جمع بندی چگونه آیاتِ مُتشابه را از مُحکم تشخیص دهیم؟
تبهای اولیه
با عرض سلام و ادب خدمت همگی بزرگواران.
سوال بنده از عُنوانِ موضوع مشخص می شود و آن این است که:
_ آیا می شود آیاتِ مُتشابه را از مُحکم تشخیص داد ؟ چگونه ؟
با تشکر و سپاس
با سلام و عرض ادب
در پاسخ به سوال شما در ابتدا تعريف اجمالي محكم ومتشابه را مي آوريم :
واژه «متشابه» در اصل به چیزی گفته میشود که اجزای مختلف آن شبیه به هم باشند. از اینرو؛ به جملهها و کلماتی که معنای آنها پیچیده است و احتمالات مختلفی درباره معنای آنها داده میشود، متشابه میگویند. در مقابل «متشابه» واژه «مُحکم» قرار دارد. این کلمه در اصل به معنای ممنوع ساختن بهکار میرود؛ به همین دلیل به موجوداتی که پایدار هستند، محکم گفته میشود. به سخنان روشن و قاطعی که هر گونه احتمال خلاف را از خود دور میکند، محکم میگویند(1)
بعبارت ديگر ،محكم آيه اي است که معنا و مراد خود را به طور صریح و قاطع و بدور از هر گونه شک و شبههای به خواننده القا میکند. بنابراین محکمات آیاتی هستند که معنای صریحی دارند و خواننده راحت به مرادشان پی میبردوآیات متشابه عبارت از آیاتی است که بتوانند در نگاه واحد، بر چند معنای هم عرض دلالت کنند؛ به طوری که معنایی مشتبه به معنای دیگر شود و مراد اصلی آیه که مراد خداست، با مراد غیراصلی خلط و مشتبه شود.(2)
(1)- تفسیر نمونه، ج 2، ص 432 - 433
(2)- برگرفته از باشگاه انديشه
با توجه به اينكه محکم و متشابه در قرآن یک امر نسبی است و ارتباط معینی با دانش قرآنی خواننده قرآن دارد؛ یعنی به نسبت دانش و اطلاعات قرآنی خواننده قرآن، ممکن است تعداد متشابهات زیاد یا کم شود.[ مثلا براي بنده ممكن است خيلي از آيات ، متشابه باشند اما در ديدگاه مفسران بزرگي چون مرحوم علامه طباطبايي يا علامه جوادي آملي ،آن آيات متشابه نباشند]
اکثر آیات متشابه در حوزه آیات ذات و صفات پروردگار عالم است؛ مخصوصا آیاتی که اموری را به پروردگار عالم نسبت میدهد که ممکن است بین خدا و انسانها، مشابهاتهایی به نظر بیاید؛ مثلا فرض کنید در آیه "ید الله فوق ایدیهم"برای پروردگار عالم، تعبیر "ید" به کار رفته است. استعمال "ید"برای خدا، جزو مفاهیم متشابه است. یا مثلا صفاتی را به خداوند نسبت میدهیم، مثل "مجیء" به معنی رفت و آمد، در آیه: "و جاء ربک و الملک صفاً صفا" یا مثلا احکامی را برای خدا قائل هستیم، مثل حکم جلوس در آیه: "الرحمن علی العرش استوی. " این آیات، آیات متشابهاند؛ چون هر یک از این آیات، حداقل به دو شکل قابل تفسیرند که یکی ممکن است بیانکننده مراد اصلی آیه باشد و دیگری از مراد اصلی آیه دور باشد. (3)
بنابراين بنظر مي رسد بهترين راه براي تشخيص آيات محكم ومتشابه ، مراجعه به تفاسير معتبر است. و شما اگر شخصا مايل به اينكار هستيد بايد اطلاعات و دانش قرآني خود را بالا ببريد .
(3)- با تلخيص، باشگاه انديشه
در پاسخ به سوال شما در ابتدا تعريف اجمالي محكم ومتشابه را مي آوريم :
واژه «متشابه» در اصل به چیزی گفته میشود که اجزای مختلف آن شبیه به هم باشند. از اینرو؛ به جملهها و کلماتی که معنای آنها پیچیده است و احتمالات مختلفی درباره معنای آنها داده میشود، متشابه میگویند. در مقابل «متشابه» واژه «مُحکم» قرار دارد. این کلمه در اصل به معنای ممنوع ساختن بهکار میرود؛ به همین دلیل به موجوداتی که پایدار هستند، محکم گفته میشود. به سخنان روشن و قاطعی که هر گونه احتمال خلاف را از خود دور میکند، محکم میگویند(1)
بعبارت ديگر ،محكم آيه اي است که معنا و مراد خود را به طور صریح و قاطع و بدور از هر گونه شک و شبههای به خواننده القا میکند. بنابراین محکمات آیاتی هستند که معنای صریحی دارند و خواننده راحت به مرادشان پی میبردوآیات متشابه عبارت از آیاتی است که بتوانند در نگاه واحد، بر چند معنای هم عرض دلالت کنند؛ به طوری که معنایی مشتبه به معنای دیگر شود و مراد اصلی آیه که مراد خداست، با مراد غیراصلی خلط و مشتبه شود.(2)
با توجه به اينكه محکم و متشابه در قرآن یک امر نسبی است و ارتباط معینی با دانش قرآنی خواننده قرآن دارد؛ یعنی به نسبت دانش و اطلاعات قرآنی خواننده قرآن، ممکن است تعداد متشابهات زیاد یا کم شود.[ مثلا براي بنده ممكن است خيلي از آيات ، متشابه باشند اما در ديدگاه مفسران بزرگي چون مرحوم علامه طباطبايي يا علامه جوادي آملي ،آن آيات متشابه نباشند]
اکثر آیات متشابه در حوزه آیات ذات و صفات پروردگار عالم است؛ مخصوصا آیاتی که اموری را به پروردگار عالم نسبت میدهد که ممکن است بین خدا و انسانها، مشابهاتهایی به نظر بیاید؛ مثلا فرض کنید در آیه "ید الله فوق ایدیهم"برای پروردگار عالم، تعبیر "ید" به کار رفته است. استعمال "ید"برای خدا، جزو مفاهیم متشابه است. یا مثلا صفاتی را به خداوند نسبت میدهیم، مثل "مجیء" به معنی رفت و آمد، در آیه: "و جاء ربک و الملک صفاً صفا" یا مثلا احکامی را برای خدا قائل هستیم، مثل حکم جلوس در آیه: "الرحمن علی العرش استوی. " این آیات، آیات متشابهاند؛ چون هر یک از این آیات، حداقل به دو شکل قابل تفسیرند که یکی ممکن است بیانکننده مراد اصلی آیه باشد و دیگری از مراد اصلی آیه دور باشد. (3)
بنابراين بنظر مي رسد بهترين راه براي تشخيص آيات محكم ومتشابه ، مراجعه به تفاسير معتبر است. و شما اگر شخصا مايل به اينكار هستيد بايد اطلاعات و دانش قرآني خود را بالا ببريد .
(1)- تفسیر نمونه، ج 2، ص 432 - 433
(2)- برگرفته از باشگاه انديشه (3)- با تلخيص،