جمع بندی اين دو حديث در كجا ايراد شده اند و متن كاملشان چيست؟

با سلام و عرض ادب

متن کاملتر این خطبه[1] که در مسجد خیف در منطقه ی منی ودر جریان حجة الوداع توسط پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) ایراد شده به نقل یعقوبی اینچنین است:

1) خداوند نيکو و خرم گرداند چهره بنده ‏ای را که گفتار مرا بشنود، و آن را حفظ کند، و به خاطر بسپارد، و سپس آن را به کسی که نشنيده است برساند. زيرا چه بسا راويان و حاملان فقه و دانشی، که خود آنها فقيه و دانشمند نيستند، و چه بسا راويان و حاملان فقه و دانشي که آن فقه و دانش را به سوی فقيه ‏تر و دانشمندتر از خود می برند.

2) سه چيز هستند که هيچ وقت دل مرد مسلمان از ارتکاب آنها حقد و غش و خيانت و سنگينی پيدا نمی کند: خالص گردانيدن عمل از برای خدا و نصيحت کردن به زمامداران و حاکمان حق، و ملازمت با جماعت مؤمنان، زيرا که دعوت مؤمنان مختص آنها نيست و از پشت سر ايشان نيز مردم را احاطه کرده است.

3) پس از آن فرمود: اي ربيعة (ربيعة بن امية بن خلف) بگو: ای مردم! رسول خدا می گويد: «شايد شما ديگر بعد از اين مرا بر مثل اين حال که شما نيز بر اين کيفيت باشيد، ملاقات نکنيد! آيا می ‏دانيد اين چه شهری است؟! و آيا می دانيد اين چه ماهی است؟! و آيا می
‏دانيد اين چه روزی است؟!
مردم گفتند: آري، اينست شهر حرام و محترم، و اينست ماه حرام و محترم، و اينست روز حرام و محترم! آنگاه فرمود:«خداوند چنان خون‏های شما را و اموال شما را حرام و محترم شمرده است، نظير احترامي که اين بلده شما دارد، و مانند حرمتي که اين ماه شما دارد، و مانند احترامي که اين روز شما دارد!
آيا من تبليغ کردم؟! همه گفتند: آری. آن حضرت گفت: بار پروردگارا شاهد باش»!

4) و سپس فرمود: و تقوای خدا را پيشه سازيد! و از حقوق و امور مردم چيزی را کم مگذاريد! و در زمين بهم ريختگی و آشفتگی و فساد مکنيد! پس در نزد هر کس امانتی است، بايد آن را به صاحبش ادا کند.

5) و پس از آن فرمود: مردم در اسلام مساوی هستند، تمام افراد مردم هر يک همچون پيمانه پر بدون تفاوت، از آدم و حوا هستند، هيچيک از مردمان عرب را بر عجم فضيلتی نيست، و هيچيک از مردمان عجم را بر عرب فضيلتی نيست، مگر به پرهيزگاری و تقواي خدائی. آيا من ابلاغ کردم و مطلب را رساندم؟! گفتند: بلی! آن حضرت گفت: بار پروردگارا شاهد باش!

6) سپس فرمود: تمام خون‏هائی که در جاهليت ريخته شده است در زير قدم من گذارده شد و قصاص ندارد. و اولين خوني را که از اعتبار و ارزش ساقط مي‏ کنم خون آدم بن ربيعه پسر حارث بن عبدالمطلب (نواده عموی خود من) است. آيا من تبليغ کردم و حق را گفتم؟! گفتند: آری! آن حضرت گفت: بار پروردگارا شاهد باش!

7) و پس از آن فرمود: و تمام منفعت پول‏ها و رباهائی که در جاهليت صورت گرفته است، در زير قدم من نهاده شده است، و اولين ربائي را که از اعتبار ساقط مي‏نمايم، رباي عباس بن عبدالمطلب (عموي من) است. آيا من ابلاغ کردم و حکم خدا را رساندم؟! گفتند: آري! آن حضرت گفت: بار پروردگارا شاهد باش!

اي مردم نسی (که عبارت است از تاخير انداختن احکام و تکاليف مقرره در هر ماه به ماه ديگر و به زمان‏هاي بعد) زيادتي در کفر است، که بواسطه آن مردمی که کافر شده‏ اند، مورد ضلالت و گمراهي واقع مي ‏شوند، آن ماهي را که نسی‏ء کرده باشند، در يک سال از ماه‏ها حلال می‏ شمارند، و در يک سال از ماه‏ها حرام، تا با آن مقدار از ماههای محرم خدا از جهت تعداد تطبيق کند. آگاه باشيد که اينک زمان به گردش خود به نقطه اصلي خود رسيد، بر همان هيئت و ميزانی که در روزي که خداوند آسمان‏ها و زمين را آفريد آنطور بود. و حقا تعداد ماهها در نزد خداوند دوازده ماه است، که در کتاب خدا اينطور است، از آن ماههای دوازده‏گانه، چهارتايش از ماههاي محترم است که به ماههاي حرام معروف است: رجب که بين جمادي و شعبان است، و آن را مضر گويند. و سه ماه ديگر متوالي و پياپي است، که عبارتند از: ذو القعدة و ذو الحجة و محرم.آگاه‏ باشيد: آيا من اين مطلب را تبليغ کردم؟! گفتند: آري! آن حضرت گفت: بار پروردگارا شاهد باش!

9) و سپس فرمود: من شما را درباره حمايت و پاسداري از زنان سفارش مي‏ کنم که به نيکوئی و خوبی با آنان رفتار کنيد، چون ايشان در نزد شما متحمل کارهای سخت و دشوار مي‏ شوند، و براي خودشان چيزي ندارند، و شما به امانت خدا آنها را گرفته‏ ايد، و به حکم خدا و کتاب خدا، مواقعه و دخول بر آنها را حلال شمرده‏ ايد! از براي شما بر عهده آنها حقی است، و از براي آنها بر عهده شما حقی است، حق آنها بر شما آنست که لباس و پوشش و رزق و طعام ايشان را به طور نيکو و پسنديده بدهيد، و حق شما بر آنها آنست که در منزلگاه و خوابگاه شما کسي را نياورند، و در خانه ‏های شما دخل و تصرفی نکنند مگر با علم شما و اجازه شما! و اگر از اين چيزهای ممنوعه بجا آورند، شما از خوابيدن با آنها در خوابگاهشان دوري گزينيد، و آنها را بزنيد، زدنی که آنها را به مشقت نيندازد،و از پاي در نياورد. آگاه باشيد: آيا من تبليغ کردم؟! گفتند: آري. آن حضرت فرمود: بار پروردگارا شاهد باش!

10) پس از آن فرمود: پس از سفارش درباره زنان، من شما را وصيت و سفارش مي‏کنم درباره غلامان و کنيزان که مالک آنها شده ‏ايد! از هر چه شما می‏ خوريد، به آنها هم بخورانيد، و از هر چه شما می‏ پوشيد، به آنها هم بپوشانيد، و اگر مرتکب گناهی شدند، خود شما متصدی کيفرشان نگرديد، و عقوبت آنها را به عهده بدانتان بگذاريد! آگاه باشيد: آيا من تبليغ کردم؟! گفتند: بلي! آن حضرت گفت: بار پروردگارا شاهد باش!

11) سپس فرمود: هر مسلمانی برادر مسلمان ديگر است، به او غش و خدعه نمی‏ کند، و به او خيانت نمی ورزد، و از او غيبت نمی نمايد، و خون وی را حلال نمی ‏شمرد، و هيچگونه تصرفي در مال او را حلال نمی ‏داند مگر با طيب نفس و رضايت خاطر او.آگاه باشيد: آيا من تبليغ کردم؟! گفتند: آري! آن حضرت گفت: بار پروردگارا شاهد باش!

12) و پس از آن فرمود: حقا که شيطان پس از اين روز مايوس شده است که مورد عبادت و پرستش واقع شود، و ليکن مطاع و فرمانده قرار می ‏گيرد در غير مورد پرستش از اعمالي که شما بجاي می‏ آوريد، و آنها را کوچک می شماريد، به آن گناهان و خطاها راضی است! آگاه باشيد: آيا من تبليغ کردم؟! گفتند: آري! آن حضرت گفت: بار پروردگارا شاهد باش!

13) و سپس فرمود: دشمن‏ترين دشمنان بر خدا کسي است که کشنده غير از قاتل خود باشد، و زننده غير از ضارب خود باشد (قصاص قبل از جنايت کند، و به مجرد توهم و سوء قصد کسی به قتل و يا به ضرب او، او را بکشد و يا بزند) و کسي که کفران نعمت موالی و صاحبان ولايت خود را نمايد، حقا به آنچه خداوند بر محمد فرو فرستاده است کافر شده است، و کسي که خود را به غير پدرش منتسب کند، لعنت خدا و ملائکه و تمامي مردمان براي اوست. آگاه باشيد: آيا من تبليغ کردم؟! گفتند: آري! آن حضرت گفت: خداوندا شاهد باش!

14) و پس از آن فرمود: آگاه باشيد که من از جانب خدا مامور شدم که با مردم جنگ کنم، تا اينکه بگويند: لا اله الا الله، و محمد رسول‏ الله. و چون بدين شهادت گويا شدند، خون‏های خود را و اموال خود را از تعرض من حفظ کردند، مگر به حق، وليکن اين از نقطه‏ نظر ظاهر است، ولي از جهت واقع و حقيقت امر، حساب ايشان با خداست. آيا من تبليغ کردم؟! گفتند: آري! آن حضرت گفت: بار پروردگارا شاهد باش!

15) و سپس فرمود: پس از رحلت من به کفر برنگرديد، که گمراه کنندگان بندگان خدا بوده باشيد، و بعضي از شما بر بعضي ديگر مسلط گردد، و تمليک اراده و اختيار و نفوس و اموال مردم را بنمايد! من در ميان شما دو چيز را به وديعت مي‏گذارم که اگر به آنها تمسک کرديد هيچگاه گمراه نخواهيد شد: يکي کتاب خدا، و ديگری عترت من که اهل‏ بيت من می باشند. آگاه باشيد: آيا من تبليغ کردم»؟! گفتند: آري! آن حضرت فرمود: خداوندا شاهد باش!

16) و در آخر فرمود: «حقا همه شما مسئول و مورد پرسش قرار می گیرد؛ بنابراين واجب است که هر کدام از شما که در اينجا حضور داشت اين مطالب را به غائبين برساند. [2]

ادامه دارد.

---

[/HR] [1] . قسمتی از این روایت را بسیاری از ائمه ی حدیث با متن صحیح روایت نموده اند.

[2] . تاریخ یعقوبی، ج2، ص109:« نضر الله وجه عبد سمع مقالتي فوعاها و حفظها ثم بلغها من لم يسمعها، فرب حامل فقه غير فقيه، و رب حامل فقه الي من هو افقه منه. ثلاث لا يغل عليهن قلب امري‏ء مسلم: اخلاص العمل لله، و النصيحة لائمة الحق،و اللزوم لجماعة المؤمنين، فان دعوتهم محيطة من ورائهم. لعلکم لا تلقونني علي مثل حالي هذه و عليکم هذا! هل تدرون اي بلد هذا؟ و هل تدرون اي شهر هذا؟! و هل تدرون اي يوم هذا؟! فقال الناس: نعم! هذا البلد الحرام و الشهر الحرام و اليوم الحرام! قال: فان الله حرم عليکم دماءکم و اموالکم کحرمة بلدکم هذا، و کحرمة شهرکم هذا و کحرمة يومکم هذا، الاهل بلغت؟! قالوا: نعم! قال: اللهم اشهد! ثم قال: و اتقوا الله و لا تبخسوا الناس اشياءهم و لا تعثوا في الارض مفسدين. فمن کانت عنده امانة فليؤدها! ثم قال: الناس في الاسلام سواء، الناس طف الصاع لادم و حوآء، لا فضل عربي علي عجمي، و لا عجمي علي عربي الا بتقوي الله! الا هل بلغت؟! قالوا: نعم! قال: اللهم اشهد. ثم قال: کل دم في الجاهلية موضوع تحت قدمي، و اول دم اضعه، دم آدم بن ربيعة بن الحارث بن عبدالمطلب- و کان آدم بن ربيعة مسترضعا في هذيل فقتله بنو سعد بن بکر، و قيل في بني ليث فقتله هذيل-. الا هل بلغت؟! قالوا: نعم! قال: اللهم اشهد! ثم قال: و کل ربا کان في الجاهلية موضوع تحت قدمي، و اول ربا اضعه ربا العباس بن عبدالمطلب. الا هل بلغت؟! قالوا: نعم! قال: اللهم اشهد! ثم قال: يا ايها الناس انما النسي‏ء زيادة في الکفر يضل به الذين کفروا يحلونه عاما و يحرمونه عاما ليواطئوا عدة ما حرم الله. الا و ان الزمان قد استدار کهيئته يوم خلق الله السموات و الارض، و ان عدة الشهور عند الله اثنا عشر شهرا في کتاب الله منها اربعة حرم: رجب الذي بين جمادي و شعبان، يدعونه مضر، و ثلاثة متوالية: ذو القعدة و ذو الحجة و المحرم.الاهل بلغت؟! قالوا: نعم! قال: اللهم اشهد! ثم قال: اوصيکم بالنساء خيرا، فانما هن عوان عندکم، لا يملکن لانفسهن شيئا، و انما اخذ تموهن بامانة الله، و استحللتم فروجهن بکتاب الله، و لکم عليهن حق، و لهن عليکم حق کسوتهن و رزقهن بالمعروف، و لکم عليهن الا يوطئن فراشکم احدا، و لا ياذن في بيوتکم الا بعلمکم و اذنکم، فان فعلن شيئا من ذلک فاهجروهن في المضاجع و اضربوهن ضربا غير مبرح! الاهل بلغت؟! قالوا: نعم! قال: اللهم اشهد! ثم قال: فاوصيکم بمن ملکت ايمانکم فاطعموهم مما تاکلون و البسوهم مما تلبسون، و ان اذنبوا فکلوا عقوباتهم الي شرارکم! الا هل بلغت؟! قالوا: نعم! قال: اللهم اشهد. ثم قال: ان المسلم اخو المسلم لا يغشه و لا يخونه و لا يغتابه، و لا يحل له دمه و لا شي‏ء من ماله الا بطيبة نفسه. الا هل بلغت؟! قالوا: نعم! قال: اللهم اشهد! ثم قال: ان الشيطان قد يئس ان يعبد بعد اليوم، و لکن يطاع فيما سوي ذلک من اعمالکم التي تحتقرون، فقد رضي به. الا هل بلغت؟! قالوا: نعم! قال: اللهم اشهد! ثم قال: اعدي الاعداء علي الله قاتل غير قاتله، و ضارب غير ضاربه، و من کفر نعمة مواليه فقد کفر بما انزل الله علي محمد، و من انتمي الي غير ابيه فعليه لعنة الله و الملائکة و الناس اجمعين. الا هل بلغت؟! قالوا: نعم! قال: اللهم اشهد! ثم قال: الا اني انما امرت ان اقاتل الناس حتي يقولوا: لا اله الا الله و اني رسول‏الله، و اذا قالوا، عصموا مني دماءهم و اموالهم الا بحق و حسابهم علي الله. الا هل بلغت؟! قالوا: نعم. قال: اللهم اشهد! ثم قال: لا ترجعوا بعدي کفارا مضلين يملک بعضکم رقاب بعض. اني قد خلفت فيکم ما ان تمسکتم به لن تضلوا: کتاب الله و عترتي اهل بيتي. الا هل بلغت؟! قالوا: نعم! قال: اللهم اشهد! ثم قال: انکم مسئولون، فليبلغ الشاهد منکم الغائب.