جمع بندی شأن نزول آیه امانت

تب‌های اولیه

3 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
شأن نزول آیه امانت

در روز فتح مكه، علي (ع) كليدهاي كعبه را از عثمان بن أبي‌طلحه گرفت و دست او را تكان داد (كنايه از به زور گرفتن كليد) سپس بلافاصله فرموده‌ي خداوند نازل شد كه مي‌فرمايد: ﴿ إِنَّ اللَّهَ يأْمُرُكمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلي‏ أَهْلِها﴾؛ «بي‌گمان خداوند به شما (مؤمنان) دستور مي‌دهد كه امانت‌ها را (اعم از آنچه شما را در آن امين شمرده، و چه چيزهايي كه مردم آن‌ها را به دست شما سپرده و شما را در آن‌ها ايمن دانسته‌اند) به صاحبان امانت برسانيد» (نساء / 58). پس پيامبر به علي امر كرد كه كليدها را به عثمان برگرداند و از او معذرت بخواهد. روايت: تَفْسِيرِ الثَّعْلَبِيِّ وَ الْقُشَيْرِيِّ وَ الْوَاحِدِيِّ وَ الْقَزْوِينِيِّ وَ مَعَانِي الزَّجَّاجِ وَ مُسْنَدِ الْمَوْصِلِيِّ وَ أَسْبَابِ نُزُولِ الْقُرْآنِ عَنِ الْوَاحِدِيِ‏ أَنَّهُ لَمَّا دَخَلَ النَّبِيُّ ص مَكَّةَ يَوْمَ الْفَتْحِ غَلَقَ عُثْمَانُ بْنُ طَلْحَةَ الْعَبْدِيُّ بَابَ الْبَيْتِ وَ صَعِدَ السَّطْحَ فَطَلَبَ النَّبِيُّ ع الْمِفْتَاحَ مِنْهُ فَقَالَ لَوْ عَلِمْتُ أَنَّهُ رَسُولُ اللَّهِ لَمْ أَمْنَعْهُ فَصَعِدَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ السَّطْحَ وَ لَوَى يَدَهُ وَ أَخَذَ الْمِفْتَاحَ مِنْهُ وَ فَتَحَ الْبَابَ فَدَخَلَ النَّبِيُّ الْبَيْتَ فَصَلَّى فِيهِ رَكْعَتَيْنِ فَلَمَّا خَرَجَ سَأَلَهُ الْعَبَّاسُ أَنْ يُعْطِيَهُ الْمِفْتَاحَ فَنَزَلَ‏ إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها فَأَمَرَ النَّبِيُّ ص أَنْ‏ يَرُدَّ الْمِفْتَاحَ‏ إِلَى‏ عُثْمَانَ‏ وَ يَعْتَذِرَ إِلَيْهِ فَقَالَ لَهُ عُثْمَانُ يَا عَلِيُّ أَكْرَهْتَ وَ آذَيْتَ ثُمَّ جِئْتَ بِرِفْقٍ قَالَ لَقَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي شَأْنِكَ وَ قَرَأَ عَلَيْهِ الْآيَةَ فَأَسْلَمَ عُثْمَانُ فَأَقَرَّهُ النَّبِيُّ فِي يَدِهِ.آيا اين روايت صحيح است و امام علي (ع) خطايي را انجام داده است؟

با نام و یاد دوست





کارشناس بحث: استاد عمار

پرسش:
در روز فتح مكه، علي (ع) كليدهاي كعبه را از عثمان بن أبي‌طلحه گرفت و دست او را تكان داد (كنايه از به زور گرفتن كليد) سپس بلافاصله فرموده‌ي خداوند نازل شد كه مي‌فرمايد: ﴿ إِنَّ اللَّهَ يأْمُرُكمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلي‏ أَهْلِها﴾؛ «بي‌گمان خداوند به شما (مؤمنان) دستور مي‌دهد كه امانت‌ها را (اعم از آنچه شما را در آن امين شمرده، و چه چيزهايي كه مردم آن‌ها را به دست شما سپرده و شما را در آن‌ها ايمن دانسته‌اند) به صاحبان امانت برسانيد» (نساء / 58). پس پيامبر به علي امر كرد كه كليدها را به عثمان برگرداند و از او معذرت بخواهد. روايت: تَفْسِيرِ الثَّعْلَبِيِّ وَ الْقُشَيْرِيِّ وَ الْوَاحِدِيِّ وَ الْقَزْوِينِيِّ وَ مَعَانِي الزَّجَّاجِ وَ مُسْنَدِ الْمَوْصِلِيِّ وَ أَسْبَابِ نُزُولِ الْقُرْآنِ عَنِ الْوَاحِدِيِ‏ أَنَّهُ لَمَّا دَخَلَ النَّبِيُّ ص مَكَّةَ يَوْمَ الْفَتْحِ غَلَقَ عُثْمَانُ بْنُ طَلْحَةَ الْعَبْدِيُّ بَابَ الْبَيْتِ وَ صَعِدَ السَّطْحَ فَطَلَبَ النَّبِيُّ ع الْمِفْتَاحَ مِنْهُ فَقَالَ لَوْ عَلِمْتُ أَنَّهُ رَسُولُ اللَّهِ لَمْ أَمْنَعْهُ فَصَعِدَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ السَّطْحَ وَ لَوَى يَدَهُ وَ أَخَذَ الْمِفْتَاحَ مِنْهُ وَ فَتَحَ الْبَابَ فَدَخَلَ النَّبِيُّ الْبَيْتَ فَصَلَّى فِيهِ رَكْعَتَيْنِ فَلَمَّا خَرَجَ سَأَلَهُ الْعَبَّاسُ أَنْ يُعْطِيَهُ الْمِفْتَاحَ فَنَزَلَ‏ إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها فَأَمَرَ النَّبِيُّ ص أَنْ‏ يَرُدَّ الْمِفْتَاحَ‏ إِلَى‏ عُثْمَانَ‏ وَ يَعْتَذِرَ إِلَيْهِ فَقَالَ لَهُ عُثْمَانُ يَا عَلِيُّ أَكْرَهْتَ وَ آذَيْتَ ثُمَّ جِئْتَ بِرِفْقٍ قَالَ لَقَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي شَأْنِكَ وَ قَرَأَ عَلَيْهِ الْآيَةَ فَأَسْلَمَ عُثْمَانُ فَأَقَرَّهُ النَّبِيُّ فِي يَدِهِ.آيا اين روايت صحيح است و امام علي (ع) خطايي را انجام داده است؟

پاسخ:
آنچه که در شأن نزول این آیه معروف و معتبر نسبت به بقیه نقل ها می باشد اینگونه است که در «تفسیر مجمع البیان» و بعضى دیگر از تفاسیر اسلامى نقل شده:

این آیه زمانى نازل گردید که پیامبر(صلى الله علیه وآله) با پیروزى کامل وارد شهر «مکّه» گردید، «عثمان بن طلحه» را که کلیددار خانه کعبه بود احضار کرد، کلید را از او گرفت تا درون خانه کعبه را از وجود بت ها پاک سازد.
«عباس» عموى پیامبر(صلى الله علیه وآله) پس از انجام این مقصود، تقاضا کرد: پیامبر(صلى الله علیه وآله) با تحویل کلید خانه خدا به او، مقام کلید دارى بیت اللّه را که در میان عرب یک مقام برجسته و شامخ بود، به او بسپارد (گویا عباس میل داشت از نفوذ اجتماعى و سیاسى برادرزاده خود به نفع خویش استفاده کند).
ولى پیامبر(صلى الله علیه وآله) بر خلاف این تقاضا پس از تطهیر خانه کعبه از لوث بت ها در خانه را بست و کلید را به «عثمان بن طلحه» تحویل داد، در حالى که آیه مورد بحث را تلاوت مى نمود: «اِنَّ اللّهَ یَاْمُرُکُمْ اَنْ تُوَدُّوا الاَماناتِ اِلى اَهْلِها..»(1)

بعضى از مفسران معتقدند: این آیه قبل از «فتح مکّه» نازل شده و شأن نزول فوق را صحیح نمى دانند، ولى چه شأن نزول فوق صحیح باشد یا نباشد، تأثیرى در قانون مهمى که از آیه استفاده مى شود، ندارد.(2)

و مطابق بعضي از روايات: پيامبر (صلّي الله عليه و آله) داخل خانة خدا دو ركعت نماز خواند و سپس از كعبه بيرون آمد؛ در حالي كه عباس تقاضاي كليد داري كعبه را براي خودش از پيامبر نمود، آية 58 سورة نساء نازل شد، و پيامبر(صلّي الله عليه و آله) به علي (عليه السلام) دستور داد كه كليد كعبه را به عثمان بن طلحه بدهند و از او معذرت بخواهند.
عثمان به علي (عليه السلام) عرض كرد: «در آغاز، كليد را با خشونت از ما گرفتي ولي اينك با كمال مهر و محبت به من برگرداندي؟!»
علي (عليه السلام) جريان نزول آية قرآن را براي او بيان كرد و گفت: به علت احترام فرمان خدا، چنين كردم. عثمان بن طلحه با شنيدن اين مطلب، قبول اسلام كرد و مسلمان گرديد.
در واقع حضرت چون صاحب کلید را مسلمان ندید کلید را گرفته بود و هدفش حفظ قداست خانه خدا بود که کلیدار آن هم شخصی مسلمان باشد و در واقع با این دستور الهی زمینه اسلام عثمان هم فراهم گردید.(3)

پی نوشت ها:
1. «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث؛ «بحر المحیط»، ج 3، ص 682، ذیل آیه مورد بحث؛ «درّ المنثور»، ج 2، ص 174.
2. گردآوري از کتاب: شان نزول آیات قرآن(برگرفته از تفسیر نمونه)، محمد جعفر امامی، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ اول ، ص 145.
3. بحار الانوار،مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏،دار إحياء التراث العربي‏،بيروت‏، 1403 ق‏،چاپ: دوم‏،، ج 21، ص 117.

موضوع قفل شده است