جمع بندی چگونه به افراد نیازمند و محروم کمک کنم؟

5. پيمودن مسير ميانه و اعتدال را خداوند حتي در امور خير و صدقه سفارش کرده و براي آن حد و حدود مشخص نموده است.
خداوند خطاب به پيامبر مي فرمايد:
« وَلاَ تَجْعَلْ يَدَکَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِکَ وَلاَ تَبْسُطْهَا کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا»(1)هرگز دستت را بر گردنت زنجير نکن(بخل نورز)بسيار هم دست خود را مکشاي تا مورد سرزنش قرار گيري و از کارفرو ماني».
«وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَکَانَ بَيْنَ ذَلِکَ قَوَامًا؛ آنان کساني هستند که هرگاه انفاق مي کنند ،نه اسراف کنند و نه سختگيري بلکه در ميان اين دو اعتدال مي ورزند».(2)
وَآتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ وَلاَ تُسْرِفُواْ؛ هنگام درو حق زکات(غلات و غيره)را بپردازيد، ولي (در انفاق)اسراف نکنيد.(3)

با توجه به آيات ياد شده انفاق هم مي تواند مشمول اسراف گردد و به آن انفاق اسرافي گفت، در صورتي که راه افراطي و زياده روي را در پيش گرفته باشد و هم مي تواند مشمول خساست و تفريط گردد که راه انفاق را بسيار محدود نموده باشد.

روايات پيامبر اکرم و اهل بيت عصمت و طهارت نيز به تبيين اين الگو پرداخته است.
پيامبر مي فرمايد:
«ما من نفقه احب الي الله من نفقه قصد، و يبغض الاسراف؛ هيچ انفاقي در پيشگاه خدا محبوب تر از انفاق معتدلانه نيست. خداوند اسراف در انفاق را دشمن مي دارد»(4)
اميرالمومنين مي فرمايد:
بخشيدن مال در جاي ناروا، بريز و بپاش و بيهوده نمودن آن است. اين گونه بخشش بخشنده را در دنيا بالا مي برد، ولي در روز رستاخيز به پايين مي کشاند...(5)

بهترين روش در برخورد با منابع مادي ، اعتدال و ميانه روي و دوري از هرگونه افراط و تفريط است.
الگوي ارائه شده در آيات و روايات انفاق در حد اعتدال است که موجبات اذيت و آزار خود و خانواده را به وجود نياورد که مقدار آن بستگي به خود شخص دارد . درصد خاصي نمي توان براي آن تعيين کرد.

ادامه دارد ....

پي نوشت ها:
1. اسراء(17) آيه 29.
2. فرقان(25) آيه 67.
3. انعام(6)آيه 141.
4. حر عاملی، وسائل الشيعه،ج 11، 149.
5. علامه مجلسی، بحار الانوار،بیروت، ج50، ص293.

با توجه به نکات بالا ، اولویت با خانواده خودتان و والدینتان است. بعد از آن نوبت به نیازمندان از اقوام و خویشان می رسد. در مر حله بعد از نیاز همه اینها برطرف شد، می توانید با مراجعه به مراکزی مثل کمیته امداد بخشی از هزینه های یک خانواده مشخص را به عهده بگیرید و از آنها رفع نیاز کنید.

در معارف اسلامي، انفاق مفهوم گسترده‌اي دارد، به معني بذل نمودن و هزينه کردن هر چيزي است که خداوند روزي انسان نموده است، اعم از مال، علم، قدرت، مقام و منصب، محبّت و...(1)
اگر چه در بين مردم انفاق به معني بذل مال، يعني بذل نمودن و هزينه کردن مالي است که خداوند روزي انسان نموده است. بر اين اساس هر مالي يا اقدامي براي حفظ آبرو و شخصيت خود يا ديگران هزينه شود، انفاق به حساب مي‌آيد(2).
احسان به معناي نيکي کردن به ديگران ، نيکو انجام دادن کاري و... مي باشد.(3)

پي‌نوشت‌ها:
1. تفسير نمونه ،ج1 ،ص105 تا 107 .
2. تفسير قرطبي، ج 6، ص 5389، به نقل از تفسير نمونه، ج 18، ص 136.
3. المفردات في غريب القرآن، ص 235.

از نظر علمای شیعه این حدیث در جمله احادیث مرسل است اما این به معنای رد آن نیست زیرا علمای زیادی از شیعه آن را نقل کرده اند. از جمله :
1- دعائم الاسلام (تألیف ابن حیّون- م 363 ) جلد 1 صفحه 4 و 156
2- مصباح الشریعه ( منسوب به امام صادق علیه السلام ) صفحه 53
3- المسائل الصاغانیّه ( شیخ مفید (ره)_ م 413 ) صفحه 118 و صفحه 127
4- المسائل الناصریات ( سید مرتضی(ره) – م436 ) صفحه 110
5- تهذیب الاحکام (شیخ طوسی(ره) - م 460) جلد 1 صفحه 83 و جلد 4 صفحه 186

ایــن حدیث تنها در أمـالی شیخ طوسی (ره) به صورت مسند آورده شده است :
أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ: حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ الْعَبَّاسِ أَبُو الْقَاسِمِ الْمُوسَوِيُّ بِدَيْبُلَ، قَالَ: أَخْبَرَنِي أَبِي إِسْحَاقُ بْنُ الْعَبَّاسِ، قَالَ: حَدَّثَنِي إِسْمَاعِيلُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، قَالَ:

[=Traditional Arabic]حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، هَذَا عَنْ أَخِيهِ، وَ هَذَا عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ، عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ، عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (عَلَيْهِمُ السَّلَامُ): [=Traditional Arabic]أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) أَغْزَى عَلِيّاً (عَلَيْهِ السَّلَامُ) فِي سَرِيَّةٍ وَ أَمَرَ الْمُسْلِمِينَ أَنْ يَنْتَدِبُوا مَعَهُ فِي سَرِيَّتِهِ، فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ لِأَخٍ لَهُ: اغْزُ بِنَا فِي سَرِيَّةِ عَلِيٍّ، لَعَلَّنَا نُصِيبُ خَادِماً أَوْ دَابَّةً أَوْ شَيْئاً نَتَبَلَّغُ بِهِ، فَبَلَغَ النَّبِيَّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) قَوْلُهُ، فَقَالَ: إِنَّمَا الْأَعْمَالُ‏ بِالنِّيَّاتِ‏، وَ لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى، فَمَنْ غَزَا ابْتِغَاءَ مَا عِنْدَ اللَّهِ، فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ‏، وَ مَنْ غَزَا يُرِيدُ عَرَضَ الدُّنْيَا أَوْ نَوَى عِقَالًا لَمْ يَكُنْ لَهُ إِلَّا مَا نَوَى.(1)[=Traditional Arabic]

رسول خدا (صلی الله علیه و آله ) أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام) را مـأمور فرماندهی جنگی نمودند و به مسلمین أمر کردند که علی (علیه السلام ) را در این جهـاد اجـابت کنند. در ایـن میـــان شخصی از انصار به برادر دینی خود گفت: با ما به جنگ بیا، شاید که به خادم یا چهارپا و یا چیزی از مـال دنیا دست یابیم. هنگامـی که این سخن به گوش پیامبر ( صلی الله علیه و آله ) رسید، فرمودند: منحصـراً أعمال به نیّات آن است و برای هر شخص آن چیزی است که قصد نـموده است. پـس کسی که جهاد کند برای به دست آوردن آن چه نزد خداوند عزوجلّ است به درستــی که پاداش او بــر عهده ی خداوند است و کسی که جهادش به قصد دست یـابی به مـال و دارائـی دنیا و یا چهــارپا یی باشد پاداشی ندارد جز همان که قصد نموده است.

بنابراین این گونه نیست که فقط این روایت از خلیفه دوم نقل شده باشد.

علاوه بر این که در تــأیید مضمــون این حدیث - که خود قرینه بر صدور از معصوم است- روایات متعددی وجود دارد مانند صحیحه أبی حمزه ثمالی از امام سجاد (علیه السلام ) که فرمودند: «لا عمل إلا بنیّة»(2) و روایت أبی عروة از امام صادق (علیه السلام) که فرمودنــد: «[=Traditional Arabic][=Traditional Arabic]إِ[=Traditional Arabic][=Traditional Arabic]نَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَحْشُرُ النَّاسَ‏ عَلَى‏ نِيَّاتِهِمْ‏ يَوْمَ الْقِيَامَة»(3) که با توجه به آیــات و روایات فراوانــی که ثواب و عقــاب قیامت را مربوط به عمل صالح و غیر صالح می داند، این روایت ملاک در این اعمال را نیّات عامل می داند. به هر حال چه بســا با وجود اقوال علمــا و قرائن دیگــر بتوان به صدور این حدیث، وثوق حاصل نمود.

برای اطلاع بیشتر به مقاله"بررسی حدیث « إنّما الأعمال بالنیّات »" در آدرس http://rasekhoon.net/article/show/161728 مراجعه کنید.

پی نوشت ها :[=Traditional Arabic]

1. طوسى، محمد بن الحسن‏،الأمالي، دار الثقافة، قم، 1414 ه ق، ص 618
2. كلينى، محمد بن يعقوب‏، الكافی، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1407 ق‏، چاپ چهارم‏، ج 8، ص 234.
3. همان، ج 5، ص 20

پرسش :
از بچگی همیشه دوست داشتم به محرومان کمک مالی بکنم. گرچه یک کارمند ساده اداری هستم اما میل به کمک به محرومان در من هست. لذا هر ماهه وقتی مقداری از حقوقم را برای پس انداز کنار می گذارم که آنهم تا آخر ماه و موقع دریافت حقوق بعدی ، خرج می شود و نمی ماند! چیزی حدود ده درصد آن پس انداز را برای کمک به محرومان جدا می کنم و در یک حساب ویژه می گذارم. طبق موجودی آن حساب ، گاهی توان من برای کمک به یک فرد محروم در حد پنجاه هزار تومان است، گاهی هم ممکن است جوری بشود که تا حد یکی دو میلیون تومان بتوانم کمک کنم.
البته پدر و مادر خودم بسیار محروم هستند ، اکثر پولهایی که برای محرومین کنار میگذارم ، در عمل خرج هزینه های درمانی آنها می شود. ولی گاهی هم شده که موجودی حساب مذکور به چند میلیون تومان رسیده و پدر و مادرم هم نیاز درمانی خاصی نداشته اند و با همان حداقل امکانات ضروری گذران می کنند و چون پیر هستند ، چیزی بیشتر از آن حداقل ها هم نمی خواهند.
به هر حال اگر من پولی داشته باشم و بخواهم به محرومین کمک کنم چطور این کار را بکنم؟
مایل نیستم آنرا به موسسات خیریه بدهم. چون صندوق صدقات داریم و در آن صدقه می گذاریم که جدای از حسابی است که برای محرومین دارم.

پاسخ:
دغدغه شما برای رسیدگی به محرومان و نیازمندان امری ستودنی است. امیدواریم خداوند توفیقاتتان را بیش از پیش نماید.
در فرهنگ اسلام، جان عمل، نيت است.
رسول گرامي اسلام (ص) در حديثي که متواتر بين شيعه و سني است، جايگاه نيت را به خوبي بيان کرد: "انما الأعمال بالنيات؛ کارها وابسته به نيت است". (1)
در واقع تفاوت اساسي ميان قوانين الهي و قوانين بشري، نيت است. زيرا قوانين الهي دو بعدي است؛ يعني هم به حسن عمل کار دارد و هم به حسن فاعل و تکامل معنوي وي.
و از آن جايي که اسلام عمل با روح مي خواهد؛ نه عمل بي روح. تکاليف الهي که براي ساختن و تکامل انسان است، وقتي موجب ترقي مي شود که براي خدا باشد؛ يعني با نيت خالص واقع شود.
لذا اگر کسي کارخيري را انجام دهد، به شرط آن که نيتش را خالص کند و عمل را براي فقط براي خدا انجام دهد،از ثواب هاي الهي بهرمند مي شود.

علاوه بر این که خداوند متعال در قرآن مي‌فرمايد:
لا يکلف الله نفسا الا وسعها ؛ (2) هر کسي به قدر توانمندي خويش تکليف دارد. انسان‌ها از لحاظ جسماني، عقلاني و فکري، روحي، عاطفي، علمي و معرفتي با هم متفاوت اند. تکليف هر کسي به ميزان برخورداري از اين صفات و توانمندي ها است. کسي که از جهت جسماني، عقلاني و ... در درجه دهم قرار دارد، با کسي که در مرتبه پايين تر است ، تکليف يکسان ندارد.

با توجه به این نکته، برای روشن شدن مطالبی که فرمودین توجه به چند نکته لازم است :

1. لزومی ندارد که هر ماه کمک های زیاد داشته باشید. همین اندازه که مثلا ماهی یک کیلو گوشت هم برای خانواده ای بگیرید کافی است. نیز لازم نیست مبالغ بالایی رو برای هزینه های درمانی ایشان بپردازید. بلکه بخشی از آن رو هم بپردازید کافی است. نسبت به بیشتر آن همین اندازه که نیت آن را کرده اید، از ثواب آن برخوردار هستید و از آن جایی که وسعتان بیشتر از این هم نیست وظیفه ای ندارید.

2. در کمک و دستگیری به نیازمندان، اولویت با نزدیکان است. در اقوام خود اگر کسی نیاز به دستگیر دارد، ایشان را در اولویت قرار دهید.

3. با توجه به بند 2؛ اگر والدین شما نیاز به رسیدگی بیشتر دارند ایشان در اولویت هستند.

4. کمک به دیگران نباید موجب سخت گیری بر اعضای خانواده شما شود. لذا توصیه می کنیم ابتدا وسائل رفاه نسبی خانواده خود را فراهم کنید. سپس به فکر کمک به دیگران باشید. خانواده شما، واجب النفقه شما هستند و شما شرعا و اخلاقا موظف هستید امکانات رفاهی ایشان را در حد معمول جامعه فراهم کنید.

5. پيمودن مسير ميانه و اعتدال را خداوند حتي در امور خير و صدقه سفارش کرده و براي آن حد و حدود مشخص نموده است.
خداوند خطاب به پيامبر مي فرمايد:
« وَلاَ تَجْعَلْ يَدَکَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِکَ وَلاَ تَبْسُطْهَا کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا»(3)هرگز دستت را بر گردنت زنجير نکن(بخل نورز)بسيار هم دست خود را مکشاي تا مورد سرزنش قرار گيري و از کارفرو ماني».
«وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَکَانَ بَيْنَ ذَلِکَ قَوَامًا؛آنان کساني هستند که هرگاه انفاق مي کنند ،نه اسراف کنند و نه سختگيري بلکه در ميان اين دو اعتدال مي ورزند».(4)
وَآتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ وَلاَ تُسْرِفُواْ؛هنگام درو حق زکات(غلات و غيره)را بپردازيد، ولي (در انفاق)اسراف نکنيد.(5)

با توجه به آيات ياد شده انفاق هم مي تواند مشمول اسراف گردد و به آن انفاق اسرافي گفت، در صورتي که راه افراطي و زياده روي را در پيش گرفته باشد و هم مي تواند مشمول خساست و تفريط گردد که راه انفاق را بسيار محدود نموده باشد.
روايات پيامبر اکرم و اهل بيت عصمت و طهارت نيز به تبيين اين الگو پرداخته است.
پيامبر مي فرمايد:
«ما من نفقه احب الي الله من نفقه قصد، و يبغض الاسراف؛ هيچ انفاقي در پيشگاه خدا محبوب تر از انفاق معتدلانه نيست. خداوند اسراف در انفاق را دشمن مي دارد»(6)
اميرالمومنين مي فرمايد:
بخشيدن مال در جاي ناروا، بريز و بپاش و بيهوده نمودن آن است. اين گونه بخشش بخشنده را در دنيا بالا مي برد، ولي در روز رستاخيز به پايين مي کشاند...(7)

بهترين روش در برخورد با منابع مادي ، اعتدال و ميانه روي و دوري از هرگونه افراط و تفريط است.
الگوي ارائه شده در آيات و روايات انفاق در حد اعتدال است که موجبات اذيت و آزار خود و خانواده را به وجود نياورد که مقدار آن بستگي به خود شخص دارد . درصد خاصي نمي توان براي آن تعيين کرد.
اولویت با خانواده خودتان و والدینتان است. بعد از آن نوبت به نیازمندان از اقوام و خویشان می رسد. در مر حله بعد از نیاز همه اینها برطرف شد، می توانید با مراجعه به مراکزی مثل کمیته امداد بخشی از هزینه های یک خانواده مشخص را به عهده بگیرید و از آنها رفع نیاز کنید.

پي نوشت ها :
1. شيخ حر عاملى، وسائل الشيعة، مؤسسه آل البيت عليهم ‏السلام قم، 1409 ه.ق ، ج1، ص 48.
2. انعام (6) آيه‌82.
3. اسراء(17) آيه 29.
4. فرقان(25) آيه 67.
5. انعام(6)آيه 141.
6. حر عاملی، وسائل الشيعه،ج 11، 149.
7. علامه مجلسی، بحار الانوار،بیروت، ج50، ص293.