جمع بندی در این فراز شریف دعای کمیل: «اللهم اغفرلی الذنوب التی تقطع الرجاء»؛ مقصود چه گناهانی است؟

سلام و عرض ادب خدمت سرکارعالی

در کتاب بحارالانوار جلد 70، صفحه 375 حدیث زیبائی از امام سجاد علیه السلام نقل شده که به گناهان و آثار آنها پرداخته شده است.

در مورد گناهانی که موجب ناامیدی از رحمت خدا میشود، میفرمایند:

وَالذُّنُوبُ الَّتى تَقْطَعُ الرَّجاءَ: الْيَأسُ مِنْ رَوْحِ اللّهِ،

وَالْقُنُوطُ مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ، وَالثِّقَةُ بِغَيْرِ اللّهِ تَعالى‏،

وَالتَّكْذيبُ بِوَعْدِ اللّهِ.

گناهانى كه باعث قطع اميد از رحمت حق است: نااميدى از رحمت حضرت رب،

دلسردى از عنايت حق، تكيه به غير پروردگار متعال و تكذيب وعده الهى.

در پناه حق باشید.

سلام و عرض ادب مجدد

"قنُوطٌ" در لغت، به معناى «يأس از خير» است.1

قنوط يعنى نااميدى زياد و شديد، گفته‏ اند: "شر الناس الذين يقنطون الناس من رحمة اللّه"

يعنى بدترين افراد كسانى هستند كه مردم را از رحمت خداوند مأيوس كنند.

و نيز گفته‏ اند "قلب المؤمن بالرجاء منوط و الكافر آيس قنوط"

يعنى دل مؤمن به اميدوارى پيوسته است و كافر نااميد و مأيوس است2

الفرق بين اليأس و القنوط و الخيبة: انّ القنوط أشدّ مبالغة من اليأس، و أمّا الخيبة فلا تكون الّا بعد الأمل، لأنّها امتناع نيل ما أمل. و أمّا اليأس: فقد يكون قبل الأمل و قد يكون بعده. و الرجاء و اليأس نقيضان يتعاقبان كتعاقب الخيبة و الظفر.3

در واقع فرق اصلی بین قنوط و یأس بیشتر بودن میزان ناامیدی از دریافت خیر است.
چیزی در حدود ناامیدی مطلق.

1- مفردات راغب
2- ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن. ج3. ص252
3- التحقیق فی کلمات القران ج3، ص 156

و اما تکذیب در واقع دو نوع است.

یکی تکذیب فکری که از لوازمش انکار خداوند بوده و شخص کافر محسوب شده و احکام کافر بر او بار میشود.

و دوم تکذیب عملی که در واقع مسلمان و حتی مؤمن محسوب میشود ولی در عمل به وعده های خداوند متعال اعتماد کامل ندارند.

و این وعده ها در خیلی امور وجود دارند. صدقه که هفتاد نوع بلا را دفع میکند یا اگر در دعا فقط و فقط خداوند را مد نظر داشته و از دیگران قطع امید کنید، قطعا خداوند شما را کفایت خواهد کرد و ...
خداوند در قرآن میفرماید:

وَمَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللّهِ إِلاَّ وَهُم مُّشْرِكُونَ 1

و بيشتر آنها به خدا ايمان نمي آورند جز اينكه مشركند.

يعني بيشتر مردم ايمانشان آميخته به شرك است و علي رغم اينكه شرك و ايمان به خداي واحد با هم تناقض دارند، اما دو امر نسبي و اضافي بوده و اين مطلب در مردم بصورت نسبي ظهور مي يابد كه گاهي به يك طرف نزديك شده و از جانب ديگر دور مي گردند.

در پاره اي امور عملشان بيشتر گرايش توحيدي دارد و در جانب ديگر در بعضي اعمال متوسل به اسباب غير خدا شده و گرايش به شرك مي يابند.2

به طور کلی افراد سه دسته هستند:

یکی کفار که حسابشان روشن است.
دوم سابقین در میادین فضیلت که این دسته هم حسابشان معلوم است.

و دسته سوم دسته ای هستند که قرآن در موردشان میفرماید:

وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحيمٌ3

و گروه ديگرى به گناهان خود اعتراف نمودند که اعمال نيكى را با گناهانى آميخته‌اند.
شايد خدا توبه‌ي ايشان را بپذيرد. محققاً خدا فوق‏ العاده آمرزنده و مهربان است‏.

و ما و افرادی که حضرتعالی نام بردید قاعدتا جزء این دسته سوم هستیم.

1- سوره مبارکه یوسف. آیه 106
2- تفسیر اطیب البیان، ذیل آیه
3- التوبه - 102

سلام علیکم و رحمه الله

قاعدتا اولین گناه، نقطه شروع سرپیچی از فرمان خداوند متعال و افتادن در مسیر انحرافی بوده و اگر انسان سریعا به مسیر برنگردد، با توجه به اینکه گناهان و از جمله یأس از درگاه باریتعالی، ایمان را ضعیف و کارهای نیک را تباه کرده و اثر پذیری روح از ذکر و یاد خدا را کم میکند، با ارتکاب گناهان بعدی به تدریج سلامت فطری و صفای قلب انسان از دست رفته و قوه مدرکه درونی خود را از دست میدهد.

از نظر اصول روانشناسي نيز اين مطلب ثابت شده که اعمال همواره بازتابی در روح او داشته و تدريجا روح را به شکل خود در مي آورد.

انسان با ادامه گناه ، لحظه به لحظه در تاريکي روحي بيشتري فرو مي رود و به جايي مي رسد که راه های بازگشت را به سوی خود بسته می بیند.

و به مانند مثل معروف "آب که از سر گذشت، چه یک نی و چه صد نی"، از خداوند دور و دورتر میشود تا نهایتا به تکذیب برسد.

جمع بندی

سوال: در این فراز شریف دعای کمیل: «اللهم اغفرلی الذنوب التی تقطع الرجاء»؛ مقصود چه گناهانی است؟ تفاوت قنوط و یأس از رحمت الهی چیست؟ و "تکذیب بوعد الله" شامل چه مواردی است؟و در چه حیطه ای؟

پاسخ: امام سجاد علیه السلام حدیث زیبائی دارند که به گناهان و آثار آنها پرداخته اند.
در مورد گناهانی که موجب ناامیدی از رحمت خدا میشود، میفرمایند:

وَالذُّنُوبُ الَّتى تَقْطَعُ الرَّجاءَ: الْيَأسُ مِنْ رَوْحِ اللّهِ،
وَالْقُنُوطُ مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ، وَالثِّقَةُ بِغَيْرِ اللّهِ تَعالى‏،
وَالتَّكْذيبُ بِوَعْدِ اللّهِ.

گناهانى كه باعث قطع اميد از رحمت حق است: نااميدى از رحمت حضرت رب،
دلسردى از عنايت حق، تكيه به غير پروردگار متعال و تكذيب وعده الهى.

این حدیث در در کتاب بحارالانوار جلد 70، صفحه 375 نقل شده است.

"قنُوطٌ" در لغت، به معناى «يأس از خير» است.1

قنوط يعنى نااميدى زياد و شديد، گفته‏ اند: "شر الناس الذين يقنطون الناس من رحمة اللّه"
يعنى بدترين افراد كسانى هستند كه مردم را از رحمت خداوند مأيوس كنند.

و نيز گفته‏ اند "قلب المؤمن بالرجاء منوط و الكافر آيس قنوط"
يعنى دل مؤمن به اميدوارى پيوسته است و كافر نااميد و مأيوس است2

الفرق بين اليأس و القنوط و الخيبة: انّ القنوط أشدّ مبالغة من اليأس، و أمّا الخيبة فلا تكون الّا بعد الأمل، لأنّها امتناع نيل ما أمل. و أمّا اليأس: فقد يكون قبل الأمل و قد يكون بعده. و الرجاء و اليأس نقيضان يتعاقبان كتعاقب الخيبة و الظفر.3

در واقع فرق اصلی بین قنوط و یأس بیشتر بودن میزان ناامیدی از دریافت خیر است.
چیزی در حدود ناامیدی مطلق.

و اما تکذیب در واقع دو نوع است.
یکی تکذیب فکری که از لوازمش انکار خداوند بوده و شخص کافر محسوب شده و احکام کافر بر او بار میشود.
و دوم تکذیب عملی که در واقع مسلمان و حتی مؤمن محسوب میشود ولی در عمل به وعده های خداوند متعال اعتماد کامل ندارند.

و این وعده ها در خیلی امور وجود دارند. صدقه که هفتاد نوع بلا را دفع میکند یا اگر در دعا فقط و فقط خداوند را مد نظر داشته و از دیگران قطع امید کنید، قطعا خداوند شما را کفایت خواهد کرد و ...
خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید:

وَمَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللّهِ إِلاَّ وَهُم مُّشْرِكُونَ 4

و بيشتر آنها به خدا ايمان نمي آورند جز اينكه مشركند.

يعني بيشتر مردم ايمانشان آميخته به شرك است و علي رغم اينكه شرك و ايمان به خداي واحد با هم تناقض دارند، اما دو امر نسبي و اضافي بوده و اين مطلب در مردم بصورت نسبي ظهور مي يابد كه گاهي به يك طرف نزديك شده و از جانب ديگر دور مي گردند.

در پاره اي امور عملشان بيشتر گرايش توحيدي دارد و در جانب ديگر در بعضي اعمال متوسل به اسباب غير خدا شده و گرايش به شرك مي يابند.5

به طور کلی افراد سه دسته هستند:

یکی کفار که حسابشان روشن است.
دوم سابقین در میادین فضیلت که این دسته هم حسابشان معلوم است.
و دسته سوم دسته ای هستند که قرآن کریم در موردشان میفرماید:

وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحيمٌ6

و گروه ديگرى به گناهان خود اعتراف نمودند که اعمال نيكى را با گناهانى آميخته‌اند.
شايد خدا توبه‌ي ايشان را بپذيرد. محققاً خدا فوق‏ العاده آمرزنده و مهربان است‏.

1- مفردات راغب
2- ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن. ج3. ص252
3- التحقیق فی کلمات القران ج3، ص 156
4- سوره مبارکه یوسف. آیه 106
5- تفسیر اطیب البیان، ذیل آیه
6- سوره مبارکه توبه، آیه 102