جمع بندی دلایل تغییر قبله

سلام علیکم:

مورخان و تحلیلگران تاریخی دلایل یا احتمالات متعددی را برای تغییر قبله ذکر کرده اند از جمله:
یک: تمییز مسلمانان از مشرکین در مکه
قبله اول مسلمانان یعنی بیت المقدس موقتی بود، زیرا کعبه پر از بت بود و بت پرستان نیاشهای مرسوم خود را به سوی آن انجام می دادند. لذا مسلمانان دستور یافتند به طرف بیت المقدس نماز بخوانند تا صفوف مسلمانان از مشرکان جدا شود .(1) پس از هجرت به مدینه دیگر صفوف مسلمانان با مشرکان مخلوط نمی شود زیرا در مدینه مشرکی نبود لذا پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم به فرمان خدا به مسلمانان دستور دادند تا به سوی کعبه نماز بخوانند اگر چه هنوز بتها در آن وجود داشتند.

دو: تمییز مسلمانان از یهودیان در مکه و بازگشت به اصل
برعکس مطلب بالا در مدینه یهودیان بودند که به سوی بیت المقدس نیایش انجام می دادند لذا با تشکیل حکومت پیامبر(ص) در مدینه، جامعه مسلمانان تا حدی در این هنگام قبله‌‌ی مسلمانان به سوی کعبه، کهن‌ترین خانه و اصیل‌ترین کانون پیامبران، بازگشت. (آل عمران، ۹۶) و مسلمانان فرمان یافتند که به سوی کعبه توجه کنند تا از یهودیان که به سوی بیت المقدس متوجه بودند، مشخص شوند(2)

سه: طعنه یهودیان به مسلمانان
برخی گفته اند طعنه یهودیان به مسلمانان باعث تغییر قبله شد به دین صورت که یهودیان از قبله بودن بیت المقدس سوء استفاده کرده و آن را نشانه نقص اسلام و حقانیت خود معرفی می‌کردند. (بقره، ۱۴۶؛ انعام، ۲۰)(3) این طعنه ها تا جایی پیش رفت که بنابر برخی روایات، یهودیان مدینه مدعی بودند که مسلمانان قبله‌ای نداشته‌اند و آنان مسلمانان را به سوی بیت المقدس راهنمایی کرده‌اند(4)

چهار: آزمایش و محک زدن مسلمانان
بنا بر برخی از آیات قرآن از حکمت‌های تغییر قبله، آزمایش (بقره/۲، ۱۴۳) مسلمانان بوده است؛(5) زیرا آنان که پیرو راستین فرمان خداوند بودند، بدون تعصب و اکراه این تغییر را پذیرفتند؛ ولی برخی هم آوا با یهودیان، بهانه جویی و چون و چرا را آغاز کردند و اطاعت از این دستور را بسیار دشوار یافتند.(6)

منابع:
1.الکشاف:الزمخشری (م.۵۳۸ق.)، قم، بلاغت، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۰۰.
2.التبیان:الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۵؛ روض الجنان:ابوالفتوح رازی (م.۵۵۴ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۰۳؛ مجمع البیان:الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، بیروت،‌دار المعرفه، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۱۲-۴۱۴.
3.مجمع البیان، پیشین، ج۱، ص۴۲۰؛ الکشاف، پیشین، ج۱، ص۲۰۳.
4.جامع البیان:الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج1، ص400.
5.الکشاف، پیشین، ج۱، ص۲۰۰.
6.جامع البیان، پیشین، ج۲، ص۸.

با سلام

بیت المقدس، یکی از مقدسترین مکانهایی است که خاستگاه بسیاری از پیامبران بزرگ الهی بوده است و در ادبیات اسلامی نیز جایگاه ویژه ای دارد. مسجدالاقصی را باید یکی از مقدس ترین اماکن اسلامی برای مسلمانان جهان توصیف کرد. این مسجد اولین قبله مسلمانان جایی که در دوران پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد مصطفی(ص) ایشان به سوی این مسجد به اذن خداوند نماز بپا می داشتند و همچنین سومین حرم شریف پس از مسجد الحرام و مسجد النبی در مکه و مدینه است. مسجد الاقصی به گواه تاریخ نویسان دومین مسجد ساخته شده بر روی زمین پس از بیت الله الحرام محسوب می شود. نقل است که حضرت آدم(ع) آنرا ساخته وزیر بنای آنرا چهل سال پس از ساختن بیت الله الحرام بنا به دستور خداوند نهاده است. بنابراین صرف نظر از اعتقادات دینی ما مسلمانان، قدمت ساخت این مسجد به بیش از یکهزار سال نیز سبب توجه جهانی به این مسجد خواهد بود.با توجه به موقعیت ممتاز و شرافت بیت المقدس، پیامبر گرامی اسلام(ص) پس از مبعوث شدن به نبوت، مدت سیزده ماه در شهر مقدس مکه به سوی آن نماز خواند.حضرت پس از مهاجرت از شهر مکه به مدینه و تشکیل حکومت اسلامی، به روش خود ادامه داد و تا مدتها نماز خود را به سوی قبله یهودیان (بیت المقدس) می خواند. این کار تا میانه های ماه رجب سال دوم هجری ادامه داشت.پیامبر گرامی اسلام(ص) علاقه زیادی به خانه کعبه داشت. علت علاقه حضرت به کعبه را باید در علاقه بسیار ایشان به حضرت ابراهیم(ع) و آثار او جست وجو کرد. افزون بر این، کعبه قدیمترین خانه توحید بود. از سوی دیگر، حضرت می دانست که بیت المقدس، قبله موقت مسلمانان است و آرزو داشت فرمان قبله بودن کعبه صادر و قبله نهایی تعیین شود. سرزنش ها و تحقیرهای بیش از اندازه یهودیان مدینه نیز باعث شده بود تا این انتظار به اوج خود برسد. اما از آنجا که حضرت تسلیم دستور خداوند بود، این تقاضا را بر زبان جاری نمی کرد. ایشان نیمه های شب از خانه بیرون می آمد و به آسمان نگاه می کرد و با نگاه های انتظار آمیزش، نشان می داد عشق و شوق فراوانی در دل دارد.
پیامبر اعظم (ص) برای تغییر قبله مسلمانان لحظه شماری می کرد و در انتظار نزول وحی خداوند بود. قرآن کریم لحظات انتظار را چنین بیان می کند: «نگاه های معنادار تو را به آسمان می بینم و تو را به سوی قبله ای که رضایتت را جلب کند برمی گردانیم». هفده ماه از ورود پیامبر به شهر مدینه گذشته بود که انتظار به پایان رسید و دستور تغییر قبله صادر شد. این دستور در روز پانزده رجب سال دوم هجری در حالی به پیامبر ابلاغ گردید که حضرت، دو رکعت از نماز ظهر را در مسجد بنی سالم به سوی بیت المقدس خوانده بود. در این حال جبرئیل امین نازل شد و بازوان پیامبر را گرفت و حضرت را به سوی خانه کعبه برگرداند. زنان و مردانی هم که در مسجد به پیامبر اقتدا کرده بودند، از حضرت پیروی کردند و به طرف کعبه برگشتند و دو رکعت آخر را به سوی کعبه خواندند. از آن روز، کعبه به عنوان قبله مستقل مسلمانان اعلام گردید. این مسجد هم اکنون نیز در شهر مدینه باقی است و به مسجد ذوقبلتین (دو قبله ای) معروف است.

جمع بندی

پرسش:
دلایل تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه چیست؟

پاسخ:
مورخان و تحلیلگران تاریخی دلایل یا احتمالات متعددی را برای تغییر قبله ذکر کرده اند از جمله:
یک: تمییز مسلمانان از مشرکین در مکه
قبله اول مسلمانان یعنی بیت المقدس موقتی بود، زیرا کعبه پر از بت بود و بت پرستان نیایش های مرسوم خود را به سوی آن انجام می دادند. لذا مسلمانان دستور یافتند به طرف بیت المقدس نماز بخوانند تا صفوف مسلمانان از مشرکان جدا شود .(1) پس از هجرت به مدینه دیگر صفوف مسلمانان با مشرکان مخلوط نمی شود زیرا در مدینه مشرکی نبود لذا پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) به فرمان خدا به مسلمانان دستور دادند تا به سوی کعبه نماز بخوانند اگر چه هنوز بتها در آن وجود داشتند.

دو: تمییز مسلمانان از یهودیان در مکه و بازگشت به اصل
برعکس مطلب بالا در مدینه یهودیان بودند که به سوی بیت المقدس نیایش انجام می دادند لذا با تشکیل حکومت پیامبر(ص) در مدینه، جامعه مسلمانان تا حدی در این هنگام قبله‌‌ی مسلمانان به سوی کعبه، کهن‌ترین خانه و اصیل‌ترین کانون پیامبران، بازگشت. (آل عمران، ۹۶) و مسلمانان فرمان یافتند که به سوی کعبه توجه کنند تا از یهودیان که به سوی بیت المقدس متوجه بودند، مشخص شوند(2)

سه: طعنه یهودیان به مسلمانان
برخی گفته اند طعنه یهودیان به مسلمانان باعث تغییر قبله شد به دین صورت که یهودیان از قبله بودن بیت المقدس سوء استفاده کرده و آن را نشانه نقص اسلام و حقانیت خود معرفی می‌کردند. (بقره، ۱۴۶؛ انعام، ۲۰)(3) این طعنه ها تا جایی پیش رفت که بنابر برخی روایات، یهودیان مدینه مدعی بودند که مسلمانان قبله‌ای نداشته‌اند و آنان مسلمانان را به سوی بیت المقدس راهنمایی کرده‌اند(4)

چهار: آزمایش و محک زدن مسلمانان
بنا بر برخی از آیات قرآن از حکمت‌های تغییر قبله، آزمایش (بقره/۲، ۱۴۳) مسلمانان بوده است؛(5) زیرا آنان که پیرو راستین فرمان خداوند بودند، بدون تعصب و اکراه این تغییر را پذیرفتند؛ ولی برخی هم آوا با یهودیان، بهانه جویی و چون و چرا را آغاز کردند و اطاعت از این دستور را بسیار دشوار یافتند.(6)

پی نوشت ها:
1.الکشاف:الزمخشری (م.۵۳۸ق.)، قم، بلاغت، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۰۰.
2.التبیان:الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۵؛ روض الجنان:ابوالفتوح رازی (م.۵۵۴ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۰۳؛ مجمع البیان:الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، بیروت،‌دار المعرفه، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۱۲-۴۱۴.
3.مجمع البیان، پیشین، ج۱، ص۴۲۰؛ الکشاف، پیشین، ج۱، ص۲۰۳.
4.جامع البیان:الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج1، ص400.
5.الکشاف، پیشین، ج۱، ص۲۰۰.
6.جامع البیان، پیشین، ج۲، ص۸.