جمع بندی نسبت دادن کفر و ایمان به موجودات بی اختیار

در پاسخ شما عرض می کنم که بحث از این مکان ها اصلا ربطی به اختیار و عدم اختیار ندارد ولی توجه بفرمایید :
گاهی( جغرافی )، گویای یک (تاریخ) است.
گاهی قطعه ای زمین،حامل یک ( فرهنگ )است.
گاهی نهر آبی، دیوار دیاری، ستون مسجدی، بقایای شهری، رد پای،نقش دیواری و .. دربردارنده یک دنیا خاطرات تاریخی تلخ و شیرین است، رواق تاریخ و آینیه حواث است.از آنها باید الهام گرفت و با تاکید بر آنها، تاریخ را به یاد آورد.
( فرات)، از اینگونه نهرهاست و آب فرات،در قاموس فرهنگ شیعه، بار معنوی و محتوای فرهنگی دارد و راز بزرگ و مقدسی است که امواجش،حماسه کربلا و آن تشنگی ها، ایثارها، حماسه ها، قهرمانی ها و ایمان ها را به یادها می آورد.
( دجله )و(فرات )،تاریخ مجسم و روان است.تاریخ امت اسلام،بر امواج این دو رودهمیشه جاری ثبت است.
آب( فرات )و خاک( کربلا )،هر دو یاد آور عاشوایند
و هر دو ، در الهام بخشی، موثر و کار ساز، و هر دو، مورد تشویق و ترغیب اهل بیت و ائمه، و هر دو، مقدس و مبارک و عزیز.
در حدیثی ،( رود فرات ) و( رود نیل )، رودهای مومن به حساب آمده است: ( نهران مومنان و نهران کافران، فالمومنان:الفرات و نیل مصر...) (1) و در حدیثی، فرات، نهری بهشتی به حساب آمده است:
( اربعه انهارمن الجنه:الفرات...)(2) غسل کردن از آب فرات، برای زیارت اباعبد الله الحسین علیه السلام یا غیر آن، بسیار فضیلت دارد.

پی نوشت ها:
1- وسائل الشیعه،ج ،17 ص 215.
2- همان،ج 17 ص 215.

در جواب اول شماعرض کردم که این اختیار ربطی به این مکان ها ندارد ولی شاید به عنوان استعاره یا تشبیه آورده شده باشد
و الان عرض می کنم شما اصل روایتی که منظورتان را هست بیاورید

سلام و آرزوی قبولی نماز و روزه ها :
مکان ها در حیطه اختیاری که ما برای انسان ترسیم می کنیم قرار ندارند ولی در برخی مکان ها به خاطر برخی اتفاقات خاصی که در تاریخ توسط انسان ها به وجود آمده است نسبت مومن یا کفر به آن داده شده است :
مثلا :
فرات، نهر مقدس و بافضيلتى است كه طبق‏ روايات، دو ناودان از بهشت بر آن مى‏ريزد و نهرى پربركت است و كودكى كه كامش را با آب فرات بردارند، دوستدار اهل بيت‏ علیهم السلام مى‏شود.(1)
در حديث است كه فرات، مهريه‏ زهراست.(2)مستحب است براى زيارت امام حسين علیه السلام از آب فرات غسل زيارت كنند كه‏ موجب آمرزش گناهان است.[(3)نوشيدن از آب فرات نيز مطلوب است.
پی نوشت ها:
1.سفينة البحار، ج 2، ص 352، المزار، شيخ مفيد، ص 18.
2.همان، ص 563.
3.همان، ج 1، ص 565.

جهت تکمیل پاسخ ناچار این مثال را عرض می کنم :
جری المیزاب یعنی ناوردان جاری شد
یعنی گاهي مي‌‌گوييم: (الماء جار فی المیزاب یعنی آب از ناودان جاری شد), وگاهي مي‌‌گوييم: (الميزاب جار یعنی ناودان جاری شد) , استناد اولي حقيقي است, زيرا اتصافش حقيقي است و در واقع هم آب جاری شد, اما استناد دومي عرضي است نه ذاتي, چون (الميزاب جاریعنی ناودان جاری است) مجاز است, در حالی که واقعا آب جاري است, اما به اعتبار اين كه از قبيل حال و محل هستند, فلذا جريان را به ميزاب هم نسبت مي‌دهيم.پس درمورد سوال شما هم استناد مومن به آن مکان ها مجازی است.

طبق بیان قرآن و جهان بینی الهی نه تنها انسان بلکه تمام حیوانات و کائنات و ذرات به نوعی دارای شعورند و به ستایش و تسبیح و سجود برای خدای متعال مشغولند. و این ستایش و تسبیح نمی تواند منفک از ایمان باشد. چنانکه خداوند متعال در آیه 18 سوره حج می فرمایند: [=book antiqua]«أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ النُّجُومُ وَ الْجِبالُ وَ الشَّجَرُ وَ الدَّوَابُّ وَ کَثیرٌ مِنَ النَّاسِ؛ آیا ندیده ای که هر کس در آسمانها و هر کس که در زمین است و آفتاب و ماه و ستارگان و کوه ها و درختان و جنبندگان و بسیاری از مردم خدا را سجده می کنند؟» همچنین در آیه 44 سوره إسرا آمده است: [=book antiqua]«تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرْضُ وَ مَن فِیهِنَّ وَ إِن مِّن شیَ ءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بحَِمْدِهِ وَ لَکِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ إِنَّهُ کاَنَ حَلِیمًا غَفُورًا؛ هفت آسمان و زمین و هر چه در آنهاست تسبیحش می کنند و هیچ موجودی نیست جز آنکه او را به پاکی می ستاید، ولی شما ذکر تسبیح شان را نمی فهمید. او بردبار و آمرزنده است.» بنابراین تسبیح و ستایش کائنات و ذرات هستی و حیوانات و جمادات نشان ایمان آنها به یکتا وجود حقه حقیقی عالم هستی است. البته سطح و درجه ایمان موجودات و مخلوقات عالم هستی بسته به سعه ی وجودی هر یک، متفاوت است.

علاوه بر گواهی عقل و نقل، از لحاظ علمی هم ثابت شده که هر ذره‌ای در عالم هستی دارای درک و فهم و شعور بوده و هوشمندانه و با زبان ویژه خود خدای متعال را تعظیم و تسبیح می‌کند و همچنین آن ها در ازای تک تک اتفاقاتی که در عالم اتفاق می‌افتد از خودشان واکنش نشان می‌دهند. تحقیقات دانشمندان و پژوهشگران نیز ثابت کرده است که در میان موجودات عالم حتی گیاهان نیز دارای اعصاب بوده و حتی فریاد هم می کشند به نحوی که محققان لابراتوار علائم کشاورزی «مسکو»، فریاد و گریه های ریشه گیاهی را که در آب گرم قرار گرفته بود ضبط کرده اند. آن ها دریافته اند که دلفین ها، جیرجیرک ها، پرندگان، زنبورها و حتی ویروس ها نیز صداهایی از خود صادر می کنند.

در کتاب «خرائج و جرائح» قطب راوندی روایتی طولانی از امام حسین علیه السلام در ارتباط با معنای صدای حیوانات آورده شده است. این روایت بیان می دارد که در سنین کودکی از امام حسین علیه السلام در ارتباط با آوای حیوانات و اینکه آن ها هنگامی که صدا می کنند چه می گویند سؤال شد و آن حضرت(ع) جواب فرمودند که بدلیل طولانی بودن روایت صرفاً به چند نمونه اشاره می کنیم: هر گاه کبک صدا کند، می گوید: حق نزدیک است، نزدیک؛ هر گاه اردک صدا کند، می گوید: آمرزش تو، ای خدا! آمرزش تو؛ هر گاه شتر مرغ صدا کند، می گوید: هیچ معبودی جز خدا نیست؛ هر گاه قمری صدا کند، می گوید: ای دانای نهان ها و رازها، ای خدا؛ هر گاه کلاغ صدا کند، می گوید: ای روزی رسان! روزی حلال برسان و ... . سپس آن حضرت فرمودند: خدای متعال هیچ پدیده ای را نیافریده، مگر آنکه تسبیحی دارد که با آن، پروردگار خود را می ستاید، آنگاه در ادامه آیه 44 سوره اسراء را تلاوت فرمودند.(1)

اما در باره روایتی که اشاره کردید، بله همین طور است، [=book antiqua]"عن ابی بصیر عن ابی عبدالله علیه السلام قال: نهران مومنان و نهران کافران، نهر بلخ و دجلة و المؤمنان نیل مصر و الفرات فحکنوا اولادکم بماالفرات؛ ابی بصیر از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که آن حضرت فرمود: دو نهر مؤمن و دو نهر کافر است کافرها دجله و نهر بلخ و مومن ها رود نیل مصر و فرات است، پس اولادتانرا با آب (فرات) کام بردارید."[=book antiqua] (2) این حدیث به ظاهر دجله و نهر بلخ را مذمت نموده است، اما توضیحی در (النهایة) ابن اثیر جزری هست، تقریبا مشکل را حل می کند ، او می گوید: اینکه نهرها را به عنوان مومنان و کافران ذکر کرده است؛ شاید بدین جهت باشد که آب نیل و فرات بدون زحمت و بی خرج به دست مردم می رسد و در سطح زمین جاری شده و سیراب می کند، مانند مؤمنین که نفعشان بی زحمت به همه می رسد، بر خلاف آندوی دیگر که با مخارج زیاد در دسترس مردم قرار می گیرد.(3)

در نتیجه چنانکه گفتیم با توجه به منابع دینی و جهان بینی اسلامی تسبیح و ستایش همه کائنات که نشانه ایمان آنها به ذات هستی بخش بوده و برگرفته از شعور و آگاهی فطری همه آنهاست ثابت می شود و اینکه در روایات دینی، به کفر برخی مانند نهرهای دجله و بلخ اشاره شده می تواند کنایه از حقیقتی دیگر باشد که بیانش گذشت.

موفق باشید ...@};-

پاورقی_____________________________________________________
1. بحارالانوار، ج61، باب عموم أحوال الحیوان و أصنافها، حدیث 8
2. کامل الزیارات: ص 49 بحارالانوار: ج 60 ص 42/2.
3. برگرفته از کتاب سرچشمه حیات، محمد امینی گلستانی، بخش 8، آبهای ممدوح و مذموم.

توضیح انتساب ایمان و کفر به برخی مکانها گذشت و گفتیم که این انتسابها از باب کنایه است نه اینکه حقیقتی ذاتی موجب آن شده باشد. اما اینکه برخی مکانها تقدس و تبرک پیدا می کنند می تواند به دوجهت باشد یا دلیلی ذاتی دارد، چنانکه خداوند به علم بی انتهایش در باره انسانها می داند که کدامیک با اختیار و اگاهی، علیرغم محدودیتها و موانع بسیار، راه بندگی و عبودیت و ستایش او را در پیش می گیرد فلذا شایسته مقام انبیاء و اوصیاء و خلصاء و صدیقین می شوند. بر همین اساس، در باره سایر کائنات هم حکایت چنین است، اینکه گفتیم همه کائنات و ذرات هستی بقدر سعه وجودی شان دارای شعور و آگاهی هستند و به همان نسبت با توجه به ایمان فطری که به خالق هستی بخش دارند به حمد و ستایش او مشغولند. فلذا سطح شعور و آگاهی و ایمان فطری آنها و تلاششان برای حمد و ستایش باریتعالی متفاوت است، این همه را خداوند می داند و بر این اساس برای هر مکانی و هر شیئی شأن و مکانتی قائل است. یکجا می شود مسجدالحرام، مسجدالاقصی، کوه طور، غار حرا، وادی السلام و غیرو و یا سنگی حجرالاسود می شود و یا زمینی محل دفن و مزار انبیاء و اوصیاء الهی می شود و جایی می شود اماکن و مراکز تجمع و تصمیم گیری و اقدامات گناه آلود شیاطین جنی و انسی و یا می شود محل دفن و مزار اشقی الاشقیاء... که این مسأله از طرفی عارضی بوده، به نوع بهره برداری انسانها از اماکن مربوط می شود اینکه گناه آلود استفاده کنند یا الهی و پاک. اما نمی توان از جهت ذاتی اشیاء که اشارت شد غفلت ورزید زیرا چنانکه فرموده: [=book antiqua]"ولا رطب ولا یابس الا فی کتاب مبین" پس معلوم می شود این تقدس و شأنیت یافتن برخی مکانها و اشیاء هستی و یا تنزل و پستی برخی دیگر، بدون دلیل و بی ربط و ضبط نیست. و همه اینها در علم بی انتهای الهی و در کتاب مبین، معلوم و محفوظ است.

موفق باشید ...@};-

برای توجه بیشتر شما عرض میکنم که مثالی را که عرض کردم عقلی بوده است ولی باز مثال دیگربا توجه به تقاضای شما از عقلی عرض می کنم :
مجاز مرکب، مقابل مجاز مفرد ، مجازی است که از راه اسناد دادن فعل به غیر مسندالیه حقیقی، در جمله به کار گرفته می‌شود (اسناد الشی الی غیر ما هو له)، مانند جمله:«انبت الربیع البقل؛ بهار، سبزیجات را رویاند»، که در حقیقت رویش گیاهان به خداوند اسناد دارد و اسناد آن به فصل بهار ، «اسناد الی غیر ما هو له» است که به آن «اسناد عقلی» نیز می‌گویند. (1)
پی نوشت :
۱.التمهید فی تخریج الفروع علی الاصول، اسنوی، عبد الرحیم بن حسن، ص۱۹۸-۹۹ ؛المحصول فی علم اصول الفقه، فخر رازی، محمد بن عمر، ج۱، ص۳۲۱ ؛ اصول الفقه، زهیرالمالکی، محمد ابوالنور، ج۲، ص۶۴-۶۳.

اینکه در فراز اول گفتیم نسبت ایمان و کفر به اشیاء و مکانها ذاتی نیست بلکه از باب کنایه است بدین معناست که این شأنیت را خداوند به ایشان اعطا ننموده بعبارتی ذاتاً و من الابتداء این ویژگی و خصوصیت را دارا نبوده اند که بگوییم خداوند کوه و رودخانه ای را بالذات مؤمن قرار داد و کوه و رودخانه ای را بالذات کافر بلکه این خصوصیات بدلیل شرایط و اقتضائاتی که در ادامه خواهد آمد بر آن مکانها عارض می شود فلذا از باب کنایه است، چنانکه در فراز دوم گفتیم: بدلیل تفاوت رویکرد کوهها و دریاها و آسمانها در مراتب حمد و سپاس و شکرگزاری و بدلیل بکارگیری ایمان فطری و تبعیت از حضرت مولا جل و علا شأن و مکانت هر یک، نزد خدای سبحان مقدس و متفاوت از دیگران است. یکی می شود سنگ حجرالاسود، یکی غار طور و حرا، خانه ای کعبه و مکانی مسجدالحرام و کربلای معلی و زیارتگاههای انبیاء و اوصیاء الهی که محل طوف ملائک هستند.

موفق باشید ...@};-

خود ایمان و کفر حقیقتی حقیقی و اصیل هستند، و این دو ویژگی تحت شرایطی که اشاره شد و از آنجمله است اختیار و یا کراهت و مخالفت بر افراد و اشیاء عارض می شود. البته در هدایت فطری و تکوینی خداوند سرشت و طینت همه موجودات و کائنات را خداجو و خداپرست آفریده، پس این تمایل و گرایش تکوینی (ایمان فطری) در همه مخلوقات نهادینه شده،(ایمان بمعنی العام) اما اینکه تحت شرایط اختیار به آن هدایت تکوینی و فطری اعتراف کرده، تن دهند و یا کراهت و مخالفت ورزند، در این مجال مبحث ایمان و کفر بمعنی الخاص مطرح می شود.

پس می توان چنین نتیجه گرفت که همه مخلوقات و کائنات، بنوعی از یک نوع ایمان ذاتی و فطری که در مقام تکوین دریافت کرده اند برخوردارند، اما انتساب ایشان به ایمان و یا کفر (بمعنی الخاص) مستلزم ان شرایطی است که اختیار می کنند. بعبارتی تحت آن شرایط بر آنها عارض می شود. گرچه ایمان و کفر مفهوماً او مصداقاً حقیقی است اما در این مرحله این دو اصطلاح بر افراد و اشیاء عارض می شوند. از اینرو نسبت ایمان و کفر به افراد و اشیاء حقیقی است نه مجازی، چون هم ایمان و کفر حقیقی است و هم اختیار و یا کراهت افراد و اشیاء نسبت به آندو حقیقی است. اما چون این حقیقت، بالذات نبوده و بر فرد یا شیء عارض شده، مسامحتاً می توان گفت از سنخ کنایه است.

1- مي توان گفت كه اين روايات در مقام بيان اقتضائات است نه بيان علت تامه يعني كساني كه خلق شده اند طينت برخي اقتضاي ميل به بدي و گناه دارد و طينت برخي اقتضاي گرايش به خير دارد مثل فرزندي كه از پدر صالح به وجود آمده است، در برابر نوزادي كه از زنا متولد شده است كه در اين يكي اقتضاي گناه بيشتر است ولي در هيچ يك به حد جبر نمي رسد.

2- جواب ديگر اين كه طينت دخالتي در خوب و بد شدن ندارد بلكه خدا از پيش مي دانسته است چه كساني با اختيار خويش راه خوب آفريده و دو ديگر را از بد و اين شبيه آن است كه باغباني هر گلي را متناسب با ارزش و مقدار رشد و بالندگي آن در گلداني مناسب قرار مي دهد. بعبارتی، روح آدمی بناست با اختيار خودش خوب يا بد شود و ظرف طينت هيچ تاثير در خوب و بد شدن مظروف خود ندارد. (1)

3- جواب دقيق تر آن است كه ما طينت را چنان كه در دو جواب پيشين به همان معناي متعارفي كه به ذهنمان مي آيد نگيريم بلكه منظور از طينت، در مقام اين جهاني نيست چنان كه در عبارتی در آيه «ان كتاب الابرار لفي عليين » آيه« ان كتاب الفجار لفي سجين» بعبارتی این چيزها، مصداقش در اين عالم نيست بلكه اين ها مربوط به عالمي ديگر است كه در آن عالم نظام ديگري حكمفرماست. بنابراين اگر حمل روايات و اخبار طينت به آن مرتبه اي از وجود كه در عالم خزائن الهي است صحيح باشد مي توان گفت تمام شئون انسان، "علي نعت البساطه" در آن عالم موجود است بدون اين كه با اختيار انسان و تحولات و تغييرات او در اين عالم منافاتي داشته باشند آن عالم نسخه اي از اين عالم است گيرم نسخه اي كاملتر.(2)

موفق باشید ...@};-

پاورقی_____________________________________________
1. معارف قرآن،محمد تقي مصباح يزدي، ص 383 و 384.
2. بنقل از سایت پرسمان، با کمی تغییر.

به دلایلی نمی تواند این تفاوتها بدون دلیل و اتفاقی باشد، گرچه برخی شرافتها و برتری های بعض اشیاء، مکانها و ازمنه بدلیل عارض شدن عاملی که مظهر خیر و خوبی و تقوا و پاکی است صورت می گیرد. مثلاً مکانی در اثر عبادت تقدس و شرافت می یابد و مکانی در اثر گناه از ارزش و شرافت می افتد و یا زمانی بدلیل یک اتفاق مبارک مثل تولد امام و حجت خدا مبارک و میمون شده و زمانی بدلیل اتفاق نامبارکی، در نظرها نامبارک و نامیمون می شود. اما تقدس و شرافت یافتن برخی امکنه و ازمنه و برخی کوهها و زمینها و اشیاء بدون راز و حکمت و دلیل نبوده و این شرافت و برتری، به تاریخ آفرینش باز می گردد که در ادامه به برخی دلایل اشاره می کنیم:

اول. خداوند در آیه 59 انعام می فرماید: (و عنده مفاتح الغیب لا یعلمها الا هو و یعلم ما فی البر و البحر وماتسقط من ورقه الا یعلمها ولا حبه فی ظلمات الارض ولا رطب ولا یابس الافی کتاب مبین ):(و خزانه های غیب در نزد خداست و هیچکس جز او آنها رانمی داند ، هر چه را در خشکی و دریاست می داند و هیچ برگی از درختان نمی افتد، مگر اینکه او از افتادنش با خبر است ،و هیچ دانه ای در تاریکیهای زمین ، و نیز هیچ تر وخشکی نیست ،جز اینکه در کتاب مبین است ). مقصود آیه شریفه اینست که به هر وجه علم غیب منحصر به خدای تعالی است و علم او شامل هر چیز، چه غیب و چه شهود می گردد، پس اموری که در چهار چوب زمان قرار دارند، قبل از اینکه موجود شوند، نزد خدا ثابت بوده و در خزینه های غیب او دارای نوعی ثبوت مبهم و غیر مقدر بوده اند، اگر چه کیفیت ثبوت آنها برای ما مبهم است و ما نمی توانیم به آن احاطه پیدا کنیم و چه بسا چیزهای دیگری نیز در آ ن عالم ذخیره و نهفته باشد که از جنس موجودات زمانی نباشند. آنگاه بیان می دارد که همه این امور در کتاب مبین قرار دارند، یعنی این امورهم از جهت غیب و هم از جهت شهودشان در کتاب موجود می باشند و به عبارت دیگر (کتاب مبین ) عبارتست از همین عالم وجود که همه موجودات رادر خود جای داده و یا شاید گفته شود که این موجودات تنها از جهت غیب بودن در آن کتاب مبین قرار دارند، یعنی کتاب مبین چیز دیگری است که تمامی موجودات به نحو مخصوصی در آن نوشته شده و گنجانده شده اند،

در نتیجه، خداوند عالمِ به همه موجودات و تقدیرات و تعینات آنها قبل از وجود و وقوع شان و نیز پس از آن می باشد، پس آنچه بوده و هست و خواهد بود با همه تغییراتشان در مقام علم الهی محفوظ هستند و هیچ چیز از او مخفی نمی ماند. بنابراین، هر وضعیت و تعین و تشخصی که اشیاء عالم یافته اند بی حساب و کتاب و خارج از علم الهی نیست. اینطور نیست که بدون دلیل، یک مکان، بتمامه بشود مفید حال بشریت و همسو با کمال انسانی و دیگری مخل کمال انسانی، یک شیء بشود ذوالفقار علی و سنگ حجرالاسود و سنگ عقیق و فیروزه و دیگری بشود شمشیری که باطل را یاری می دهد و یا نماد بت پرستی و سنگ بنای بتخانه می شود و قس علیهذا ...(بنقل از تفسیر المیزان ذیل آیه شریفه، با کمی تغییر و تصرف و اضافات)

دوم. بنا به حکمت الهی که هر ایجاد و خلقتی حکمتی دارد و هر موجود به هر نحوه که تعین و تشخص یافته، یا برای غایتی ساخته شده نیز واجد حکمت و اسرار پیدا و پنهانی است، بی شک، اینهمه نمی تواند بدون بنیان و اساس و فاقد دلیل و حکمت باشد. جزئیاتی که قطعاً همه آنها در علم الهی ثبت و ضبط است، که البته بدلیل محدودیت علم ما از دسترس ما خارجند. البته ناگفته نماند چنانکه در توضیح روایت السعید سعید فی بطن امه ... گفتیم، اینها همه بنحو اقتضاء تعین یافته نه بنحو ضرورت و قطعیت و بدا در باره آنها نیز منتفی نیست چنانکه در باره سگ اصحاب کهف، خر بلعم باعورا و گرگ داستان یوسف و ... اتفاق افتاد.

سوم. بر اساس فلسفه آفرینش که هر موجودی برای رسیدن به کمالی آفریده شده و کمال حقیقی هر موجودی (با هر سعه وجودی) آنست که در مسیر تعالی بندگی بندگان و خدمت به انسان صرف شود، با این مقدمه نیز می توان این مبنا را ثابت کرد که کمال حقیقی هر شیء و موجودی در آنست که در راه خدا و در خدمت انسان کامل و جامعه ایمانی صرف شود، با این تفصیل آن اشیاء و موجوداتی که در این راه صرف می شوند بی شک، بی دلیل و بی حساب به این امتیاز دست نیافته اند، باید واقعیتی نفس الامری در پشت این گزینش و انتخاب باشد چون هیچ اتفاق عالم هستی بدون حساب و کتاب نیست.

سوم. روایت پیامبر اکرم حضرت محمد (صلي الله عليه و آله) که فرمودند: (يا علي) همانا عقيق اولين كوهي است كه به ربوبيت خداي متعال و نبوت من و وصي بودن تو و امامت فرزندانت و اختصاص داشتن بهشت به پيروان تو و اختصاص آتش به دشمنان تو شهادت داده است. بنابراین روایت و روایات مشابه آن، می توان اذعان کرد که قطعاً همه کائنات آسمانها و زمین و کوهها و دریاها و ... در عوالم پیشین و در آغاز خلقت، مورد سؤال واقع شده اند و در یک مسابقه اعتراف به حقانیت و یکتایی و ربوبیت خدای رحمان و رحیم و نبوت حضرت رسول (ص) و وصی بودن علی (ع) و امامت امامان معصوم (ع) برخی بر برخی دیگر پیشی گرفته و بنابراین از یک امتیاز خاص و ویژه ای برخوردار شده اند.

موفق باشید ...@};-

ما نه حیث حقیقی بودن آن را نفی کرده ایم و نه حیث کنایه بودن آن را، بعبارتی از جهتی این انتساب حقیقی است چون به اختیار و یا کراهت(که امری حقیقی است) وابسته است و از جهتی مسامحتاً کنایه است چون عارضی است. شما از هر حیث نگاه کنید بلااشکال است.

بله همینطور است؛ در پست قبل نگفتیم که این روایات، برای همه ایهام جبر دارد.! بلکه اگر خوب و با بصیرت دقت شود هیچ ایهامی ندارد، چنانکه گفتیم، آنچه خارج از زمان و نزد علم خداوند مشخص گردیده بنحو اقتضاء است نه ضرورت و قطعیت، فلذا وقتی در شرایط و اقتضائات زمان قرار می گیرد عواملی در تغییر و تبدل و شکل گیری آن دخالت دارند مانند اختیار و انتخاب و عملکرد انسان و دیگر شرایط، از اینرو در این خصوص بدا که از افتخارات مذهب حقه تشیع است منتفی نیست.

موفق باشید ...@};-

چنانکه گفتیم صحبت ما در باره علم خداوند است که ازلی و ابدی است و احاطه کامل به همه شرایط و اقتضائات، احوال و آنات و اتفاقات و حوادث دارد، و اختیار و بدا از جمله این شرایط و اقتضائات است، فلذا چون این اقتضائات و شرایط داخل در زمان تحقق می یابند، گفته می شود که علم خداوند به عاقبت افراد به نحو مقتضی و با لحاظ شرایط و اقتضائات است، از اینرو شائبه جبر منتفی است.

امام علیه السلام به سلیمان رو کرد و فرمود: چگونه بداء را انکار می کنی، در حالی که قرآن می فرماید: «بدیع السموات و الارض»،[1] «و هو الذی یبدؤا الخلق ثم یعیده»[2]و ... (این ها دلیل بر این است که خداوند موجودات جهان را ابداء فرموده و این یکی از معانی بداء است). دیگر این که قرآن می گوید: «و اخرون مرجون لامر الله اما یعذبهم و اما یتوب علیهم»[3]و «و ما یعمر من من معمر و لاینقص من عمره الّا فی کتاب».[4] (از این دو آیه چنین برمی آید که ممکن است ظواهر امر نشان دهد فلان شخص مشمول عذاب یا کوتاهی عمر می گردد، امّا بعداً روشن می شود که مشیت الهی به دلیل شرایط و اقتضائاتی(نظیر صدقه و یا صله رحم و ...) بر این قرار گرفته که او را ببخشاید یا به او عمر طولانی دهد؛ یعنی در عالم تکوین یا تشریع، دگرگونی بر خلاف ظواهر امور حاصل می شود) با وجود این آیات، چگونه می خوهی بداء را منکر شوی؟

سلیمان: آیا روایتی در این زمینه از پدران گرامی ات به شما رسیده؟ امام علیه السلام: آری، از جدم امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: خداوند دو گونه علم دارد: علمی که مخزون و پنهان است و جز ذات پاکش کسی از آن آگاهی ندارد و بداء از این ناحیه حاصل می شود، و علمی که به فرشتگان و پیامبرانش تعلیم داده و علمای اهل بیت پیامبر ما نیز از آن آگاهی دارند.[5] سپس امام علیه السلام رو به سلیمان کرد و فرمود: من فکر می کنم تو در مورد انکار بداء از سخنان یهود الهام می گیری! سلیمان عرض کرد: به خدا پناه می برم که چنین باشد! مگر یهود چه گفته اند؟ امام علیه السلام فرمود: آنها می گویند: «دست خدا بسته است»! و مقصودشان این است که خدا کار خود تمام کرده و هیچ دگرگونی رخ نخواهد داد، در حالی که خداوند می فرماید: «غلت ایدیهم و لعنوا بما قالوا»[6](یعنی دست آن ها بسته باد و به خاطر این سخن از رحمت خدا دور مانند. درست این است که بگوییم دست خدا از هر نظر گشوده است و هر دگرگونی که مصلحت بداند، ایجاد می کند و این است معنای بداء). سرانجام، سلیمان اعتراف کرد که بداء حق است و به مأمون روکرد و گفت: از امروز به بعد، مسئلة بداء را انکار نخواهم کرد. مأمون افزود: اگر سؤال دیگری داری، مطرح کن، امّا انصاف در بحث را فراموش نکن.

موفق باشید ...@};-

پی نوشت_____________________________________________
1 . بقره/117 و انعام/ 101.
2 . روم/ 27.
3 . توبه/ 106.
4 . فاطر/ 11.
5 . علم نخست، علمی است قطعی و مشروط به هیچ شرطی نیست و لذا دگرگونی در آن راه ندارد، امّا دومی مشروط به شرایطی است که اگر آن شرایط حاصل گردد، معلوم تحقق می یابد، در غیر این صورت، نه. مثلاً کسی به دلیل انجام گناهی بناست مشمول عذاب الهی و نزول بلا گردد، ولی بعداً توبه می کند یا کار خیری انجام می دهد که عمل سوء او را جبران می نماید. این جاست که برای کسانی که از این شرایط آگاه نبودند، دگرگونی و بداء رخ می دهد (دقت کنید).
6. مائده/ 63.

جمع بندی
پرسش :
در برخی روایات می بینیم که کفر و ایمان به موجوداتی بدون آگاهی و اختیار نسبت داده شده، مثلا دجله کافر و فرات مومن است. دلیل چنین نسبتی چیست؟
پاسخ :
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ : نهْرَانِ مُؤْمِنَانِ وَ نَهْرَانِ كَافِرَانِ- نَهْرَانِ كَافِرَانِ نَهَرُ بَلْخٍ وَ دِجْلَةُ وَ الْمُؤْمِنَانِ نِيلُ مِصْرَ وَ الْفُرَاتُ فَحَنِّكُوا أَوْلَادَكُمْ بِمَاءِ الْفُرَاتِ: (1) دو نهر مؤمن و دو نهر كافر مى‏ باشند. دو نهر كافر عبارتند از: نهر بلخ و نهر دجله دو نهر مؤمن عبارتند از: رود نيل و رود فرات.پس فرزندانتان را، با آب فرات تحنيك نمائيد.
طبق بیان قرآن و جهان بینی الهی نه تنها انسان بلکه تمام حیوانات و کائنات و ذرات به نوعی دارای شعورند و به ستایش و تسبیح و سجود برای خدای متعال مشغولند. و این ستایش و تسبیح نمی تواند منفک از ایمان باشد. چنانکه خداوند متعال می فرمایند: «أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ النُّجُومُ وَ الْجِبالُ وَ الشَّجَرُ وَ الدَّوَابُّ وَ کَثیرٌ مِنَ النَّاسِ؛(2) آیا ندیده ای که هر کس در آسمانها و هر کس که در زمین است و آفتاب و ماه و ستارگان و کوه ها و درختان و جنبندگان و بسیاری از مردم خدا را سجده می کنند؟» همچنین در قرآن آمده است: «تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرْضُ وَ مَن فِیهِنَّ وَ إِن مِّن شیَ ءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بحَِمْدِهِ وَ لَکِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ إِنَّهُ کاَنَ حَلِیمًا غَفُورًا؛ (3) هفت آسمان و زمین و هر چه در آنهاست تسبیحش می کنند و هیچ موجودی نیست جز آنکه او را به پاکی می ستاید، ولی شما ذکر تسبیح شان را نمی فهمید. او بردبار و آمرزنده است.»
بنابراین تسبیح و ستایش کائنات و ذرات هستی و حیوانات و جمادات نشان ایمان آنها به یکتا وجود حقیقی عالم هستی است. البته سطح و درجه ایمان موجودات و مخلوقات عالم هستی بسته به سعه ی وجودی هر یک، متفاوت است.
موجودات به ظاهر بی جان هم از نوعی آگاهی برخوردارند و بر همین اساس کفر و ایمان به آنها قابل انتساب است.
آیات قرآن بر آگاهی کل موجودات دلالت دارد ( ان من شی الا یسبح بحمده) و این برای برخورداری از صفت ایمان و کفر ( البته به حسب خودشان) کافی است
برخی اهل معرفت هم قائل اند تمام موجودات دارای نفس اند .
همه چیز ذکر خدا را می‌گویند و با این وجود برخی اشیاء کافر هم هستند ... قاعدتاً این کفر در مرتبه‌ی انکار ولایت اهل بیت علیهم‌السلام باشد و نه انکار خدا، از روایات مرتبط با عالم ذر همین مطلب برداشت می‌شود که گروهی از اشیاء در اقرار به ولایت اهل بیت علیهم‌السلام از دیگران سبقت جستند یا این که ایمان به خدا دارند ولی ایمان به خدا از ایشان پذیرفته نمی‌شود تا ایمان به رسول خدا هم بیاورند .
در نتیجه با توجه به منابع دینی و جهان بینی اسلامی تسبیح و ستایش همه کائنات که نشانه ایمان آنها به ذات هستی بخش بوده و برگرفته از شعور و آگاهی فطری همه آنهاست ثابت می شود و این که در روایات دینی، به کفر برخی مانند نهرهای دجله و بلخ اشاره شده می تواند کنایه از حقیقتی دیگر باشد.
در باره روایتی که اشاره کردید، همین طور است، این حدیث به ظاهر دجله و نهر بلخ را مذمت نموده است، اما توضیحی در (النهایة) ابن اثیر جزری هست، تقریبا مشکل را حل می کند ، او می گوید: این که نهرها را به عنوان مومنان و کافران ذکر کرده است؛ شاید بدین جهت باشد که آب نیل و فرات بدون زحمت و بی خرج به دست مردم می رسد و در سطح زمین جاری شده و سیراب می کند، مانند مؤمنین که نفعشان بی زحمت به همه می رسد، بر خلاف آندوی دیگر که با مخارج زیاد در دسترس مردم قرار می گیرد.(4)
پی نوشت :
1.شیخ کلینی ، وسائل الشیعه،ج ،17 ص 215. علامه مجلسی ، بحارالانوار ، ج 60 ،ص 42.
2.سوره حج ، آیه 1
3.سوره إسرا، آیه 44
4. برگرفته از کتاب سرچشمه حیات، محمد امینی گلستانی، بخش 8، آبهای ممدوح و مذموم.