جمع بندی بررسی اعتبار حدیث «زن و نقصان عقل و دین» در کتب اهل سنت

تب‌های اولیه

3 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
بررسی اعتبار حدیث «زن و نقصان عقل و دین» در کتب اهل سنت

سلام.
با حدیثی مواجه شدم که خیلی برام تعجب آور بود. ولی ظاهراً در کتبی مثل صحیح بخاری و صحیح مسلم هم اومده.

خرج رسول الله صلى الله عليه وسلم في أضحى أو فطر إلى المصلى فمر على النساء فقال يا معشر النساء تصدقن فإني أريتكن أكثر أهل النار فقلن وبم يا رسول الله قال تكثرن اللعن وتكفرن العشير ما رأيت من ناقصات عقل ودين أذهب للب الرجل الحازم من إحداكن قلن وما نقصان ديننا وعقلنا يا رسول الله قال أليس شهادة المرأة مثل نصف شهادة الرجل قلن بلى قال فذلك من نقصان عقلها أليس إذا حاضت لم تصل ولم تصم قلن بلى قال فذلك من نقصان دينها.

ممنون میشم اگر درباره ی این حدیث توضیح بفرمایید.

با نام و یاد دوست





کارشناس بحث: استاد صدرا

سوال:
با حدیثی مواجه شدم که خیلی برام تعجب آور بود. ولی ظاهراً در کتبی مثل صحیح بخاری و صحیح مسلم هم اومده.

خرج رسول الله (صلى الله عليه وسلم) في أضحى أو فطر إلى المصلى فمر على النساء فقال يا معشر النساء تصدقن فإني أريتكن أكثر أهل النار فقلن وبم يا رسول الله قال تكثرن اللعن وتكفرن العشير ما رأيت من ناقصات عقل ودين أذهب للب الرجل الحازم من إحداكن قلن وما نقصان ديننا وعقلنا يا رسول الله قال أليس شهادة المرأة مثل نصف شهادة الرجل قلن بلى قال فذلك من نقصان عقلها أليس إذا حاضت لم تصل ولم تصم قلن بلى قال فذلك من نقصان دينها.

پاسخ:
با سلام و عرض ادب

1)بخاری در صحیح خود از طریق ابو سعید خدری روایت می کند که رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلّم)‌در عید قربان یا عید فطر به سوی عیدگاه روانه شد و چون بر جمعی از زنان گذشت فرمودند:
«يَا مَعْشَرَ النِّسَاءِ تَصَدَّقْنَ فَإِنِّي أُرِيتُكُنَّ أَكْثَرَ أَهْلِ النَّارِ» فَقُلْنَ: وَبِمَ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «تُكْثِرْنَ اللَّعْنَ، وَتَكْفُرْنَ العَشِيرَ، مَا رَأَيْتُ مِنْ نَاقِصَاتِ عَقْلٍ وَدِينٍ أَذْهَبَ لِلُبِّ الرَّجُلِ الحَازِمِ مِنْ إِحْدَاكُنَّ»، قُلْنَ: وَمَا نُقْصَانُ دِينِنَا وَعَقْلِنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «أَلَيْسَ شَهَادَةُ المَرْأَةِ مِثْلَ نِصْفِ شَهَادَةِ الرَّجُلِ» قُلْنَ: بَلَى، قَالَ: «فَذَلِكِ مِنْ نُقْصَانِ عَقْلِهَا، أَلَيْسَ إِذَا حَاضَتْ لَمْ تُصَلِّ وَلَمْ تَصُمْ» قُلْنَ: بَلَى، قَالَ: «فَذَلِكِ مِنْ نُقْصَانِ دِينِهَا»؛[1]
«ای گروه زنان! صدقه دهید؛‌ زیرا بر من نشان داده شده که شما بیشترین اهل دوزخ می باشید».[2] زنان عرضه داشتند: چرا و به چه علت ای رسول خدا؟ آنحضرت فرمودند: « لعنت بسیار می کنید و کفران نعمت شوهران را می نمائید. من هیچ ناقص عقل و دینی را ندیده ام که همچون شما زودتر عقل مرد عاقل را از میان برد». زنان عرضه داشتند: نقصان عقل و دین ما چیست یا رسول الله؟ آنحضرت فرمودند: «آیا شهادت زن، همچون نصف شهادت مرد نیست»؟ گفتند: آری. حضرت فرمودند: «این از نقصان عقل اوست، آیا چنین نیست که زنی که حایض شود نماز نمی خواند و روزه نمی گیرد»؟ گفتند: آری چنین است. حضرت فرمودند: «و این از نقصان دین اوست».

2) در منابع شیعی نیز مرحوم صدوق همین روایت را در کتاب: «من لا یحضره الفقیه» بدون ذکر سند روایت نموده است،[3] که روزى رسول خدا(صلّى اللَّه عليه وآله وسلّم) از كنار گروهى از زنان عبور مى‏ كرد كه در این هنگام آنحضرت ايستاد و خطاب به آنان فرمود: «يَا مَعَاشِرَ النِّسَاءِ مَا رَأَيْتُ نَوَاقِصَ عُقُولٍ وَ دِينٍ أَذْهَبَ‏ بِعُقُولِ‏ ذَوِي الْأَلْبَابِ‏ مِنْكُنَّ إِنِّي قَدْ رَأَيْتُ أَنَّكُنَّ أَكْثَرُ أَهْلِ النَّارِ(يَوْمَ الْقِيَامَةِ) فَتَقَرَّبْنَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا اسْتَطَعْتُنَّ فَقَالَتِ امْرَأَةٌ مِنْهُنَّ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا نُقْصَانُ دِينِنَا وَ عُقُولِنَا فَقَالَ أَمَّا نُقْصَانُ دِينِكُنَّ فَالْحَيْضُ الَّذِي يُصِيبُكُنَّ فَتَمْكُثُ إِحْدَاكُنَّ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا تُصَلِّي وَ لَا تَصُومُ وَ أَمَّا نُقْصَانُ عُقُولِكُنَّ فَشَهَادَتُكُنَّ إِنَّمَا شَهَادَةُ الْمَرْأَةِ نِصْفُ شَهَادَةِ الرَّجُلِ»؛[4] اى گروه زنان! من، كسى كم ‏عقل و كم‏ دين ‏تر از شما كه عقل عاقلان را از بين ببرد، نديده ‏ام. من ديدم كه بيشتر جهنّميان را شما تشكيل مى‏ دهيد [يا: بيشتر از همه دچار عذاب جهنّم هستيد]،[5] پس تا هر اندازه كه توان داريد به درگاه خدا نزديكى بجوييد. يكى از زنان عرض كرد: اى رسول خدا! كمبود دين و عقل ما چيست؟ فرمود: كمبود دين شما حيض است كه كه هر گاه يكى از شما بدان مبتلا مى‏ شود، تا هر مقدار كه خدا بخواهد از نماز و روزه باز مى‏ ماند. و كمبود عقل شما، شهادت شما است كه شهادت دادن زن برابر با نصف شهادت مرد است.

3) در خبر دیگری که در نهج البلاغه آمده، امام علی(علیه السلام) پس از جنگ جمل خطبه ای ایراد فرموده و در قسمتی از فرمودند: «مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ النِّسَاءَ نَوَاقِصُ الْإِيمَانِ نَوَاقِصُ الْحُظُوظِ نَوَاقِصُ الْعُقُولِ فَأَمَّا نُقْصَانُ إِيمَانِهِنَّ فَقُعُودُهُنَّ عَنِ الصَّلَاةِ وَ الصِّيَامِ فِي أَيَّامِ حَيْضِهِنَّ وَ أَمَّا نُقْصَانُ‏ عُقُولِهِنَ‏ فَشَهَادَةُ امْرَأَتَيْنِ كَشَهَادَةِ الرَّجُلِ الْوَاحِدِ وَ أَمَّا نُقْصَانُ حُظُوظِهِنَّ فَمَوَارِيثُهُنَّ عَلَى الْأَنْصَافِ مِنْ مَوَارِيثِ الرِّجَالِ فَاتَّقُوا شِرَارَ النِّسَاءِ وَ كُونُوا مِنْ خِيَارِهِنَّ عَلَى حَذَرٍ وَ لَا تُطِيعُوهُنَّ فِي الْمَعْرُوفِ حَتَّى لَا يَطْمَعْنَ فِي الْمُنْكَر»؛[6] «اى مردم! همانا زنان در مقايسه با مردان، در ايمان، و بهره ‏ورى از اموال، و عقل‏ متفاوتند اما تفاوت ايمان بانوان، بر كنار بودن از نماز و روزه در ايّام «عادت حيض» آنان است و اما تفاوت عقلشان با مردان بدان جهت كه شهادت دو زن برابر شهادت يك مرد است و علّت تفاوت در بهره ورى از اموال آن كه ارث بانوان نصف ارث مردان است».

3) با نگاهی به مضامین این اخبار به جهات مشترکی برخورد می کنیم که عبارتند از:
الف) نقصان عقول زنان؛ زیرا که شهادت یک زن برابر با نصف شهادت مرد است؛
ب) نقصان دین زنان؛ که علت آن ابتلای به حیض بوده که آنان را از نماز و روزه باز می دارد.

در جهت اول این نقصان سخن بسیار گفته شده؛ اما آنچه به شکل اختصار می توان بیان نمود آن است که معنای «نقص عقل » در فرمایش پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله و سلّم) و حضرت علی( علیه السلام)، «ضعیف بودن جنبه تدبیری عقل در زنان می باشد»، که چنین امری ارتباطی با فضیلت یا عدم فضیلت زن و مرد نداشته؛ بلکه می توان گفت: ضعیف بودن این جنبه در زنان، در برابر قوی بودن احساسات و عواطف در آن ها خود یک فضیلت به حساب می آید و اگر مرد در این جنبه قوی تر از زن است، در مقابل از عاطفه و احساس کمتری برخوردار است؛ لذا هیچ کدام از این ها معیاری در برتری زن بر مرد یا مرد بر زن نخواهد بود.

در جهت دوم نیز به شکل خلاصه می توان گفت: در خصوص نقص ایمان زن، سخن معصوم آن است که زن در دوران قاعدگی از نماز و روزه باز می ماند که البته چنین امری نه بدان معنا است که زن در این ایام فاسق بوده و عادل نیست و نه بدین معنا است که شخصیت اعتقادی او مختل شده؛‌ بلکه به جهت «وضع روانی خاصّی» است که پیدا نموده که به واسطه ی آن تکلیف نماز و روزه از او برداشته شده؛[7] اما با این حال رابطه زن با خدا به وسیله ی «ذکر» در نمازگاهش بدون احساس فشار از تکلیف معین، محفوظ و دائمی بوده؛‌ لذا زن می تواند چنین نقصانی را به واسطه ی ذکر و توجه و یاد خدا جبران نماید؛‌ بنابراین مقصود از نقص ایمان زن، نقص رابطه زن با خدا نخواهد بود.[8]

نکته ای که در این قسمت حایز اهمیت است آن است که مردانی نیز که از یاد خدا غفلت نموده دارای نقصان عقل می باشد با این تفاوت که سبب این نقص در حیطه ی اختیار و انتخاب آنان بوده؛ لذا آنان به واسطه ی عملکرد بدشان از عقلی که ثمره ی آن هدایت است بی بهره بوده و به واسطه ی مخالفت با امر الهی عقاب می گردند.

موفق باشید.


[/HR] [1] . صحیح البخاری، کتاب الحیض، باب ترک الحائض الصوم،‌ح304، دار طوق النجاة؛ صحیح مسلم، باب: بَابُ بَيَانِ نُقْصَانِ الْإِيمَانِ بِنَقْصِ الطَّاعَاتِ، ح132، دار إحياء التراث العربي – بيروت. بخاری این روایت را از طریق ابوسعید خدری روایت نموده و مسلم نیز از طریق عبدالله بن عمر که سند روایت بخاری بدین صورت است: «حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ أَبِي مَرْيَمَ، قَالَ: أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ، قَالَ: أَخْبَرَنِي زَيْدٌ هُوَ ابْنُ أَسْلَمَ، عَنْ عِيَاضِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الخُدْرِيِّ، قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي أَضْحَى أَوْ فِطْرٍ إِلَى المُصَلَّى، فَمَرَّ عَلَى النِّسَاءِ، فَقَالَ...».
متن روایت مسلم نیز اینچنین است: «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ رُمْحِ بْنِ الْمُهَاجِرِ الْمِصْرِىُّ أَخْبَرَنَا اللَّيْثُ عَنِ ابْنِ الْهَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دِينَارٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه(وآله) وسلم- أَنَّهُ قَالَ « يَا مَعْشَرَ النِّسَاءِ تَصَدَّقْنَ وَأَكْثِرْنَ الاِسْتِغْفَارَ فَإِنِّى رَأَيْتُكُنَّ أَكْثَرَ أَهْلِ النَّارِ». قَالَ « تُكْثِرْنَ اللَّعْنَ وَتَكْفُرْنَ الْعَشِيرَ وَمَا رَأَيْتُ مِنْ نَاقِصَاتِ عَقْلٍ وَدِينٍ أَغْلَبَ لِذِى لُبٍّ مِنْكُنَّ ». قَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَمَا نُقْصَانُ الْعَقْلِ وَالدِّينِ قَالَ « أَمَّا نُقْصَانُ الْعَقْلِ فَشَهَادَةُ امْرَأَتَيْنِ تَعْدِلُ شَهَادَةَ رَجُلٍ فَهَذَا نُقْصَانُ الْعَقْلِ وَتَمْكُثُ اللَّيَالِىَ مَا تُصَلِّى وَتُفْطِرُ فِى رَمَضَانَ فَهَذَا نُقْصَانُ الدِّينِ ».

[2] . «بدرالدین عینی» درباره ی اینکه چرا اکثر اهل جهنم را زنان تشکیل می دهد می نویسد: شاید این امر مربوط به قبل از وقوع شفاعت باشد: «قلت: لَعَلَّ هَذَا قبل وُقُوع الشَّفَاعَة».(عمدة القاري شرح صحيح البخاري، العینی، ج3، ص271، دار إحياء التراث العربي – بيروت). البته در این روایت جهت بیشتر بودن زنان در جهنم بیان شده است که آن نیز بد زبانی و ناسپاسی نسبت به شوهر می باشد؛ لذا در این نقل برای جبران آن دستور به صدقه داده شده است. همچنین در روایت شیخ صدوق(ره) آمده است که آنحضرت فرمودند: « پس تا هر اندازه كه توان داريد به درگاه خدا نزديكى بجوييد».

[3] . در سند وسائل الشیعه اینچنین آمده است: «محمد بن علی بن الحسین قال...». (وسائل الشیعة، ج20، ص25). که اگر مراد از «محمد بن علی بن الحسین» امام باقر(علیه السلام)‌باشد؛‌ حدیث باز مرسل می باشد؛ زیرا مشخص نیست چه کسی روایت را از امام باقر(علیه السلام) روایت نموده است.

[4] . من لا يحضره الفقيه ؛ ج‏3 ؛ ص391: « وَ مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه وآله و سلّم) عَلَى نِسْوَةٍ فَوَقَفَ عَلَيْهِنَّ ثُمَّ قَالَ...».

[5] . ر.ک: http://www.pasokhgoo.ir/node/94701.

[6] . نهج البلاغة، خطبه ی 80.

[7] . قرآن کریم حیض را نوعی اذیت برای زن بیان فرموده: (وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذى...البقرة،222): و از تو درباره حيض مى‏ پرسند بگو كه آن، گونه‏ اى رنج است.

[8] . ر.ک: احمد رهدار، جایگاه زن در اندیشه معصومین، ‌فرهنگ كوثر،‌ بهار 1381، شماره 53.
موضوع قفل شده است