جمع بندی تفاوت های تفسیر سوره ی حدید از دیدگاه شیعه و سنی
تبهای اولیه
سلام
میخواستم اگر ممکنه در مورد تفاوت دیدگاه های فخر رازی و میبدی در تفسیر سوره ی حدید اطلاع کسب کنم. اگر بتونید برای من در این مورد توضیح بدید ممنون میشم و اگر هم امکانش هست منابعی رو به من معرفی کنید تا بتونم تحقیقات بیشتری انجام بدم.
با تشکر
با سلام و درود
در یک تاپیک مجال آن نیست تا یک سوره را بطور کامل و از نظر مفسران مختلف مورد بررسی و مقایسه قرار داد؛ از طرفی مقایسه بین دو تفسیر که یکی کلامی و دیگری عرفانی است، مقایسه ای منطقی نیست.
لذا اگر آیه خاصی مد نظرتان است بیان فرمایید تا در همان خصوص گفتگو شود.
در ادامه به معرفی این دو تفسیر و نیز ویژگی های آن دو پرداخته می شود. این ویژگی ها نه در خصوص سوره حدید، بلکه در کل تفسیر چنین است.
«كشف الاسرار و عدّة الابرار»
اصل اين تفسير از خواجه عبد اللّه انصارى (متوفاى 481 ق) عارف مشهور است، و ابو الفضل ميبدى آن را شرح و بسط داده. رشيد الدين ميبدى پيرو مذهب شافعى و در مباحث كلامى پيرو اشعرى است.
اين تفسير از ممتازترين تفاسير عرفانى به زبان فارسى است كه متن آن نيز از نظر نثر فارسى ارزشى ادبى دارد.
ـ روش عملى مفسر
مفسر تلاش مى كند كه تفسير هر آيه را در سه نوبت انجام دهد؛
نوبت اول: ترجمه تفسيرى و معناى ظاهرى آيه است
نوبت دوم: بيان وجوه معانى، قرائت، اسباب نزول، بيان احكام، روايات و اقوال صحابه و تابعان است
نوبت سوم: بيان رمزها و اشارات عرفانى و نكات ظريف و لطيفى است كه از روح عبارات بر گرفته شده.
نكته ديگر، استفاده ايشان از آيات و روايات است. در تفسير برخى آيات چهار يا پنج آيه را گواه مى آورد تا مفهومى را القا كند. او در روايات به اقوال صحابه و تابعان متكى است.
برخورد مفسر با اهل بيت عليهم السلام ـ بويژه در آيه مودت و آيات ديگر ـ اظهار محبت به آنان است. ميبدى از عرفا و اهل باطن است؛ اما در مباحث كلامى از جمله جبر و اختيار، كلام الهى و صفات خبريه ديدگاه هاى اشعرى و نيز سلفى و اهل الحديث از اهل سنت را تقويت مى كند.
در بحث قصص و اسرائيليات، رواياتى را كه از اهل كتاب نقل شده (مانند كعب الاحبار و وهب بن منبّه) بدون بررسى و دقت در سند آن ها و با وجود ضعف و تناقضشان با عقل و نقل قطعى نقل كرده است؛ از جمله آن ها مى توان به قصه هاروت و ماروت و تنافى آن با عصمت فرشتگان اشاره كرد.(1)
تفسير كبير (مفاتيح الغيب)
مؤلف، فخر الدين و ابن خطيب لقب گرفته و در فقه، پيرو مذهب شافعى و در عقايد، پيرو اشعرى است. او را متكلمى بسيار توانا و پيشواى در كلام و تفسير ناميده اند.
روش مؤلف در تفسير، اجتهادى است؛ اگرچه به مباحث عقلى نيز اهتمام خاصى دارد؛ از اين رو آن را در زمره تفاسير عقلى دانسته اند؛ بدين معنا كه مباحث كلامى و فلسفى را فراوان مطرح مى كند؛ ولى به آيات، روايات، ادله عقلى، لغوى و ادبى نيز استدلال مى نمايند و اقوال و ديدگاه ها را مورد نقد و بررسى قرار مى دهد.
شيوه عملى وى به گونه اى است كه تا حد ممكن مقاصد خود را به صورت مسائل و سپس مسأله مسأله مطرح مى كند؛ خود بر مطلبى اشكال مى كند و جواب خويش را مى دهد؛ اما بر جواب نيز اشكال مى گيرد.
درباره وى گفته اند: «يورد الشبهة نقدا و يحلّها نسيئة»؛ اعتراضات و ايراد شبهه از جانب فخر، نقد و پاسخ هاى او نسيه است.
فخر رازى از نظر عقايد، پيرو اشعرى است و در تفسير خود، فراوان از جبر اشعرى دفاع كرده، حتى برخى از مطالبى را كه از نظر عقلى قابل خدشه است و متفكران اسلامى آن را قبول ندارند (مانند تكليف به محال) جايز دانسته؛ اما در عين حال گاهى از معتزله نيز دفاع مى كند.
ـ ويژگی هاى تفسير كبير
با مطالعه اين تفسير مى توان ويژگی هاى ذيل را در آن مشاهده كرد:
1. استطراد، نقل اقوال، نقد و تشكيك در آن ها
2. برخوردارى از ديدگاه هاى حكما، فيلسوفان و متكلمان
3. بررسى قرائات و حجت ها و اعراب آيات بر حسب قرائت هاى مختلف
4. احاديث و اقوال فراوانى نقل مى كند؛ اما مجادلات و نقدها و استدلال هاى عقلى آن بسى گسترده تر از منقولات و مأثورات است
5. در مباحث لغوى، ادبى و بلاغى و حتى اخلاقى به اشعار عرب استشهاد مى كند
6. در موارد مختلف از صحابى يا تابعان ـ با سند و بدون سند ـ اسباب نزول آيات را نقل مى كند
7. هر آيه را كه تفسير مى كند، ارتباط منطقى آن را با آيه قبل و بعد روشن مى سازد.(2)
برای مطالعه در باره تفاسیر، مفسران، گرایش ها و روش ها تفسیری می توانید به منابع ذیل مراجعه نمایید:
«التفسیر و المفسرون»، آیت الله معرفت
«روش ها و گرایش های تفسیری»، حسین علوی مهر
«درسنامه روش ها و گرايش هاى تفسيرى قرآن»، محمد على رضائى اصفهانى
_________
(1) ر.ک: علوی مهر، آشنايى با تاريخ تفسير و مفسران، ص 258 – 260.
(2) ر.ک: آشنايى با تاريخ تفسير و مفسران، ص 274 – 278.