جمع بندی مفهوم توکل

باسمه تعالی
با عرض سلام و خسنته نباشید
1-معنای اول درست است.
2-معنای دوم هم درست است. منتها با این قید که در توکل بر خداوند امدادهای غیبی هم به کمک خواهد آمد و کمک خدا منحصر در امور مادی نخواهد بود.
3-معنای سوم درست نیست. چون توکل تردید نیست. اشتباه را به گردن خدا نمی شود انداخت.
توضیح مطلب:
امام رضا (علیه السلام) می فرمایند: «التَّوَكُّلُ‏ عَلَى‏ اللَّهِ‏ دَرَجَاتٌ‏: مِنْهَا أَنْ تَتَوَكَّلَ‏ عَلَى اللَّهِ فِي أُمُورِكَ كُلِّهَا، فَمَا فَعَلَ بِكَ كُنْتَ عَنْهُ رَاضِياً، تَعْلَمُ أَنَّهُ لَا يَأْلُوكَ خَيْراً وَ فَضْلًا، وَ تَعْلَمُ أَنَّ الْحُكْمَ فِي ذلِكَ لَهُ؛ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ بِتَفْوِيضِ ذلِكَ إِلَيْه‏ [1]
توکل بر خدای سبحان، درجاتی دارد که یکی از آنها این است که در تمامی امور به آنچه خدای سبحان برایت فراهم ساخته، اعتماد کنی؛ پس به آنچه برای تو انجام داده، خشنود باشی و بدانی که او در خیر و عنایت به تو، کوتاهی و درنگ نکرد و بدانی که در امر، حکم از آن اوست. پس با واگذاری آن امر به خدا بر او توکل کن».
بر این اساس خواجه عبد الله انصاری می نویسد:
«توکل واگذاری تمامی امور به مالک امور و اعتماد به این وکالت و واگذاری است».[2]
....................................
پی نوشت:
[1].كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، كافي (ط- دار الحديث)،دار الحديث‏،قم‏،ق 1429.
[=Traditional Arabic][2].کاشانی، عبدالرزاق، شرح منازل السائرین، ص171.

با این توصیف، اگر انسانی خواهان وصول به مقام توکل است، نخست باید وکالت خدای سبحان را دریابد و اسم وکیل را که پرورنده فضیلت توکل است نیک بفهمد. زیرا «توکل به میزان شناخت وکیل است؛ پس هر که وکیل را بیشتر بشناسد، توکلش کامل تر می شود».[1]
به گفته سید حسین درود آبادی، خدای سبحان به اعتبار شایستگی‌اش برای واگذاری امور به او،«وکیل» نام دارد.[2]
حضرت حق، این شایستگی را به دلیل آفریدگاری جهانیان، پروردگاری عالمیان، مهربانی فراوان، سرپرستی بندگان، مالکیت نظام هستی، حکمت بی همتا، قدرت مطلق، علم نامحدود، فیاض بودن علی الاطلاق، و حاکمیت جهانی از آن خویش ساخته است.
زیرا شناخت همه این خصایص، وکالت خدای سبحان را در زندگی آدمی پر رنگ می کند و سبب یک اعتقاد حتمی می گردد.
............................................
پی‌نوشت:
[1]. سهروردی، ابوحفص عمر بن محمد، عوارف المعارف، ص292.
[2].درود آبادی، سید حسین، شرح الاسماء الحسنی، ص 182.

تحقق این امر نیز بنابر سنت الهی از دریچه اسباب جریان می یابد و این اسباب بنابر توحید افعالی، فقط به اذن خدای وکیلی که کمرانی تنها شایسته اوست [1]، موثر واقع گشته و با تدبیر حکیمانه خدای سبحان، پیش روی انسان متوکل قرار می گیرند [2] و با سرپرستی و پروردگاری مهربانانه در جهت رشد وی جاری می شوند.[3]
این نگاه، جایگاه اسباب را در مسیر توکل آشکار می سازد. یعنی حضرت حق، وکالت خویش را از طریق اسباب عادی به موکل می رساند. لیکن اسباب، مصادر اصلی و استقلالی برای تاثیر نیستند و خدای سبحان تنها سبب مستقلی است که بر هر سببی قهر و غلبه دارد.
به عبارت دیگر، به عنوان مثال خاصیت آب رطوبت است، خاصیت چاقو بریدن است، خاصیت آتش سوزاندن است. ولی این اسباب در ایجاد این آثار مستقل نیستند. لذا در جریان حضرت موسی (علیه السلام) آب غرق نمی کند. چاقوی تیز گلوی حضرت اسماعیل (علیه السلام را نمی برد. در جریان سوزاندن حضرت ابراهیم (علیه السلام) آتش نه تنها نمی سوزاند بلکه بر اثر توکل ابراهیم (علیه السلام) تبدیل به گلستان هم می شود.
...........................................
پی نوشت:
[1]. إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلَّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ عَلَيْهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ (یوسف/67)
[2]. وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزيزٌ حَكيمٌ (انفال/49)
[3]. رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكيلاً (مزمل/9)

توکل به معنای قطع یا نفی نسبت امور به خویشتن یا اسباب نیست. بلکه باید ادعای استقلال را از خود و اسباب نفی کرد و با ابقای اصل نسبت غیر استقلالی به آنها، استقلال و اصالت را به خدای سبحان باز گرداند.[1]
باید دانست اسباب دنیویِ تحصیل امور، همیشه آشکار و شناخته شده نیستند. لذا در بحث توکل وقتی انسان نهایت تلاش مادی و معنوی خود را انجام داد و به خدا عرض نمود خدایا این بنده ناچیزت با علم محدودش، هر کاری از دستش بر می آمد را انجام داد و در عین حال به تو توکل می نمایم تا اگر گرهی هست که علم و قدرت و فکر محدود ما نمی تواند آن را باز کند، تو آن را باز نمایی، در اینجا حضرت حق، برخی اسباب را بر اساس رحمت خاصش در مسر حرکت متوکلین قرار می دهد تا از سر بنده نوازی، آنان را از جهتی که تصور نمی کرند و قابل محاسبه نبود، مدد دهدف و گره کارشان را بگشاید و به هدفشان برساند.
موفق باشید.
.................................
پی نوشت:
[1]. بنگرید به طباطبایی، محمد حسین، المیزان، ج11، ص 216 و 217.

باسمه تعالی
جواب هر سه پست شما رو قبلا هم دادم
این که عرض کردیم، معنای توکل یعنی نتیجه را به خدا سپردن یعنی خداوند همیشه مصلحت شخص را در نظر می گیرد و نباید لزوما توقع داشته باشد که او به خواسته اش برسد.
در واقع حمایت خدا این نیست که ما در توکل به نتیجه دلخواه خود برسیم. با توجه به اینکه خداوند حکیم است، اگر ما وظیفه خودمان را انجام دادیم و توکل، بر او نمودیم، اگر مصلحت دید بر اساس حکمتی که دارد ما را به نتیجه دلخواهمان می رساند و اگر مصلحت ندید، نمی رساند.
موفق باشید.

پرسش:
سه سوال در مورد توکل
1-آیا توکل تنها یک باور است؟ باور به اینکه هیچ وسیله ی شرور یا نیکی جز به قدرت خدا کاری نمیکند
2-توکل به این معناست که انسان از خداوند میخواهد مسیر مقصود را برای او هموار کند و در این مسیر خداوند از او حمایت کند و همچون وکیل به او کمک برساند؟ و اگر کمک نرسید چه؟ آیا خداوند کمکهایش محدود به اسبابش خواهد بود؟ آیا در جایی قوانین جهان به نفع متوکل تغییر خواهد کرد؟
3-توکل نشان از تردید دارد تردید نسبت به دست یابی به نتیجه یا اصل راه، چون فرد از عاقبت به خیری یا اصل راه میترسد و اطمینان ندارد، دل به دریا میزند و آن را به خدا میسپارد و به او توکل میکند. زیرا با تلاشی که کرده است، همین راه را درست تشخیص داده است پس اگر اشتباه باشد، به گردن خداست؟
پاسخ
1-معنای اول درست است.
2-معنای دوم هم درست است. منتها با این قید که در توکل بر خداوند امدادهای غیبی هم به کمک خواهد آمد و کمک خدا منحصر در امور مادی نخواهد بود.
3-معنای سوم درست نیست. چون توکل تردید نیست. اشتباه را به گردن خدا نمی شود انداخت.
توضیح مطلب:
امام رضا (علیه السلام) می فرمایند: «التَّوَكُّلُ‏ عَلَى‏ اللَّهِ‏ دَرَجَاتٌ‏: مِنْهَا أَنْ تَتَوَكَّلَ‏ عَلَى اللَّهِ فِي أُمُورِكَ كُلِّهَا، فَمَا فَعَلَ بِكَ كُنْتَ عَنْهُ رَاضِياً، تَعْلَمُ أَنَّهُ لَا يَأْلُوكَ خَيْراً وَ فَضْلًا، وَ تَعْلَمُ أَنَّ الْحُكْمَ فِي ذلِكَ لَهُ؛ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ بِتَفْوِيضِ ذلِكَ إِلَيْه‏ (1)
توکل بر خدای سبحان، درجاتی دارد که یکی از آنها این است که در تمامی امور به آنچه خدای سبحان برایت فراهم ساخته، اعتماد کنی؛ پس به آنچه برای تو انجام داده، خشنود باشی و بدانی که او در خیر و عنایت به تو، کوتاهی و درنگ نکرد و بدانی که در امر، حکم از آن اوست. پس با واگذاری آن امر به خدا بر او توکل کن».
بر این اساس خواجه عبد الله انصاری می نویسد:
«توکل واگذاری تمامی امور به مالک امور و اعتماد به این وکالت و واگذاری است».(2)

با این توصیف، اگر انسانی خواهان وصول به مقام توکل است، نخست باید وکالت خدای سبحان را دریابد و اسم وکیل را که پرورنده فضیلت توکل است نیک بفهمد. زیرا «توکل به میزان شناخت وکیل است؛ پس هر که وکیل را بیشتر بشناسد، توکلش کامل تر می شود».(3)
به گفته سید حسین درود آبادی، خدای سبحان به اعتبار شایستگی‌اش برای واگذاری امور به او،«وکیل» نام دارد.(4)
حضرت حق، این شایستگی را به دلیل آفریدگاری جهانیان، پروردگاری عالمیان، مهربانی فراوان، سرپرستی بندگان، مالکیت نظام هستی، حکمت بی همتا، قدرت مطلق، علم نامحدود، فیاض بودن علی الاطلاق، و حاکمیت جهانی از آن خویش ساخته است.
زیرا شناخت همه این خصایص، وکالت خدای سبحان را در زندگی آدمی پر رنگ می کند و سبب یک اعتقاد حتمی می گردد.
تحقق این امر نیز بنابر سنت الهی از دریچه اسباب جریان می یابد و این اسباب بنابر توحید افعالی، فقط به اذن خدای وکیلی که حکمرانی تنها شایسته اوست (5) موثر واقع گشته و با تدبیر حکیمانه خدای سبحان، پیش روی انسان متوکل قرار می گیرند (6) و با سرپرستی و پروردگاری مهربانانه در جهت رشد وی جاری می شوند.(7)
این نگاه، جایگاه اسباب را در مسیر توکل آشکار می سازد. یعنی حضرت حق، وکالت خویش را از طریق اسباب عادی به موکل می رساند. لیکن اسباب، مصادر اصلی و استقلالی برای تاثیر نیستند و خدای سبحان تنها سبب مستقلی است که بر هر سببی قهر و غلبه دارد.
به عبارت دیگر، به عنوان مثال خاصیت آب رطوبت است، خاصیت چاقو بریدن است، خاصیت آتش سوزاندن است. ولی این اسباب در ایجاد این آثار مستقل نیستند. لذا در جریان حضرت موسی (علیه السلام) آب غرق نمی کند. چاقوی تیز گلوی حضرت اسماعیل (علیه السلام را نمی برد. در جریان سوزاندن حضرت ابراهیم (علیه السلام) آتش نه تنها نمی سوزاند بلکه بر اثر توکل ابراهیم (علیه السلام) تبدیل به گلستان هم می شود.
پی نوشت:
1.كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، كافي (ط- دار الحديث)،دار الحديث‏،قم‏،ق 1429.
[=Traditional Arabic]2..کاشانی، عبدالرزاق، شرح منازل السائرین، ص171.
3. سهروردی، ابوحفص عمر بن محمد، عوارف المعارف، ص292.
4.درود آبادی، سید حسین، شرح الاسماء الحسنی، ص 182.
5.یوسف/67
6.انفال/49
7.مزمل/9