پشت پرده تلگرام/ نگاهی متفاوت به محبوب‌ترین پیام‌رسان این روزهای ایرانی‌ها

تب‌های اولیه

7 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
پشت پرده تلگرام/ نگاهی متفاوت به محبوب‌ترین پیام‌رسان این روزهای ایرانی‌ها


در بخش اول این گزارش، به تشریح مختصرِ مدل درآمدزایی پیام رسان ها پرداختیم. با این حال هنوز دو موضوع اساسی دیگر درباره این نرم افزارها باقی مانده است. اول اینکه ما هنوز درباره مهمترین پیام رسان فعال در کشور خودمان یعنی «تلگرام» تقریباً هیچ بحثی نکرده ایم. دومین موضوع مهم باقیمانده در این حوزه، ارتباط انقلاب موبایلی کنونی با دولت ها و حوزه سیاست است. بهتر است ابتدا از نرم افزار آبی پوش و محبوب این روزها شروع کنیم! تلگرام در سال 2013 پایه گذاری شد و ابتدائاً 100 هزار بار دانلود شد. در مارس 2014، 35 میلیون کاربر فعال ماهانه داشته و تا سال 2015 این تعداد به 62 میلیون کاربر فعال ماهانه افزایش پیدا کرده است. کدنویسی امنیتی آن بسیار ستایش شده است. یک واقعیت قابل تامل در زمینه تلگرام وجود دارد و آن این است که کاربران آن در مقایسه با دیگر پیام رسان ها، بیشترین علاقه را برای انتقال پول از طریق نرم افزار خود نشان می دهند. پس از تلگرام، BBM و WeChat در رده های بعدی قرار گرفته اند و فیسبوک در آخرین رتبه قرار دارد!



عکس شماره 1-مقایسه تمایل کاربران برای انتقال پول از طریق پیام رسان های مختلف



تلگرام البته هنوز در مقایسه با واتس آپ خیلی نحیف و کوچک است. واتس آپ در حال حاضر بیش از یک میلیارد کاربر دارد! در مقایسه بین این دو، توانایی تلگرام در زمینه ارسال سریعتر پیام و امنیت بیشتر برجسته شده است. تلگرام همچنین اجازه انتقال اسناد را می دهد، قابلیتی که واتس آپ آن را ارائه نمی دهد. اگرچه واتس آپ قابلیت تماس صوتی را ارائه کرده است و قابلیت بی صدا کردن یک کاربر خاص را دارد. در مقابل تلگرام می تواند بر روی دستگاه های متعددی همچون کامپیوتر، تبلت و ... فعال باشد. تلگرام همچنین قابلیت ارسال پیام های دارای قابلیت خودتخریبی را به کاربران می دهد. به صورتی که کاربران می توانند تعیین کنند حافظه مکالمات آنها پس از چند ثانیه حذف شود! تلگرام مدعی است محتوای پیام های ارسال شده به وسیله کاربران، در سرورهای تلگرام نیز ثبت نمی شود. با این حال یک تست امنیتی توسط الکس راد و جولیان ریزو نشان داد که تلگرام امکان رمزگذاری دقیقی را در این زمینه نیافته است. در عوض کاربران می توانند یک چت خصوصی را آغاز کنند.

عکس شماره 2-مقایسه برخی مزیت های واتس آپ و تلگرام



دوروف یک دوره طولانی از مشاجره با پایه گذار واتس آپ را نیز پشت سر گذاشته است. زمانی که تلگرام در آگوست 2013 شروع به کار کرد، جان کوام در گفتگو با یک مجله روسی گفت:« دروف تنها بلد است چگونه محصولات بزرگ همچون واتس آپ و فیسبوک را کپی کند.» دوروف نوامبر به او جواب داده و گفت آینده خوبی برای واتس آپ پیش بینی می کند! وی گفت تلگرام برنامه های بزرگتر را به بهبود محصولات خود وادار می کند. و همچنین رفتارهای احتمالی آنها را پیش بینی می کند. کارشناسان امنیتی البته می گویند چت خصوصی هم می تواند قربانی حملات MITM قرار گیرد. الکس راد معتقد است یک هکر دارای سطح متوسط هم خواهد توانست محاوره های مخفی(چت خصوصی) تلگرام را هک کند.تلگرام در طول حیات خود با خوش اقبالی هایی هم مواجه بوده است. به عنوان مثال، پس از اعلام نظارت دولت کره جنوبی بر محتوای کاکائوتالک و دستور رئیس جمهور پارک جئون هی مبنی بر فیلتر کردن پیام های حاوی توهین به وی، بسیاری از کاربران به تلگرام کوچ کردند. تلگرام می گوید که کاربران برای امنیت بیشتر به این نرم افزار می آیند ولی پس از گذشت زمان، به آن پایبند شده از آن خارج نمی شوند. پس از ممنوعیت واتس آپ در برزیل در دسامبر 2015،تلگرام گفت که این برنامه 1.5 میلیون بار توسط کاربران برزیلی دانلود شده است. سپتامبر 2015 سامسونگ اعلام کرد پیام رسان اجتماعی خود را در تلگرام خواهد ساخت. این برنامه، پروژه ای متن باز برای توسعه دهندگان خواهد بود.

مواجهه غیرصادقانه پایه گذار تلگرام با ایران!
تلگرام حالا بخشی از زندگی عده زیادی از ایرانی ها را شکل می دهد. جالب آنکه در باره تعداد کاربران ایرانی این نرم افزارِ روسی، آمارهای ضد و نقیضی در دست است. آخرین خبر رسمی منتشر شده از سوی تلگرام، مربوط به دو ماه پیش است که پاول دوروف مدیر عامل آن، میزان کاربران ایرانی فعال در این نرم افزار را 20 میلیون نفر اعلام کرده است. دوروف در آن مقطع تعداد کل کاربران تلگرام را 100 میلیون نفر اعلام کرده بود. با این حال، مراجعه به آمار رسمی تعداد مراجعات به سرورهای تلگرام، عدد 20 میلیون کاربر ایرانی را تایید نمی کرد، بلکه نشان می داد چیزی نزدیک به نصف کاربران تلگرام، ایرانی هستند! پیچیدگی رفتار دوروف در مواجهه با آمار کاربران ایرانی، می تواند نشان دهنده ترس تلگرام برای از دست دادن این بازار بکر و پایه ای خود باشد. به نظر می رسد وی ترجیح می دهد همچنان حضور و عدم حضور در ایران را بی اهمیت جلوه دهد. دوروف البته در مواقع دیگری نیز برخورد دوگانه ای با واقعیات موجود در ایران داشته و از صداقت لازم در این زمینه برخوردار نبوده است.



به عنوان مثال، وی 20 اکتبر 2015 طی توییتی(اینجا) نوشته بود:«وزارت ارتباطات ایران، خواهان فراهم کردن امکانات جاسوسی از کاربران ایرانی شده و ما این درخواست را رد کرده ایم. لذا آنها ما را فیلتر کرده اند!» وی چندی بعد در صفحه تویتر خود(اینجا) در پاسخ به کاربران ایرانی در زمینه فیلتر برخی کانال های تلگرام به درخواست وزارت ارتباطات، اصل مسئله مورد تقاضا را مورد اشاره قرار داده می نویسد:«منظور از کانال های ذکر شده، تنها کانال های پورنوگرافی و حاوی افکار تکفیری-داعشی بوده است. طبیعتاً اگر کانال دیگری مورد تقاضا باشد، فیلتر نخواهد شد.» جناب دوروف در این توییت به وضوح و گستاخی هر چه تمام تر، بی اعتنایی خود به قوانین داخلی بزرگترین بازار خود یعنی ایران را اعلام می کند. وی پس از این توییت نیز در واکنش به درخواست انتقال سرورهای تلگرام به ایران، با آن مخالفت کرده است.


جالب است بدانید تلگرام ممکن است در آینده با فشارهای بیشتری در زمینه افزایش تعداد گروه تروریستی داعش مواجه شود. چه اینکه پاول دوروف پیش از حملات پاریس، مکرراً مسدود کردن حساب های کاربری مربوط به داعش و دیگر گروه های تکفیری را رد کرده است. با این حال وی پس از حوادث پاریس نیز، تنها 78 عدد از حساب های کاربری مرتبط با داعش را مسدود کرد! سوالی که در اینجا ایجاد می شود این است که اولویت با کدام است؟ امنیت ملی و جان انسان ها یا قواعد حافظ حریم خصوصی؟! مدیران تلگرام هم اکنون با اتهام های امنیت ملی در زمینه مبارزه با داعش مواجه هستند.مدل عدم کسب درآمد تلگرام!این شرکت فعلاً هیچ هزینه ای بابت تبلیغات خرج نمی کند. در سایت رسمی تلگرام آمده است «تلگرام یک برنامه رایگان باقی خواهد ماند و مدل کسب درآمد آن در حال حاضر بر هدایای مالی استوار شده است.» تلگرام می نویسد:«پیام رسانی سریع و ایمن، صددرصد رایگان است. شرکت های تجاری غالبا نیازمند سازمانهایی می شوند که ارزش های آنها بر مبنای کسب درآمد تعریف شده است. بر همین اساس ما تلگرام را به عنوان یک پروژه غیراقتصادی تعریف کرده ایم. تلگرام مایل به کسب درآمد نیست و هرگز تبلیغات نخواهد فروخت و پول سرمایه گذاران خارجی(خارج از شرکت) را قبول نخواهد کرد. تلگرام همچنین نمی تواند فروخته شود. ما یک صنعت کاربرپایه درست نکرده ایم، بلکه ما رسانه ای برای مردم خلق کرده ایم. پاول دوروف، کسی که چشم انداز و اهداف ما را با رسانه ها به اشتراک می گذارد، تلگرام را با کمک های مالی سخاوتمندانه خود حمایت می کند. بنابراین ما به اندازه کافی پول داریم. اگر تلگرام نیازمند کمک مالی شود، ما از کاربران خود درخواست خواهیم کرد به ما کمک مالی کنند.» رایگان بودن دلیل اصلی مهاجرت کاربران از واتس آپ پس از پولی شدن آن است.دوروف پیش از این درباره اهداف اقتصادی تلگرام گفته است:«پول چیزی نیست که شما را به جلورفتن وادار می کند بلکه این ایده های شماست که شما را ترقی می دهد. ما در حال ساختن نوع جدیدی از یک شرکت فناوری اطلاعات هستیم. شرکتی که بر سودآوری بیشتر متمرکز نشده است، درعوض برای جامعه سودآور است. ما در حال ارتقاء میزان ارتباطات انسانی هستیم!»وی معتقد است یک هدف بزرگتر در پشت تلگرام وجود دارد و می گوید:«پیام رسانی ایمن، باید برای همگان رایگان باشد. نمایش تبلیغات در کنار ارتباطات خصوصی به مکان خاصی وابسته نیست. حتی ارتباطات غیراخلاقی! ما تلاش می کنیم یک استاندارد بالاتر از تکنولوژی پیام رسانی را ارائه کنیم و سرعت، امنیت و تنوع ارتباطات را افزایش دهیم.» دوروف همچنین نظر جالبی درباره ادوارد اسنودن دارد و می گوید او را قهرمان خود می پندارد. وی در همین باره می گوید:«من همیشه از او تشکر می کنم و او عامل به وجود آمدن

تلگرام بوده است. او نشان داد مشکلات نظارتی که من تجربه کردم، منحصر در یک کشور نیست.»



دوروف گفته است:«تلگرام در سه زمینه منحصر به فرد است:سرعت، امنیت و همگام سازی متقابل دستگاه.» بر همین اساس، تلگرام اعلام کرده به هر کسی که بتواند آن را هک کند، 300 هزار دلار جایزه خواهد داد. وی می گوید:«برخلاف تلگرام، VKدارای سهامداران و تبلیغات خاص خود است. بنابراین وابسته به نظام اداری و قضایی خواهد بود. هر زمان علایق آنها با خواسته های کاربران در تناقض باشد، من پای کاربران خواهم ایستاد.» وی درباره حمایت مالی سرمایه گذاران از تلگرام می گوید:«من یک بار در جریان ساختن VK دچار اشتباهاتی همچون گرفتن سرمایه خارجی و وابسته شدن به یک سیستم قضایی شدم و دیگر آن را تکرار نخواهم کرد.» 27 سپتامبر 2015 پاول دوروف به خبرنگاران آمریکایی گفت تلگرام مشغول کار بر روی رابط های کاربردی برنامه نویسی برای توسعه دهندگان است. این رابط ها به آن دسته از توسعه دهندگانی که با فروش سرویس به دنبال کسب درآمد هستند، اجازه می دهد به وسیله ربات به انجام این کار اقدام نمایند.دوروف گفته است هسته اصلی کارهای تلگرام توسط 15 نفر انجام می شود و بقیه کارها به پیمانکاران شخص ثالث سپرده می شود. با این حال، در حال حاضر فرصت محدودی برای کسب درآمد توسط توسعه دهندگان ربات تلگرام وجود دارد. به نظر می رسد در آینده ربات هایی چون ربات فوربس و دیگران، برای دسترسی به برخی مقالات موجود در آنها پولی خواهند شد. ربات های آمازون و علی بابا به شما اجازه می دهند کاتالوگ محصولات را ببینید و به صفحه مربوط به هر کدام منتقل شوید.

پول هایی که بعید است مجانی خرج شده باشند!در حال حاضر هزینه ماهانه تلگرام، حدود یک میلیون دلار اعلام شده است. با توجه به پس انداز 300 میلیون دلاری دوروف پس از خروج از روسیه، وی در آینده نزدیک خواهد توانست باز هم تلگرام را بدون تبلیغات و پذیرفتن سرمایه گذاری جدید اداره کند. ولی نه برای همیشه! به نظر می رسد تلگرام مانند سایر پیام رسان ها در حال حاضر مشغول جمع آوری مشتریان بیشتر است و در آینده به سمت اهداف اقتصادی حرکت خواهد کرد. با این حال، سوالات و ابهاماتی در زمینه این ادعا و همچنین ادعای حفاظت از حریم خصوصی کاربران توسط تلگرام وجود دارد. مسئله ای که در همین زمینه جلب توجه می کند این است که علیرغم ادعاهای دوروف در زمینه حفاظت از حریم خصوصی افراد، در کمال تعجب، وی شرکت خود را در کشورهایی و تحت قوانینی ثبت کرده است که اتفاقاً تمام افشاگری های ادوارد اسنودن در رابطه با جاسوسی های گسترده آنها-بر علیه تمامی مردم جهان- صورت گرفته است. یعنی آمریکا و انگلیس! به نظر حل این تناقض، کمی پیچیده باشد.جالب آنکه دوروف تقریباً تمامی مصاحبه های خود طی دو سال گذشته را با رسانه های غربی انجام داده و پای ثابت تمامی گزارشات و مصاحبه ها نیز، ستایش وی بوده است. اگر بخواهیم واقع بین باشیم خواهیم گفت دوروف برای غرب در حالتی قرار گرفته که می توان گفت:«هر چه خوبان همه دارند، او به تنهایی برای غرب دارد!» دوروف بدون شک یک نخبه تاثیرگذار در دنیای کنونی است. ثانیاً وی فردی مخالف پوتین و سیاست های اوست که اتفاقاً در مسئله اوکراین در کنار غرب ایستاده و به روسیه پشت کرده است. لذا روشن است که غربی ها او را بپذیرند، هرچند بعضاً بگوید:« من به بیشتر دولت های بزرگ به چشم ساختارهای منسوخ و بازمانده از قرون وسطی نگاه می کنم! تفاوت دروغ های کرملین، کاخ سفید و کاخ وست مینستر عمدتاً در نوع روابط عمومی آنها نهفته است.» مسئله دیگری که می تواند دوروف را برای غرب مهم تر کند، تسلط او بر بازار بزرگی از اقتصاد و افکار عمومی به نام ایران است! یادمان نرفته است که هیلاری کلینتون پس از پایان دوران وزارتش در دولت اوباما در پاسخ به سوالی درباره سخت ترین پرونده دوران کاری اش، بلافاصله و بدون فکر کردن به مسائلی مانند چین و روسیه، گفته بود:«ایران!»از طرفی به خوبی می دانیم که هم او در متن کتاب خاطرات خود با نام «انتخاب های سخت» درباره نقش شبکه های اجتماعی در فتنه 88 می نویسد:« در پشت صحنه، گروه من در وزارت خارجه به طور مداوم با فعالان در ایران در ارتباط بودند وبرای جلوگیری از تعطیل شدن توئیتر، به طور فوریتی مداخله کردند؛ قطع شدن توئیتر به معنای از بین رفتن یکی از وسایلاصلی ارتباطی معترضان بود.» به راستی اگر شما خودتان را به جای آمریکایی ها بگذارید، با شخصی چون پاول دوروف چه خواهید کرد؟ دوروف در حال حاضر به مدد بی برنامگی های مسئولین حوزه ارتباطات، نبض مهمترین اجتماع اینترنتی ایرانیان را در دست دارد و طبیعتاً از دشمنی مشابهی با ایران و روسیه برخوردار است.

پاول دوروف در نگاه رسانه های آمریکایی و انگلیسیدوروف پیش از آنکه تلگرام را راه اندازی کند، در سال 2006 شبکه اجتماعی ویکی را در دوران دانشجویی خود در یکی از دانشگاه های کشورش روسیه، تاسیس کرده است. در این مسیر البته نیکلای برادرش به همراه اعضای یک تیم از نخبگان المپیاد ریاضی روسیه به او کمک کرده اند. ویکی پرطرفدارترین شبکه اجتماعی موجود در روسیه محسوب می شود و دوروف نیز به «زاکربرگ روسیه» معروف شده است. اولین بار البته بلومبرگ پاول دوروف را زاکربرگ روسیه نامید. دوروف ژانویه 2014، 12 درصد از سهام خود را در ویکی فروخت و پول انبوهی از این طریق به جیب زد. در آن زمان، این شبکه اجتماعی سه تا چهارمیلیارد دلار قیمت گذاری شده بود. وی چندی بعد از هیأت مدیره ویکی نیز استعفا داد و از روسیه به غرب نقل مکان نمود.مجله آمریکایی وایرد در شماره مارس 2015 خود مطلب مفصلی در زمینه تلگرام و دوروف تحریر کرده است. وایرد می نویسد:« 4 روز پس از اعلام خرید واتس آپ توسط فیسبوک، یک پیام رسان شش ماهه و فاقد تبلیغات با نام تلگرام، 4.95 میلیون بار دانلود شده بود! بنا بر گزارش ها تلگرام در حال تبدیل شدن به اصلی ترین نرم افزار رایگان دانلودشده در 46 کشور از آرژانتین تا استرالیاست تا یک جایگزین عملیاتی برای کسانی باشد که از مالکیت جدید واتس آپ نگران هستند!» اشاره وایرد درباره نگرانی کاربران از مالک جدید واتس آپ، مربوط به نقش فعال فیسبوک و زاکربرگ در پروژه عظیم جاسوسی دولت ایالات متحده از کاربران سراسر جهان، موسوم به پریزم است.تلگرام در 24 مارس 2015، گزارش داد 35 میلیون کاربر فعال ماهانه و 15 میلیون کاربر فعال روزانه دارد. هشتم دسامبر این رقم به 50 میلیون رسید و روند رشد تعداد اعضا، یک میلیون در هر هفته اعلام شد. وایرد در ادامه گزارش خود که بیشتر به گزارشی سوپر تبلیغاتی شبیه است، می نویسد:«در نگاه اول، این بازیگر تازه وارد چندان تفاوتی با دیگران ندارد. حامیان تلگرام اما شعار این پیام رسان با عنوان «بازپس گیری حریم خصوصی» و «عدم دریافت حق اشتراک» را به عنوان مزیت های آن اعلام می کنند. تلگرام از ابتدا به صورت آشکاری غیراقتصادی بود. آن هم با وعده هایی چون «ممنوعیت تبلیغات و عدم دریافت حق اشتراک تا همیشه» سوم آنکه تلگرام به جای داشتن مالکانی سودجو همچون واتس آپ، توسط یک جوان روسی صریح اللهجه مدیریت می شد که هم اکنون توسط دولت روسیه از این کشور تبعید شده است.» این مجله آمریکایی در این قسمت از گزارش خود دروغ آشکاری را به خورد مخاطبانش می دهد.


رپرتاژآگهی بی بی سی برای مدیرعامل تلگرام!



چه اینکه همانگونه که پیش از این گفته شد، دوروف خود روسیه را ترک کرده است و فرآیندی دولتی برای تبعید تعمدی وی در جریان نبوده است. مجله آمریکایی وایرد اما به جای آنکه بنویسد:«دوروف به علت اختلاف نظر با دولت روسیه خود تصمیم به ترک کشورش گرفته است.»، اینگونه القا می کند که:«دوروف قهرمان ملی روس هاست که توسط دولت روسیه تبعید شده و به وسیله غرب پناه داده شده است!» دوروف که دارای پدری روسی و مادری اوکراینی است، در جریان مناقشه روسیه و غرب بر سر بحران اوکراین، کاملاً در کنار غرب ایستاد. پس از بالا گرفتن اختلافش با دولت روسیه نیز، در اولین گام خروج از مسکو، به سانفرانسیسکو رفت! دوروف سپس به پاریس رفته و سرانجام در هلسینکی برای چند ماه ماندگار شد و با برادرش نیکلای دیدار کرد. وی سپس در فیسبوک خود نوشت که او و تیمش (متشکل از 12 مهندس به سرپرستی نیکلای که چندین بار مدال طلای المپیاد ریاضی را کسب کرده اند) به دنبال کشوری معتقد به آزادی بیان و تفکر برای ادامه پروژه خود هستند! وی نوشت:« ما بروکراسی، حکومت پلیسی، دولت های بزرگ، جنگ، سوسیالیسم و مقررات خاص را دوست نداریم. همچنان که آزادی، سیستم قضایی قوی، دولت کوچک، تجارت آزاد، بی طرفی و حقوق مدنی را محترم می شماریم. هرجا راحت باشد، وطن من است.»



دوروف اما گویا در غرب راحت تر است. راحت تر است که شرکت خود را همزمان در آمریکا و انگلیس ثبت کند و بیشترین مخاطبانش در ایران باشند. او همزمان دوست دارد شعار طرفداری از اسنودن را هم بدهد و البته فحش دادن به پوتین و دولت روسیه را هم از یاد نبرده است. سوال این است که در این فضا، مسئولین امنیتی کشور و وزارت ارتباطات چه تمهیدی برای مواجهه با حجم مهارنشدنی محتواهای ضددینی و ضداخلاقی موجود در فضای تلگرام اندیشیده اند؟! آیا به راستی، وضعیت کنونی علاوه بر ولنگاری فرهنگی، نشان دهنده ولنگاری امنیتی عمیق هم نیست؟! به راستی ما چرا باید همچنان بر استفاده از نرم افزاری اینچنینی اصرار داشته باشیم و یک بار برای همیشه به سمت استفاده از نرم افزارهای بومی و سرورهای ایرانی حرکت نکنیم؟! حال آنکه مدیر تلگرام آنچنان گستاخ است که انتقال سرور به ایران را هم رد می کند. کاش برای منافع خودمان هم که شده، باور کنیم مرغ همسایه همیشه غاز نیست!

یک پژوهشگر فضای مجازی با بیان اینکه «تلگرام» ۶۰ درصد ترافیک کشور را به خود اختصاص داده و در گسترش «اعتیاد به پورنوگرافی» موثر بوده است، گفت: ۴۰ درصد جرائم کشور در حوزه فضای مجازی با استفاده از تلگرام اتفاق می‌افتد

امروزه و با گسترش استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، شاید کمتر کسی بتواند منکر برخی پیامدها و عوارض منفی پیدا و پنهان استفاده ناصحیح از این فضا شود. برای پیشگیری و کاهش آسیبها مختلف فضای مجازی، آگاهی از تهدیدات این فضا و دست‌یابی به «سواد رسانه‌ای» برای خانواده‌ها و جوانان، امری اجتناب‌ناپذیر است؛ با وجود محاسن و مزایای فضای مجازی، پیامدهایی از جمله دور کردن افراد از یکدیگر، طلاق عاطفی، ایجاد اعتیاد روانی، به خطر افتادن امنیت شخصی، ایجاد روابط خارج از چارچوب خانواده، بلوغ زودرس، تزلزل محیط خانواده و کاهش روابط و تعاملات اجتماعی از جمله اثرات مستقیم و غیر‌مستقیم فضای مجازی می‌تواند باشد. برای پاسخ به سؤالاتی نظیر اینکه علت اعتیاد برخی به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی چیست، علت اعتیاد به «پورنوگرافی» در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام چیست، اشکال مختلف آسیبهای شبکه‌های مجازی چیست، چه‌ راهکارهایی برای کاهش اثرات منفی فضای مجازی وجود دارد و ...

پای صحبتهای «سید علیرضا آل‌داوود» پژوهشگر فضای مجازی نشستیم:

تسنیم:
به عنوان سوال نخست؛ علت گرایش بیش از حد و اعتیاد برخی از مردم به‌ویژه جوانان به فضای مجازی چیست؟ فضای مجازی پدیده‌ای است که در تمام دنیا خواهان زیادی دارد؛ معمولاً افراد به دلیل اجتماعی بودنشان، ارتباط و تعاملات انسانی بین یکدیگر دارند و از هر پدیده اجتماعی استفاده می‌کنند؛ یکی از مهمترین دلایل که مردم به خصوص نوجوانان به فضای مجازی گرایش پیدا می‌کنند، بحث هویت اجتماعی افراد است که فقط به مردم کشور ما اختصاص ندارد بلکه انسانها در تمام دنیا به صورت ذاتی علاقه‌مند به ارتباطات، تعاملات و اجتماعات جدید هستند که باعث ایجاد جذابیت در شبکه‌های اجتماعی می‌شود. فضای مجازی، برقراری ارتباط بین انسانها را تفهیم می‌کند که این فضا یکسری مزایای بهتری نسبت به درون اجتماعات دارد به عنوان مثال در اینترنت قابلیتهای جذابی از جمله وِب‌‌سایتها، موتورهای جست‌وجوگر، گَپ‌خانه‌ها، مَسنجرها، ارسال و دریافت پیامهای چند رسانه‌ای آنی، پست الکترونیکی یا رایا‌نامه و اطلاعات در زمینه‌های مختلف وجود دارد که می‌تواند به افراد کمک کند. پُر کردن اوقات فراغت یکی از علل گرایش بالا به اینترنت در میان جوانان ایران و مردم دنیا است اما اگر برخی مسائل اجتماعی را در نظر بگیریم و به ‌آسیبهای این محیط غیرحقیقی توجه کنیم، فضایی ناهمگون و رها شده‌ای را در کشور ایجاد می‌کند که هر کسی می‌تواند نقش بسیاری در تولید محتوا و ذائقه داشته باشد و از این فضا بهره‌مند شود.

تسنیم:
با توجه به استقرار سرورهای شبکه‌های مجازی و زیرساخت‌های اینترنت در خارج کشور، آیا این امر می‌تواند پیامدی برای کاربران ایرانی داشته باشد؟
با توجه به اینکه سرورهای شبکه‌های مجازی و "Data Mining" آن در داخل کشور و در دسترس ما نیست بلکه تولید محتوای انبوه آن در دست گرو‌ه‌های معارض با فرهنگ و اجتماع ما است، افکار عمومی مردم از طرف دشمن بمباران اطلاعاتی می‌شود که این اطلاعات به سمت مسائلی است که با هویت ایرانی ـ اسلامی در تعارض است؛ زمانی که هویت اجتماعی دچار خدشه شود، مسائل بسیاری تحت شعاع شکل می‌گیرد؛ رهبر معظم انقلاب در دیدار با معلمان و فرهنگیان گفتند که ما اوّل‌ چیزی که لازم است برای دانش‌آموز خودمان در نظر بگیریم، این است که در او هویّت مستقل ملّی و دینی به وجود بیاوریم. باید در حوزه فضای مجازی تلاش کنیم تا دانش‌آموزان در طول مدت 12 سال که برای تربیت در اختیار سیستم آموزشی هستند، هویتی دینی در آنها به وجود بیاید که باعث عزت آنها ‌شود؛ در حال حاضر جایگزین تربیت دینی در مدارس، شبکه‌های مجازی، هویتهای وابسته و بی‌هویتی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در حال ترویج است؛ یکی از عواملی که باعث شده اینترنت در برخی جوامع مانند جامعه ما بدون فرهنگ سازی لازم وارد شود، عامل بی‌هویتی است که فرد برای بیان امیال جنسی و نفسانی خود با هویتی جعلی ورود پیدا می‌کند.

تسنیم:
به نظر شما فضای مجازی چه پیامدهایی را می‌تواند برای خانواده‌ها و جوانان داشته باشد؟
دام جاذبه عاطفی، توهم عاطفی و تصویرسازی از جمله آسیبهایی است که در حال حاضر در کشور به واسطه این فضا شاهد هستیم؛ افراد در شبکه‌های مجازی به دنبال فرار از هویت خودشان هستند؛ فرار از خود شخص در شبکه‌های مجازی، دور شدن از خود و ناکامیهای زندگی است و فرد فکر می‌کند با ورود به فضای مجازی از مشکلات اجتماعی فرار کرده است؛ هنگامی که شخص در این فضا ابراز احساسات می‌کند، مانند اینکه در گروه‌های تلگرام بیان می‌کند که حالم خیلی خراب است و از طرف دیگر شاهد بازخورد عاطفی می‌شود، در حقیقت به دام جاذبه عاطفی افتاده است که باعث ایجاد توهم عاطفی در وی می‌شود. شخص با مطرح کردن مشکلات در فضای مجازی، واکنش مثبت دریافت می‌کند که دچار چنین توهمی می‌شود و در دام هویتی غیرحقیقی که ممکن است فردی خلافکار، معتاد، قاتل و دارای اختلالات روانشناختی باشد، بی‌افتد اما در فضای مجازی خود را با هویتی مهربان، فرد مهم و دارای شخصیت اجتماعی نشان می‌دهد که شخص را در طولانی‌مدت دچار مشکل می‌کند و باعث وابستگیهای عاطفی می‌شود؛ به‌خصوص دختران نوجوانی که در شبکه‌های مجازی فعالیت می‌کنند و در نهایت دچار آسیبهای جدی عاطفی می‌شوند.اباحه‌گری از آسیبهای فضای مجازی است؛ اباحه‌گری از بی‌اعتقادی کافر یا سهل‌انگاری دیندار پدید می‌آید که در حوزه فردی و اجتماعی نمود پیدا می‌کند، مباح شمردن هر چیزی در این فضا باعث بی‌قیدی می‌شود که سبک زندگی ما را مورد هجوم قرار داده است؛ اعتماد و اعتیاد به فضای مجازی، روابط پنهان بین افراد، تماشای تصاویر و فیلمهای مستهجن و تحریک‌کننده منجر به اباحه‌گری می‌شود. سرقت اطلاعات از مردم و پیام‌رسانها از دیگر پیامدهای فضای سایبر است که به عنوان ذائقه‌سنجی و جمع‌آوری اطلاعات صورت می‌گیرد؛ ذائقه سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مردم را برای دشمن آشکار می‌کند همچنین دشمن با ذائقه‌سنجی که در داخل کشور ما انجام می‌دهد، ذائقه‌سازی را پیگیری می‌کند مثلاً ذائقه‌سازی جنسی، فرهنگی، اجتماعی و جنبش‌های اجتماعی را در جهت خواست خود به وجود می‌آورد.

تسنیم: آیا اطلاعات و آماری درباره اعتیاد اینترنتی وجود دارد؟
اعتیاد رسانه‌ای در حال حاضر حداقل در سه کشور دنیا چین، کره جنوبی و انگلستان به‌صورت علنی دنبال می‌شود که این نوع اعتیاد به علت خطر بالایی که دارد می‌تواند عواقبی مانند اعتیاد به مواد مخدر را برای آن در نظر گرفت همچنین برای فرد در اعتیاد رسانه‌ای مشکلات عدیده جسمی، روحی و روانی ایجاد می‌شود که الان در کشورما پژوهشهای اولیه آن در حال انجام است اما جا دارد مسئولان در این بخش، به عواقب آن که اختلافات روانشناختی است بپردازند.

تسنیم: افکار عمومی جامعه چگونه از این فضا تاثیر می‌گیرند؟
استفاده نابجا از فضای مجازی همانند استفاده غلط از مواد دارویی خطرناک است؛ اگر مواد دارویی به طور صحیح مصرف نشود به‌ جای درمانگری، آسیب‌زایی می‌کند که یکی از نکاتی است که افراد در برخورد با فضای مجازی در نظر نمی‌گیرند؛ جهل طبیعی، آسیبی است که مردم ایران خصوصاً نوجوانان و جوانان دچار آن شده‌اند؛ جهل صرفاً نداشتن اطلاعات نیست بلکه پردازش نکردن اطلاعات هم نوعی جهل است که متأسفانه هنگامی که مردم با بمباران اطلاعاتی در شبکه‌های مجازی مواجه می‌شوند، در صورت پردازش نکردن اطلاعات دچار جهل طبیعی می‌شوند. شبکه‌های مجازی باعث آسیبهای فکری می‌شوند؛ بر اثر انعکاس اطلاعات زیاد، فرصت فکر کردن و فکر داشتن را به دلیل هیجان‌طلبی یا قرار گرفتن در فضای عاطفی از انسان می‌گیرد؛ وجود اطلاعات کثیر در همه موضوعات در فضای مجازی، سطحی‌نگری فکری در افراد ایجاد می‌کند؛ هنگامی که افراد پنج تا 9 ساعت وقت خود را صرف فضای مجازی می‌کنند، می‌خواهند خود را در محیط اطرافشان نشان دهند که این استفاده شامل دیدن هزاران فیلم، عکس و تصاویر متحرک در شبکه‌های اجتماعی و مجازی است که هیچ کدام از این موارد کمکی در حوزه زندگیشان نمی‌کند. کاربران در گذشت زمان احساس می‌کنند که در همه موضوعات خبره شده و می‌توانند اظهار‌نظر کنند که در سطح دنیا می‌گویند فرد دچار توهم «همه‌چیزدانی» شده است؛ این توهم عقل کل و خودپنداری، باعث مسئله‌ رکود علمی در میان دانش‌آموزان و دانشجویان شده است؛ میانگین نمره نهایی دو سال اخیر دانش‌آموزان نمره 12 بود و در سطح مقالات بین‌المللی، دو یا سه پله رکود علمی داشتیم و در اینجاست که توهم همه چیز‌دانی برای ما آسیب‌زا شد. تحقیقات بسیاری نشان داده، کسانی که از اینترنت و فضای مجازی استفاده می‌کنند دچار فردگرایی یا "Individualism" می‌شوند؛ در حال حاضر خشونت مجازی، آزار و اذیت روانی با استفاده از کلمات نامناسب در فضای مجازی مشاهده می‌شود و این پیامد به جایی رسید که شبکه اجتماعی اینستاگرام آی‌پی کاربران ایرانی را برای دسترسی به صفحه‌ها و چهره‌های بین‌المللی حتی داخلی محدود می‌کند که چهره بدی از ایرانیان را در فضای مجازی در دنیا نشان می‌دهد.

تسنیم: آیا سهولت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام که نظارت خاصی نیز بر محتوای آنها وجود ندارد، سبب شده برخی افراد به «پرنوگرافی» اعتیاد پیدا کنند؟

اعتیاد به پرنوگرافی و هرزه‌نگاری از خطرناکترین نوع اعتیادها است که در حال حاضر شناسایی شده که به چند دلیل این نوع از اعتیاد در فرد ایجاد می‌شود؛ کاربر به علت اینکه احساس می‌کند کسی وی را در فضای مجازی نمی‌بیند و گمنام است، از هر فایل و عکسی دیدن می‌کند و علت دیگر سهولت دسترسی و رویکرد آزاداندیشی است که مدام در ایران با عناوین فمنیسم، آزادی اطلاعات در حال تبلیغ است.اعتیاد به پورنوگرافی فرد را از نظر جسمی، اخلاقی، اجتماعی، عرفی، جایگاهی و خانوادگی دچار مشکل می‌کند که شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام نیز در این مسئله نقش زیادی داشته‌اند؛ یکسری آمارها نشان می‌دهد که 35 درصد از کل دانلودهای انجام شده در سال 2015 در فضای مجازی به مستهجن‌نگاری اختصاص پیدا کرده است؛ واژه سکس و پرن جزء پنج کلمه اولی هستند که توسط افراد زیر 18 سال مورد جست‌وجو قرار می‌گیرد و متأسفانه از هر سه نفر از این افراد را یک نفر زن تشکیل می‌دهد؛ یک شاخصه بین‌المللی نشان داده که کشورهای اول تا هفتم که در فضا مجازی اعتیاد به پورنوگرافی دارند، کره جنوبی، ژاپن، چین، ایالات متحده آمریکا، ایتالیا، بریتانیا و استرالیا هستند و مردم این کشورها به پورنوگرافی بیشتر گرایش پیدا می‌کنند.

تسنیم:
با توجه به اینکه امروزه فضای مجازی، بخشی از زندگی بسیاری از افراد مجرد و متأهل شده، به‌نظر شما چه پیامدهایی در زندگی افراد مجرد و متاهل داشته است؟
تغییر فصل زندگی و فروپاشی خانواده‌ها از دیگر اثرات منفی شبکه‌های مجازی است که طبق آماری که مدیرکل آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی کشور عنوان کرده، متأسفانه در سال 94 هر ساعت بیش از 19 طلاق ثبت شده است؛ نهیلیسم یا پوچگرایی در فضای مجازی افراد را تهدید می‌کند که باعث مشکلات خاص در کشور شده است؛ مردم در محیطهای واقعی به دلیل عرف اجتماعی نمی‌توانند به راحتی خودافشاگری کنند و از افکار و احساساتشان صحبت کنند زیرا مورد نکوهش قرار می‌گیرند اما در محیط مجازی و غیرواقعی می‌توانند با هویتی مستعار خودافشاگری کند.

تسنیم: چه راهکارهایی برای کاهش تبعات این فضا وجود دارد؟

ما دو نوع راهکار می‌توانیم داشته باشیم؛ یک راهکار حاکمیتی است و دیگر راهکار عمومی و اجتماعی است؛ در راهکار حاکمیتی، حمایت از برنامه‌های پیام‌رسان سالم و داخلی است و در بحث اجتماعی و عمومی باید ارتقای سواد فضای مجازی جامعه، دانش‌آموزان، جوانان و نوجوانان توسط نهادهای حاکمیتی انجام شود و به عنوان فرهنگ رواج پیدا کند. به عنوان مثال آموزش و پرورش باید در خصوص فضای مجازی با انگاره‌های ایرانی ـ اسلامی محتوا تولید کند و به دانش‌آموزان آموزش لازم را بدهد و دانشگاه‌ها و صدا و سیما باید وظایف خود را بدانند همچنین صدا و سیما نباید پیام‌رسانهای خارجی را تبلیغ کند که این کار باعث شکل‌گیری هویت پیام‌رسانهای خارجی شده که آسیبهای زیادی هم در پی داشته است.باید هر یک از فناوریها و محصولاتی که وارد کشور می‌شود برای مردم تبیین و اطلاع‌رسانی شود که به وسیله برخی محصولات می‌توان کارهای مفید بسیاری در راستای فرهگ ایرانی ـ اسلامی انجام داد؛ همه نهادهای داخل کشور باید برای آگاه‌سازی محصولات در حوزه فضای مجازی بسیج شوند.

تسنیم:
خانواده‌ها برای مدیریت و کنترل فضای مجازی چه کارهایی را می‌توانند اجرا کنند؟

والدین سواد فضای مجازی خود را ارتقاء دهند تا فرزندانشان را از نحوه استفاده از رسانه و فضای مجازی در مراحل مختلف آگاه کنند؛ در سطح دنیا برای استفاده صحیح از فضای مجازی و محصولات مرتبط با آن یکسری محصولات خانگی برای سنین مختلف موجود است و خانواده‌ها با استفاده "parental controls" یا کنترل خانوادگی که بر روی سیستم ویندوز 7 است، می‌توانند رایانه مورد نظر خود را را محدود کنند. معمولاً این قوانین برای افراد زیر 18 سال وضع می‌شود که کامپیوتر در ساعت معین خاموش شود تا برای استفاده کودکان زمان مشخصی را در نظر بگیرند همچنین برنامه‌هایی از قبیل : "kids place" و "screen time" موجود است تا زمان استفاده فرزندان از تبلت و تلفن همراه را کنترل می‌کند و "app lock" از دیگر نرم‌افزارهایی است که در سطح بین‌المللی برای استفاده صحیح فرزندان به روی سیستم عامل اندروید ارائه شد. نرم‌افزارهای حرفه‌ای برای محدود کردن رایانه وجود دارد تا فرزندان هر موضوعی را جست‌وجو و هر برنامه‌ای را باز نکنند تا استفاده مدیریت شده صورت بگیرد و محتوایی که مشاهده می‌کنند کنترل شود؛ با ارتقای سواد فضای مجازی و استفاده همزمان از برنامه‌های کنترل کننده می‌توان فضای مجازی را کنترل کرد زیرا فیلترینگ داخل کشور پاسخگوی فضای امن، سالم و پاک نیست.
متأسفانه از سوی نهادها برای اصلاح این وضعیت اتفاقی نیفتاده است؛ نص صریح قانون و فرمایشات حضرت آقا این است که شبکه ملی اطلاعات باید در مسیر شبکه ملی فضای مجازی راه‌اندازی و مدیریت شوند نه توسط وزارت ارتباطات و فناوری ارتباطات؛ با شبکه ملی اطلاعات می‌توان خیلی کارها برای کشور انجام شود اما آن شبکه ملی اطلاعاتی که صحیح اجرا شود و از نفوذ در امان باشد تا بحث مهم حریم خصوصی افراد که از موضوعات امنیتی در فضای مجازی است رعایت شود.

تسنیم:
آیا از سوی نهادها ذیربط برای اصلاح وضعیت نامناسب فعلی فضای مجازی اقدامات و آموزشهای لازم صورت گرفته است؟

به نظر بنده دستگاه‌ها تا الان نتوانسته‌اند مسئولیتشان را انجام دهند به همین علت رهبر معظم انقلاب در سال جاری چند مرتبه به مدیریت فضای مجازی داخل کشور انتقاد کردند و عناوینی مثل فضای رها شده را مطرح کردند و به بحث ولنگاری فرهنگی اشاره ویژه‌ای داشتند؛ خبری از آیت‌الله مکارم شیرازی منتشر شد که خطاب به وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفته بود هنگامی که گزارشی از فضای مجازی به من داده شد من گریه کردم؛ فضای مجازی در کشور، فضایی بسیار رها شده است که متأسفانه جریان نفوذی در داخل کشور وجود دارد که نمی‌خواهد فضای مجازی به سمت فضا و محیطی سالم سوق پیدا کند که باید با این جریان ویژه مقابله شود.

تسنیم:
رسانه ملی چه کمکی می‌تواند برای کاهش ‌آسیبهای فضای مجازی کند؟
صدا و سیما در این زمینه تلاشهایی می‌کند اما این تلاشها در کنار تبلیغ پیام‌رسانهای غربی و صهیونیستی مانند تلگرام و اینستاگرام است؛ در بخشهای مختلف خبری صداوسیما به جای اینکه از پیام‌رسانهای داخلی مانند سروش، بیسفون، سلام، لنزور برای ارائه اطلاعات و شبکه‌سازی استفاده کند، از پیام‌رسانهای ناپاک صهیونیستی حمایت می‌کند که باعث شده تا خانواده‌ها به جد از فضای رها شده‌ای که درون این نرم‌افزارها است ابراز گلایه کنند. استفاده سیاستمدارن و دولت‌مردان در همه طیفهای سیاسی از میکروبلاگ توییتر باعث می‌شود برای این میکروبلاگ مشروعیت ایجاد شود؛ به حضور مسئولان در میکروبلاگ توییتر و فیس‌بوک انتقاد است؛ حضور مسئولان در میکروبلاگ توییتر و فیس‌بوک باعث ضربه دیدن انقلاب اسلامی در مباحث "data mining" سیستمها و تلفنهای همراه مسئولان می‌شود زیرا این افراد به یک اطلاعات محرمانه و سری نظام دسترسی دارند و معمولاً با داشتن یک تلفن همراه اطلاعات خود را جابه‌جا می‌کنند که این اطلاعات محرمانه و طبقه‌بندی کشور توسط دشمن قابل رصد کردن است همچنین دشمن می‌تواند با نفوذ جریانی در این فضا بر روی ما تأثیر بگذارد. متأسفانه شورای عالی فضای مجازی در دولت فعلی با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو شده است که می‌توان به تعطیلی جلسات اشاره کرد؛ درخواستی که ما داریم این است که دست از بازی اینکه تلگرام سرورهای خود را در داخل کشور بیاورد بردارند زیرا برنامه‌ای است که صهیونیستها بر روی آن سرمایه‌گذاری کردند و به هیچ عنوان تلگرام سرورهای خود را به ایران نمی‌آورد.متاسفأنه تلگرام 60 درصد ترافیک کشور را به خود اختصاص می‌دهد و 40 درصد جرائم کشور در حوزه فضای مجازی با استفاده از تلگرام اتفاق می‌افتد که باعث افزایش جرم و جنایت در جامعه حقیقی و مجازی ما شده است؛ باید با این نرم‌افزار خیلی صریح برخورد شود.

تسنیم:
شورای عالی فضای مجازی در این حوزه چه نقشی دارد؟

شورای عالی فضای مجازی باید منطبق با دستورات رهبر معظم انقلاب عمل کند اما تا به امروز شاهد اقدام خاص و انقلابی در بخش فضای مجازی از طرف این شورا نبودیم و ما از افراد شورا دعوت می‌کنیم تا از منویات رهبر در خصوص فضای مجازی اهتمام بورزند و آنها را مو به مو اجرا کنند نه اینکه جلسات را تعطیل کنند. هنگامی که رئیس‌جمهور در مصاحبه عمومی اعلام می‌کند که ما در یک سال اخیر خیلی تحت فشار برای شبکه‌های اجتماعی بودیم در حالی که الآن مشکل کشور شبکه‌های اجتماعی نیست بلکه بیکاری، رکود، تعطیلی کارخانجات در داخل کشور است که باعث شده آسیبهای جدی بر کشور شده و موضوع مهم کشور اشتغال است که باید به رسیدگی شود نه فیلتر شدن، بودن و نبودن شبکه‌های مجازی که برخی می‌خواهند استفاده سیاسی و جناحی کنند.
تسنیم:
چه ارتباطی بین بیکاری و آسیبهای فضای مجازی وجود دارد؟

کاهش سطح علمی در دانشگاه‌ها و توجه به مدرک‌گرایی باعث شده این امر به شدت خود را در بازار کار نشان دهد زیرا کارفرما به دنبال دانشجوی نخبه است و کاهش سطح علمی باعث می‌شود که فرد مورد نظر از سوی کارفرما انتخاب نشود؛ با راه‌ افتادن شبکه ملی اطلاعات سالانه 2 هزار میلیارد تومان در خرید اینترنت از کشورهای غربی صرفه‌جویی می‌شود که این 2 هزار میلیارد تومان صرف‌جویی می‌تواند صرف اشتغال در کشور شود؛ با راه‌ افتادن شبکه ملی اطلاعات سالانه بین 100 تا 150 هزار شغل در کشور به وجود می‌آید. همه این موارد رابطه مستقیم با یکدیگر دارد و ما درخواست می‌کنیم تا مسئولان مسائل جناحی و سیاسی را کنار بگذارند و به صورت جدی وارد برخورد با فضای مجازی شوند که کانون خانواده‌ها را در کشور پاشیده است همچنین بداخلاقیها را ترویج داده است و دشمن هم خواستار همین است تا بی‌ثباتی اجتماعی در کشور به وجود بیاید؛ پیام‌رسانهایی که در کشور رها شده و مشغول فعالیت هستند باعث شده از طرفی ارز را از کشور خارج کنند و از طرفی دیگر آسیبهای جدی و هزینه‌ساز برای کشور به وجود آورند.

تسنیم:
آیا آماری در اختیار دارید که میزان استفاده جوانان از فضای مجازی را نشان دهد؟

آمار دقیقی در داخل کشور وجود ندارد و آمارهایی که هم‌اکنون ارائه می‌شود نسبی هستند اما بیش از 45 میلیون کاربر اینترنت داخل کشور است و بین 20 تا 25 میلیون کاربر عضو تلگرام هستند که این میزان بر اساس پهنای باند تخمین زده شده است.

به نام خدازندگی بچه بازی شده . از بچه 6 ساله تا پی 86 ساله کارشون تبادل عکس و استیکر شده .کار بنده دو شاخه تخصصی دارد ( چون باید هر دو را بدانم . دو رشته مهندسی ) .سالها بود در یکی از رشته ها فروم های گفتگو تخصصی فارسی خوبی داشتیم اما در آن رشته دیگر هیچ فروم قابل توجهی نداشتیم . برای توجیه مهندسان دست و پای بسیار میزدم اما پیداشون نمیکردم چون فرومهای تخصصی نداشتند .تا اینکه تلگرام آمد جالب اینکه الان گروههای تخصصی اون رشته بدون فروم از اون رشته دارای فروم های خوب شلوغ تر است .بنظرم این موضوع تحلیل خویبی دارد . مهندسان رشته دارای فروم از مهندسان رشته بدون فروم با سواد تر بودند و فهمیدند که تلگرام جای خوبی برای گفتگو های تخصصی نیست

نکته بعدی گرفتاری به تشتت فکر هنگام استفاده از تلگرام به دلیل انبوه مطالب است . تشتت فکر از مهمترین عوامل عدم تمرکز و موانع پیشرفت است

سلام.
تبریک عرض میکنم.
دستور قضایی صادر شد. از فردا تلگرام مسدود میشه.:-h

بله و بسیار خوشحالیم که با فیلترینگ تلگرام مشکلات جوانان و اشتغال و دلار حل شده است
به امید روزهای بهتر که میگم کلا اینترنت و ببندیم از اقتصاد ژاپن جلوتر میریم

fatemeh54;983904 نوشت:
بله و بسیار خوشحالیم که با فیلترینگ تلگرام مشکلات جوانان و اشتغال و دلار حل شده است
به امید روزهای بهتر که میگم کلا اینترنت و ببندیم از اقتصاد ژاپن جلوتر میریم

مشکلات خیلی ها بدتر شده
ان زنان خانه داری که از طریق تلگرام دست سازه های خودشون رو میفروختن و در حد خودشون درامد داشتن الان به مشکل برخوردند
فقط انسان نباید خودشو در نظر بگیره