتورهای تعیین کننده ای است که در روایات به آن اشاره شده است؛ در ساخت های بلند در سبک زندگی اسلامی؛ حقوق مردم به خصوص همسایگان نقش بسیار مهمی دارد؛ اگر این حقوق بدون رضایت آنان مورد تضییع قرار گیرد؛ قطعا از منظر دینی این امر مورد رضایت خداوند نیست؛
اما به غیر از موارد مور اشاره نهی خاصی در مورد زندگی و ساخت منازل مرتفع وجود ندارد. در خاتمه سخن این نکته را نیز بد نیست بدانید که خداوند متعال بهشت را نیز در برخی از آیات؛ دارای طبقات متعدد ذکر می کند ؛ که البته منظور از این طبقات؛ درجات و ارتقاء های معنوی افراد است به عنوان نمونه در آیه 20 سوره زمر می فرماید: «لَهُمْ غُرَفٌ مِنْ فَوْقِها غُرَفٌ مَبْنِيَّةٌ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهار»« برای آنها غرفه هایی است که بالای آنها غرفه هایی دیگر بنا شده؛ نهرها از زیر آن روان است.»(9)

منابع :
(1)- شعراء‌: 128؛‌
(2)- کليني، محمد بن يعقوب،‌ج6،‌ص531.
(3)- صدوق، من لايحضره الفقيه ،‌ج4،‌ص6.
(4)- حرعاملي ،‌وسائل الشيعه ، ج5،‌ص338 و 339.
(5)_صدوق/ امالی / ص145.
(6)- مجلسی/ بحارالانوار / ج73/ص154.
(7)- بیهقی/ شعب الایمان/ ج2/ص80.
(8)- همان.
(9)- زمر/20.