سؤالی پیرامون خودکشی

گناه بودن خودکشی را می توان از دست کم دو زاویه مورد توجه قرار داد:

- نخست آنکه فردی که خود کشی می کند، در واقع هیچ امیدی به حل شدن وضعیت ندارد و از این رو بدترین گزینه که خودکشی است را انتخاب می کند. این مسئله علاوه بر منفی دیدن جهان و یاس و ناامیدی نسبت به توانایی های فردی، ناامیدی به رحمت و لطف خداوند نیز محسوب می شود. و این معصیت بزرگی است که خداوند را قادر، سمیع و خیرخواه ندانیم و گمان کنیم که وضعیت ما توسط خداوند قابل تغییر نیست. این خود یک گناه بزرگ محسوب می شود. خداوند در قرآن می فرماید: لاتَيأسُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ، (1) از رحمت خداوند مایوس نشوید. از این رو همواره و در تمام مراحل زندگی بایستی نسبت به لطف و راهگشایی خداوند امید داشته باشیم و در کنار تلاش فردی، از خداوند هم بخواهیم که شرایط را بهتر گرداند.

- نکته دیگری که موجب می شود خودکشی نوعی گناه محسوب شود، کفران نعمت است. خداوند به انسان میزان بسیار زیادی از نعمت ها را عطا کرده است. انسان دارای قوه عاقله است که او را از موجودات دیگر جدا می کند و با تفکر و بررسی ریشه مشکلات، انسان را قادر می سازد تا از سختی ها رهایی یابد و معایب را مرتفع کند. انسان به عنوان یک موجود که دارای جنبه روحانی است، می تواند با اتصال به منبع لایزال الهی، هر مشکلی را رفع کند و این منبع مهمی از انرژی و توانایی است که نباید نا دیده گرفته شود.
نادیده گرفتن این ظرفیت عظیم و نابود کردن آن، کفران نعمت بزرگ هستی انسانی است، نعمتی که از میان تمام موجودات هستی، به انسانها تعلق گرفته است. نعمتی که قدرت این را دارد که ما را از هر مشکلی نجات دهد. این مسئله در طول تاریخ بارها تجربه شده است که انسان ها حتی از شرایط بسیار دشوار هم با امید به خدا و تلاش و توان خود، نجات یافته اند.

- در مورد سوال دوم باید گفت که بر اساس آموزه های فقهی اسلام، اضرار به نفس مجاز نیست و فرد مومن حق ندارد به بدن خود آسیب بزند. اعتراض و اموری مانند آن نیز باید به نحوی به ابراز شود که آسیبی به فرد نرسد.

در پایان شما را به خواندن جمله ای که به عنوان امضا نوشته اید دعوت می کنم:

موفق باشید

چند نکته:

- نخست آنکه تمام عالم بر قدرت الهی استوار است و هر تغییری در آن نیز بر اساس خواست الهی است. با این حال همان طور که پیش از این عرض شد، خداوند اراده کرده است که در حیطه ای محدود، به انسان ها هم قدرت انتخاب بدهد تا بتوانند بر اساس رفتارهای اختیاری خود، به کمال برسند. در این حیطه که انسان ها اختیار دارند، می توانند رفتاری مختلفی انجام دهند که یکی از آنها خودکشی است (امری که مذموم و از سوی خداوند نکوهش شده است) ولی حتی اگر چنین رفتاری از سوی انسان سر بزند، باز در طول قدرت و اراده ای است که خداوند به بشر عنایت کرده است.

- از سوی دیگر، فعل قبض روح نیز توسط ملائکه الهی انجام می شود که آنها نیز به دستورات الهی عمل می کنند. بنابراین باز هم اراده خداوند است که تعیین کننده است.

- نکته مهم اما این است که مرگ گاهی اجل مسمی است، یعنی مرگی که بر اثر شرایط طبیعی و پایان یافتن استعداد بدن برای بقاء رخ می دهد، مثلا قلب فردی از کار می افتد و می میرد. اما گاهی مرگ اجل معلق است یعنی مرگ که بر اثر حوادث و اموری بیرونی (و نه لزوما استعداد بدن برای بقاء و شرایط طبیعی آن) رخ می دهد. در این حالت مثلا اگر فردی خودش را از ساختمان بلندی پرت کند، اگرچه بدنش در حالت عادی قادر بوده که پنجاه سال دیگر زندگی کند ولی بر اثر این سوء انتخاب، دچار اجل معلق می شود و به محض برخورد با زمین، می میرد.

- به عبارت دیگر، اگرچه فعل قبض روح از سوی خداوند صورت می گیرد ولی مرگ انسان در دو حالت می تواند رخ دهد، گاهی به مرگ طبیعی که انسان در آن نقش چندانی ندارد و گاهی به مرگ غیرطبیعی که انسان می تواند شرایط آن را فراهم کند، مثلا به خودش برق وصل کند و شرایطی را مهیا کند که با اینکه بدنش در حالت عادی قادر بود سالها زندگی کند ولی در شرایط فعلی، دیگر قادر به ادامه حیات نیست.
در این حالت انسان نسبت به عملی که انجام داده است (خودکشی) مسئول است زیرا اگر این کار را انجام نمی داد، در حالت عادی دچار مرگ نمی شد و استعداد زندگی بیشتر را داشت.

موفق باشید

- نکته اول اینکه، راهکارهای مختلفی برای مواجهه با مشکلات وجود دارد. گاهی با مشورت و تلاش بیشتر، گاهی با مبارزه گروهی و گاهی با هجرت. در مجموع راه های بسیاری وجود دارد که ممکن است که انسان از شرایط نامساعد رها شود. باید با مشورت و پیگیری راه مناسب را یافت و با پشتکار و توکل بر خدا در آن مسیر تلاش کرد.
به عبارت دیگر، راه نجات همواره می تواند پیدا شود، لازم است امید خود را از دست ندهیم و تلاش کنیم.

- در مورد مرگ، باید بدانیم که همه امور در دست خداوند است و همه عوامل تنها هنگامی که از سوی خدا باشد ، کارگر می شود. با این حال خداوند به انسان نیز قدرت داده است و در برخی موارد انسان نیز توانایی دارد تا از عواملی که می تواند موجب مرگش شود، استفاده کند. خداوند این عوامل را از آن رو در دسترس انسان قرار داده است که هدفی متعالی تر را فراهم کند. آن هدف والاتر، تامین شرایط رسیدن به کمال است. کمال انسان ها از راه رفتارهای اختیاری حاصل می شود و لازمه اختیار داشتن انسان این است که بتواند رفتارهای مختلفی را مرتکب شود. از جمله اینکه آیا به زندگی اش ادامه بدهد یا خیر.

موفق باشید

استدلال فوق، شامل همه موارد نمی شود. بسیاری از اوقات این چنین نیست که فردی ناگهان تصمیم بگیرد که خودکشی کند. معمولا افرادی که خودکشی می کنند، یک سیر را طی می کنند تا به این تصمیم دشوار می رسند و این گونه نیست که ناگهان و در لحظه باشد.

بر این اساس، نمی توان گفت که از آنجایی که فرد در لحظه ای که خودکشی می کند شرایط مساعدی ندارد، بنابراین عمل او گناه نیست. زیرا گاهی ما با اختیار خود، خود را در شرایطی قرار می دهیم که چاره ای جز گناه نداریم، در این موارد هم ما مسئول هستیم. مانند کسی که می داند اگر به مکان خاصی برود، لاجرم به گناه خواهد افتاد، این فرد اگر به آن مکان برود، گناه کرده و اینکه در خود آن مکان چاره ای جز گناه نداشته است، مسئله را تغییر نمی دهد زیرا خود فرد با سوء تصمیم گیری، خود را در مهلکه قرار داده است، بنابراین در تصمیمش مقصر است.

همچنین در مورد خودکشی، فردی که دارای مشکلات مختلف است باید در پی حل آنها باشد و با امید به خدا و توکل بر او، این مسئله دشوار را حل کند و اگر این کار را نکند و در پی حل مشکلاتش نرود، در واقع خود را در شرایطی قرار داده که روز به روز بدتر می شود و ممکن است به درجه ای برسد که در شرایط روانی ناسالم، دست به خودکشی بزند. ممکن است فرد در آن لحظه خاص، حتی قدرت انتخاب و اختیار خود را نیز از دست داده باشد ولی حتما در شکل گیری آن روند منتهی به خودکشی تعیین کننده بوده است و از همین رو مسئول و مقصر است.

موفق باشید

هر فردی که در حق دیگری ظلم کند، گناهکار است و در روز قیامت بایستی نسبت به عملش پاسخگو باشد. این مسئله در آیات نورانی قرآن بیان شده است که:
فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ (1)

موفق باشید

1. زلزله 7-8