جمع بندی آیا این نوع کسب و کارها بدون اشکال است؟

با سلام و عرض ادب

ابتدا اجازه بفرمایید پاسخ شرعی به سوال داده شود ان شاالله بعد از آن کارشناسان اخلاق پاسخگو خواهند بود
از نظر شرعی اگر انجام این کارها خلاف مقررات نباشد و یقین به استفاده ضرری نداشته باشند اشکال ندارد.

استفتا از دفتر مقام معظم رهبری در قم

سلام و عرض ادب و احترام

دغدغه های اخلاقی شما کاربر محترم قابل تحسین است.

هر چند در این مورد خاصی که فرمودید بیشترین اشکال به کاربران این نوع نرم افزارها و بازی ها برمیگردد نه سازندگان آنها.

این قبیل سرگرمی ها که البته تنها مصداق آن هم بازی های رایانه ای نیست، (تماشای فوتبال یا بعضی سریالهای بی محتوا و چرخیدن بدون هدف در اینترنت و شبکه های اجتماعی و ... هم در این رده قرار می گیرند.) را به دو صورت میتوانیم ببینیم. یکی در حالی که هیچگونه فایده ای نداشته و با استفاده از آنها فقط و فقط دچار خسران و مشکل شویم و حالت دیگری که حتی به اندازه یک رفع خستگی یا تخلیه هیجان و ... بتوانیم فایده ای را برای آن قائل باشیم.

حالت اول را تحت عنوان "پرداختن به فعل لغو و بیهوده" بیان خواهیم کرد.

بیشتر افراد حالت دوم را قبول داشته و به همین خاطر هم به تولید و هم به استفاده از آنها گرایش دارند.

اما حتی در جائی که معتقد به حالت اول بوده و هیچ فایده ای را قبول نداشته باشیم، صحبت حضرتعالی در صورتی صحیح است که با تولید نکردن این نوع بازیها، بتوانیم جوانان را به طور کامل از آنها دور کرده و به سمت و سوی علم و دانش سوق دهیم؛ ولی متاسفانه در حال حاضر دنیا به یک دهکده کوچک تبدیل شده که تقریبا کنترلی در ورودی و خروجی جوامع نیست و هر کسی اراده کند، هر چیزی را که بخواهد میتواند به راحتی به دست آورده و این قبیل کارها هم موانع موثری نیستند.

بنابراین تولید نشدن این نوع نرم افزارها نه تنها باعث نمیشود که مصرف کننده از آنها دور شود، بلکه چون نمیتواند آن را در داخل و با فرهنگ خودی تهیه کند، متوسل به انواع خارجی شده و در آن صورت کمترین چیزی که به آن دچار می شود همان اتلاف وقت خواهد بود.

همیشه مهمترین عامل بازدارنده، فهم و درک خود شخص از میزان ضرر است که باعث کناره گیری او از فعل مورد نظر می شود؛ و به طور کلی تا کسی خودش به این درجه از آگاهی و رشد دست پیدا نکرده و تشخیص ندهد که چیزی برایش مضر است، هیچ عامل بیرونی قدرت بازدارندگی قابل توجهی ندارد.

خداوند به انسان ها عقل و قدرت فهم و درک داده و هر شخصی باید بنا بر نیازش از امکانات موجود استفاده کرده و از افراط و تفریط که همیشه باعث و بانی مشکلات بزرگ است پرهیز کند.

اما در مورد پرداختن به کارهای لغو و بیهوده، هر کسی باید توجه داشته باشد که در اخلاق اسلامی از کارهائی که هیچ فایده ای به حال دنیا یا آخرتمان نداشته باشد، منع شده ایم و بیشترین میزان حسرت و اندوه در قیامت برای زمان هائی ست که انسان وقت خود را تلف کرده و به لغویات دنیا مشغول شده است.
علامه طباطبائی (ره) میفرمایند:
كار" لغو" آن كارى است كه فايده نداشته باشد، و بر حسب اختلاف امورى كه فايده‏ عايد آنها می شود مختلف می گردد. چه بسا فعلى كه نسبت به امرى لغو، و نسبت به امرى ديگر مفيد باشد.

پس كارهاى لغو در نظر دين، آن اعمال مباح و حلالى است كه صاحبش در آخرت و يا در دنيا از آن سودى نبرد و سر انجام آن، منتهى به سود آخرت نگردد مانند خوردن و آشاميدن به انگيزه شهوت در غذا كه لغو است، چون غرض از خوردن و نوشيدن گرفتن نيرو براى اطاعت و عبادت خدا است.

بنابراين اگر فعل هيچ سودى براى آخرت نداشته باشد، و سود دنيايى ‏اش هم سر انجام منتهى به آخرت نشود، چنين فعلى لغو است و به نظرى دقيقتر،" لغو" عبارت است از غير واجب و غير مستحبّ.

خداى عزوجل در وصف مؤمنين نفرموده كه به كلى لغو را ترك مى‏ كنند، بلكه فرموده: از آن اعراض مى ‏كنند، چون هر انسانى هر قدر كه با ايمان باشد در معرض لغزش و خطا است، و خدا هم لغزش‏هاى غير كبائر را، در صورتى كه از كبائر اجتناب شود بخشيده و فرموده است:

"إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ نُدْخِلْكُمْ مُدْخَلًا كَرِيماً"
اگر از كبايرى كه نهى شده ‏ايد اجتناب كنيد، ما از شما گناهانتان را میريزيم، و در جايگاهى ارجمند داخلتان میکنيم.1

به همين جهت خدا مؤمنين را به اين صفت ستوده كه از لغو اعراض مى ‏كنند، و اعراض غير از ترك به تمام معنا است. ترك امرى است عدمى و اعراض امرى وجودى، اعراض وقتى است كه محرك و انگيزه‏اى، آدمى را به سوى اشتغال به فعلى بخواند و آدمى از آن اعراض نموده به كارى ديگر بپردازد، و اعتنايى به آن كار نكند. و لازمه ‏اش آن است كه نفس آدمى خود را بزرگتر از آن بداند كه به كارهاى پست اشتغال ورزد، و بخواهد كه همواره از كارهاى منافى با شرف و آبرو چشم پوشيده، به كارهاى بزرگ و مقاصد جليل بپردازد.

ايمان واقعى هم همين اقتضاء را دارد، چون سر و كار ايمان هم با ساحت عظمت و كبريايى و منبع عزت و مجد و بهاء است و كسى كه متصف به ايمان است جز به زندگى سعادتمند ابدى و جاودانه اهتمام نمى ‏نمايد، و اشتغال نمى ‏ورزد مگر به كارهايى كه حق آن را عظيم بداند، و آنچه را كه فرومايگان و جاهلان بدان تعلق و اهتمام دارند عظيم نمى ‏شمارد، و در نظر او خوار و بى ارزش است و اگر جاهلان او را زخم زبان بزنند و مسخره كنند، به ايشان‏ سلام مى ‏كند، و چون به لغوى بر خورد كند آبرومندانه مى‏ گذرد.

و از همين جا روشن مى ‏شود كه وصف مؤمنين به اعراض از لغو كنايه است از علو همت ايشان، و كرامت نفوسشان.2


1- سوره نساء، آيه31
2- ترجمه تفسیر المیزان، ج15، ص8

سلام مجدد و عرض احترام

مثالی که در مورد قتل زدید، بسیار متفاوت است چون اصولا قتل نفس کار حرام بوده و در هیچ شرایطی ما جایز به گرفتن جان انسانی نیستیم.

اما تولید یک نوع بازی، کاری کاملا مباح بوده و همانطور که عرض کردم در بدترین حالت از مصادیق کار لغو و بیهوده است.

هرچند برای تولید کننده احتمالا لغو هم به حساب نمی آید، چون او از این راه درآمدی کسب کرده و عده ای انسان عاقل هم با استفاده به اندازه، از آن جهت رفع خستگی و تخلیه انرژی و ... استفاده می کنند.

واضح است که اهداف خلقت انسان بسیار بالاتر از این حرفهاست و اگر همان شخص به تولید نرم افزاری مثلا در حوزه آموزش دین به جوانان کار کند، از اجر و پاداش اخروی بسیاری بهره خواهد برد؛ ولی اگر این نوع اجر اخروی را نخواست، نمیتوان او را مجبور کرد یا گناهکار دانست.

به طور کلی عرض بنده اینست که نمیتوانیم تولید کننده را گناهکار بدانیم، هرچند بعید است که اجر اخروی هم بابت این کار دریافت کند.

البته این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که هر عملی با نیتش سنجیده می شود و ای بسا تولید کننده مسلمان با نیت الهی (مثلا دور نگه داشتن جوانان مسلمان از بازی های مشابه خارجی و به انحراف کشیده شدنشان) این کار را انجام داده و اجر معنوی زیادی هم نصیبش شده باشد.

به هر حال هر کسی در گرو عمل خودش بوده و باید به اعمال و رفتارش توجه داشته باشد.

کاملا مشخص است که علما و عرفای بزرگ و افرادی که در زندگی معنوی شان موفق بوده اند، هرگز به دنبال این قبیل کارهای بیهوده و اتلاف عمر نرفته و کمترین و کوچکترین اعمالشان را که حتی به نظر دیگران نمی آید، به حساب آورده و برایش برنامه ریزی دقیق و الهی دارند.

مثلا حضرت آیه الله بهجت را در نظر بگیرید، آیا ایشان حتی یک ثانیه از عمرشان را تلف کرده اند؟! یا حتی یک کار لغو از ایشان سر زده؟!
این افراد حتی غذا خوردن و خوابیدن و دیگر کارهای مباحشان را با نیات الهی انجام داده و لحظه ای از یاد خدا غافل نیستند. مثلا نیت می کنند که خدایا من به این خاطر این غذا را مصرف میکنم که بتوانم انرژی لازم برای انجام فرامین تو را به دست آورم و تو دستور دادی که از این بدن مادی که به من عطا کردی، در حد توانم محافظت کنم.

این انتظاری ست که خداوند از یک عبد مومن دارد.

امیدواریم خداوند همه ما را از صالحین بندگانش قرار دهد.

این نمونه رو همین الان در تاپیک دیگه ای دیدم که به مسئله ما مربوط میشه:

يكى از علماى بزرگ، روزى پس از ساعت ‏ها درس و بحث به منزل مى ‏آيد، سفره غذا پهن مى ‏شود؛ عالم فرزانه مى ‏بيند كه چند دقيقه‏اى تا آمدن غذا فرصت هست، كنار سفره به نماز مى ‏ايستد. خانم مى ‏پرسد: آقا مگر نماز نخوانده ‏ايد؟. مى گوید: چرا نماز خوانده ‏ام، امّا مى‏ ترسم روز قيامت از اين چند دقيقه سؤال كنند كه چرا عُمرت تلف شد؟!

http://www.askdin.com/thread51157-3.html#post762793

سلام علیکم و رحمه الله

این مورد هم کاملا مشابه است. نیت انسان ها مهمترین عاملی ست که تعیین کننده حکم عمل است.
بهترین حالت اینست که هرگز هیچکس خودش را آلوده به این نوع مخدرات نکند.
اما واقعیت اینست که چنین چیزی امکان پذیر نیست و هر کسی در رفتار و اعمالش مختار و آزاد است.

با توجه به این واقعیت اجازه بدهید دو موقعیت را برایتان تصویر کنم.
عده ای به هر حال در داخل کشور مسلمان سیگار می کشند و سیگار کشیدن هم یک عمل حرام نیست که حاکم اسلامی از آن جلوگیری کند.

موقعیت اول: کشور اسلامی مجبور است از کشورهای غیر مسلمان این نیاز داخلی را تامین کند. بنابراین ارز از کشور خارج شده و سیگار وارد می شود. کشور غیر اسلامی تولید کننده سیگار با سود حاصله از فروش سیگار به مسلمین، سلاح و گلوله تهیه کرده و همین مسلمین را قتل عام می کند.
موقعیت دوم: کشور اسلامی این نیاز داخلی را خودش تامین کرده، نه تنها ارز از کشور خارج نمیشود، بلکه اشتغال زائی هم میشود و نه تنها به دشمن سودی نمیرسانیم، بلکه سود حاصل از فروش محصول به خود مسلمانان می رسد.

شما کدام موقعیت را انتخاب می کنید؟ "بد" یا "بدتر" ؟!

مسلما که موقعیت "خوب" اینست که فرد مسلمان بفهمد که سیگار برای سلامتی اش مضر است و مصرف نکند؛ اما آیا ما میتوانیم مردم را به داشتن اعتقاد درست مجبور کنیم؟!

آیا تولید کننده داخلی اگر با این نیت که کشور اسلامی گرفتار حالت "بدتر" نشود، اقدام به تولید سیگار کند، نزد خداوند مأجور نیست؟!

اعمال بسته به نیت ممکن است الهی یا شیطانی باشند.
فعل قبیح همراه با حسن فاعلی قطعا بهتر از فعل حسن با قبح فاعلی ست.

در پناه حق باشید.:Gol:

عرض سلام مجدد خدمت شما کاربر محترم و دقیق:Rose:

احکام و قوانین خداوند متعال که تحت عنوان "شریعت" و توسط پیامبر به انسان ها رسیده، دو حالت دارند.
بعضی احکام ثابت و غیر قابل تغییر هستند و در هر حالت و شرایطی باید اجرا شوند. مثل نماز خواندن که در هیچ شرایطی از انسان ساقط نشده و در هر صورتی باید به جا آورده شود. ممکن است برحسب موقعیت، نحوه ادای آن متفاوت باشد ولی هرگز تکلیف ساقط نمی شود.

بعضی احکام نیز متغیر بوده و بر حسب موقعیت، شرایط خاص، مصادیق مختلف و حتی افراد مختلف، متفاوت می شوند.
مراجع عظام حکم کلی را بیان کرده و تشخیص مصادیق را به مکلف، عرف و ... واگذار می کنند.
همین حکم سیگار و قلیان زمانی توسط مرجع مسلمین حرام اعلام شد.

این حالتی را که فرمودید مربوط به فعل حرام است. در فرض سوال (سیگار)، مضرات آنقدری قابل توجه نبوده که حکم حرمت برای سیگار اعلام شود.

اینکه هدف وسیله را توجیه می کند یا خیر، مربوط به علم کلام و اعتقادات است.
(در صورت تمایل و برای توضیحات بیشتر با کارشناسان محترم در بخش "کلام واعتقادات" مشورت بفرمائید.)
ولی به طور اجمال، توجیه نشدن هدف، مربوط به جائی ست که وسیله، ارتکاب یک فعل حرام باشد؛ گاهی اوقات همین مسئله جزء احکام ثانویه قرار گرفته و حکم جدیدی بر آن بار می شود.

در پناه حق باشید.

جمع بندی

سوال: آیا تولید نرم افزارهای بازی که باعث اتلاف وقت جوانان مسلمان می شود، حلال است؟!

پاسخ: در این قبیل موارد، بیشترین اشکال به کاربران این نوع نرم افزارها و بازی ها برمیگردد نه سازندگان آنها.
این قبیل سرگرمی ها که البته تنها مصداق آن هم بازی های رایانه ای نیست، (تماشای فوتبال یا بعضی سریالهای بی محتوا و چرخیدن بدون هدف در اینترنت و شبکه های اجتماعی و ... هم در این رده قرار می گیرند.) را به دو صورت میتوانیم ببینیم. یکی در حالی که هیچگونه فایده ای نداشته و با استفاده از آنها فقط و فقط دچار خسران و مشکل شویم و حالت دیگری که حتی به اندازه یک رفع خستگی یا تخلیه هیجان و ... بتوانیم فایده ای را برای آن قائل باشیم.

حالت اول را تحت عنوان "پرداختن به فعل لغو و بیهوده" بیان خواهیم کرد.

بیشتر افراد حالت دوم را قبول داشته و به همین خاطر هم به تولید و هم به استفاده از آنها گرایش دارند.

اما حتی در جائی که معتقد به حالت اول بوده و هیچ فایده ای را قبول نداشته باشیم، صحبت حضرتعالی در صورتی صحیح است که با تولید نکردن این نوع بازیها، بتوانیم جوانان را به طور کامل از آنها دور کرده و به سمت و سوی علم و دانش سوق دهیم؛ ولی متاسفانه در حال حاضر دنیا به یک دهکده کوچک تبدیل شده که تقریبا کنترلی در ورودی و خروجی جوامع نیست و هر کسی اراده کند، هر چیزی را که بخواهد میتواند به راحتی به دست آورده و این قبیل کارها هم موانع موثری نیستند.

بنابراین تولید نشدن این نوع نرم افزارها نه تنها باعث نمیشود که مصرف کننده از آنها دور شود، بلکه چون نمیتواند آن را در داخل و با فرهنگ خودی تهیه کند، متوسل به انواع خارجی شده و در آن صورت کمترین چیزی که به آن دچار می شود همان اتلاف وقت خواهد بود.

همیشه مهمترین عامل بازدارنده، فهم و درک خود شخص از میزان ضرر است که باعث کناره گیری او از فعل مورد نظر می شود؛ و به طور کلی تا کسی خودش به این درجه از آگاهی و رشد دست پیدا نکرده و تشخیص ندهد که چیزی برایش مضر است، هیچ عامل بیرونی قدرت بازدارندگی قابل توجهی ندارد.
تولید یک نوع بازی، کاری کاملا مباح بوده و در بدترین حالت از مصادیق کار لغو و بیهوده است.

هرچند برای تولید کننده احتمالا لغو هم به حساب نمی آید، چون او از این راه درآمدی کسب کرده و عده ای انسان عاقل هم با استفاده به اندازه، از آن جهت رفع خستگی و تخلیه انرژی و ... استفاده می کنند.

واضح است که اهداف خلقت انسان بسیار بالاتر از این حرفهاست و اگر همان شخص به تولید نرم افزاری مثلا در حوزه آموزش دین به جوانان کار کند، از اجر و پاداش اخروی بسیاری بهره خواهد برد؛ ولی اگر این نوع اجر اخروی را نخواست، نمیتوان او را مجبور کرد یا گناهکار دانست.

البته این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که هر عملی با نیتش سنجیده می شود و ای بسا تولید کننده مسلمان با نیت الهی (مثلا دور نگه داشتن جوانان مسلمان از بازی های مشابه خارجی و به انحراف کشیده شدنشان) این کار را انجام داده و اجر معنوی زیادی هم نصیبش شده باشد.

هر کسی در گرو عمل خودش بوده و باید به اعمال و رفتارش توجه داشته باشد.
خداوند به انسان ها عقل و قدرت فهم و درک داده و هر شخصی باید بنا بر نیازش از امکانات موجود استفاده کرده و از افراط و تفریط که همیشه باعث و بانی مشکلات بزرگ است پرهیز کند.
اما در مورد پرداختن به کارهای لغو و بیهوده، هر کسی باید توجه داشته باشد که در اخلاق اسلامی از کارهائی که هیچ فایده ای به حال دنیا یا آخرتمان نداشته باشد، منع شده ایم و بیشترین میزان حسرت و اندوه در قیامت برای زمان هائی ست که انسان وقت خود را تلف کرده و به لغویات دنیا مشغول شده است.
کاملا مشخص است که علما و عرفای بزرگ و افرادی که در زندگی معنوی شان موفق بوده اند، هرگز به دنبال این قبیل کارهای بیهوده و اتلاف عمر نرفته و کمترین و کوچکترین اعمالشان را که حتی به نظر دیگران نمی آید، به حساب آورده و برایش برنامه ریزی دقیق و الهی دارند.

مثلا حضرت آیه الله بهجت را در نظر بگیرید، آیا ایشان حتی یک ثانیه از عمرشان را تلف کرده اند؟! یا حتی یک کار لغو از ایشان سر زده؟!
این افراد حتی غذا خوردن و خوابیدن و دیگر کارهای مباحشان را با نیات الهی انجام داده و لحظه ای از یاد خدا غافل نیستند. مثلا نیت می کنند که خدایا من به این خاطر این غذا را مصرف میکنم که بتوانم انرژی لازم برای انجام فرامین تو را به دست آورم و تو دستور دادی که از این بدن مادی که به من عطا کردی، در حد توانم محافظت کنم.

این انتظاری ست که خداوند از یک عبد مومن دارد.
علامه طباطبائی (ره) میفرمایند:
كار" لغو" آن كارى است كه فايده نداشته باشد، و بر حسب اختلاف امورى كه فايده‏ عايد آنها می شود مختلف می گردد. چه بسا فعلى كه نسبت به امرى لغو، و نسبت به امرى ديگر مفيد باشد.

پس كارهاى لغو در نظر دين، آن اعمال مباح و حلالى است كه صاحبش در آخرت و يا در دنيا از آن سودى نبرد و سر انجام آن، منتهى به سود آخرت نگردد مانند خوردن و آشاميدن به انگيزه شهوت در غذا كه لغو است، چون غرض از خوردن و نوشيدن گرفتن نيرو براى اطاعت و عبادت خدا است.

بنابراين اگر فعل هيچ سودى براى آخرت نداشته باشد، و سود دنيايى ‏اش هم سر انجام منتهى به آخرت نشود، چنين فعلى لغو است و به نظرى دقيقتر،" لغو" عبارت است از غير واجب و غير مستحبّ.

خداى عزوجل در وصف مؤمنين نفرموده كه به كلى لغو را ترك مى‏ كنند، بلكه فرموده: از آن اعراض مى ‏كنند، چون هر انسانى هر قدر كه با ايمان باشد در معرض لغزش و خطا است، و خدا هم لغزش‏هاى غير كبائر را، در صورتى كه از كبائر اجتناب شود بخشيده و فرموده است:

"إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ نُدْخِلْكُمْ مُدْخَلًا كَرِيماً"
اگر از كبايرى كه نهى شده ‏ايد اجتناب كنيد، ما از شما گناهانتان را میريزيم، و در جايگاهى ارجمند داخلتان میکنيم.1

به همين جهت خدا مؤمنين را به اين صفت ستوده كه از لغو اعراض مى ‏كنند، و اعراض غير از ترك به تمام معنا است. ترك امرى است عدمى و اعراض امرى وجودى، اعراض وقتى است كه محرك و انگيزه‏اى، آدمى را به سوى اشتغال به فعلى بخواند و آدمى از آن اعراض نموده به كارى ديگر بپردازد، و اعتنايى به آن كار نكند. و لازمه ‏اش آن است كه نفس آدمى خود را بزرگتر از آن بداند كه به كارهاى پست اشتغال ورزد، و بخواهد كه همواره از كارهاى منافى با شرف و آبرو چشم پوشيده، به كارهاى بزرگ و مقاصد جليل بپردازد.

ايمان واقعى هم همين اقتضاء را دارد، چون سر و كار ايمان هم با ساحت عظمت و كبريايى و منبع عزت و مجد و بهاء است و كسى كه متصف به ايمان است جز به زندگى سعادتمند ابدى و جاودانه اهتمام نمى ‏نمايد، و اشتغال نمى ‏ورزد مگر به كارهايى كه حق آن را عظيم بداند، و آنچه را كه فرومايگان و جاهلان بدان تعلق و اهتمام دارند عظيم نمى ‏شمارد، و در نظر او خوار و بى ارزش است و اگر جاهلان او را زخم زبان بزنند و مسخره كنند، به ايشان‏ سلام مى ‏كند، و چون به لغوى بر خورد كند آبرومندانه مى‏ گذرد.

و از همين جا روشن مى ‏شود كه وصف مؤمنين به اعراض از لغو كنايه است از علو همت ايشان، و كرامت نفوسشان.2

1- سوره نساء، آيه31
2- ترجمه تفسیر المیزان، ج15، ص8