***** در استانه 25 شوال ( = فرصت ) صادق شناسی *****

تب‌های اولیه

13 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
***** در استانه 25 شوال ( = فرصت ) صادق شناسی *****

ولادت امام صادق(ع) 17ربیع ‌الاول‌سنه83 هـ
شهادت آن حضرت 25شوال‌المکرم‌سنه‌هـ.

دین حق بی رهنما می ماند اگر صادق(ع) نبود

شیعه از فقهش جدا می ماند اگر صادق(ع) نبود

شهر علم و باب علم و گرمی بازار علم

علم باقر در خفا می ماند اگر صادق(ع) نبود

کربلا شمشیر بود و عشق بود وصد پیام

در همان حد کربلا می ماند اگر صادق(ع) نبود

عشق را با علم خود تفسیر جاویدان نمود

عشق هم بی مدعی می ماند اگر صادق(ع) نبود

راز هفتاد و دو تن فرهنگ ایثار و وفا

در غبار سالها می ماند اگر صادق(ع) نبود

هر کجا اسلام با ادیان دیگر حرف داشت

بی گمان در بحث جا می ماند اگر صادق(ع) نبود

دور ظلمت بود و مردم با حقیقت ناشناس

چهره حق بی جلا می ماند اگر صادق(ع) نبود

کهکشانی از حقایق بود و خود خورشید هم

بی فروغ و بی ضیامی ماند اگر صادق(ع) نبود

حرف آخر این که در مکتب کلاس اولش

در الفبا نیز جا می ماند اگر صادق(ع) نبود

************

( شعر از کاظم مسکنی )

سبب ناگذاری امام ششم به صادق ؟

در ابتدا باید اشاره شود
لقب صادق را جدش پیامبر به او داده است ، چنان­که ابوهریره در روایتى از رسول خدا نقل کرده که فرمود: ... و خداوند از صلب فرزندم محمد باقر پسرى آورد که کلمه حق و زبان صدق و راستى است . ابن مسعود مى پرسد: نام او چیست ؟ پیامبر مى‏فرماید: جعفر صادق که راستگو و درست کردار است و هر کس به او طعن زند و بدگوید و هر که دست رد بر سینه او زند، به من بد گفته و دست رد بر سینه من زده است.
از امام زین­العابدین‏(ع) سؤال شد: چرا به امام صادق‏(ع) صادق گفته می‏شود و حال آن که همه شما صادق و راستگو هستید؟ فرمود: رسول (ص) فرمود: «إذ ولد إبنی جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی ابن ابى طالب فسموه الصادق ، فانه سیکون فی ولده سمی له یدعی الاءمامة بغیر حقها ویسمى کذابا
موقعی که فرزند من جعفر بن محمد بن علی بن حسین‏علیه‏السلام متولد شد، او را صادق بگویید، زیرا پنجمین فرزند او جعفر (جعفر کذاب) نام دارد و به­دروغ ادعای امامت خواهد کرد و نزد خدا کذاب و افترا زننده به خدا است(1)
بنا بر این با این نام گذاری می خواستند بگویند که در میان امامان فقط یک جعفر وجود دارد و اگر جعفر دیگری ادعای امامت کرد ، او یقینا کذاب و دروغگو است .
پی نوشت=
1- شیخ صدوق ،کمال الدین و تمام النعمة،ص319 ؛ علل الشرایع ،ج1،ص234؛احتجاج طبری،ج2،ص49؛الخرائج راوندی ،ج1،ص269؛مناقب ابن شهرآشوب،ج3،ص393.

دستور العملی است که عنوان بصری از امام صادق ع دریافت نموده است؟


متن دستور عمل مزبور مطابق نقل علامه مجلسی چنین است :

- أَقُولُ وَجَدْتُ بِخَطِّ شَیْخِنَا الْبَهَائِیِّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ مَا هَذَا لَفْظُهُ قَالَ الشَّیْخُ شَمْسُ الدِّینِ مُحَمَّدُ بْنُ مَکِّیٍّ نَقَلْتُ مِنْ خَطِّ الشَّیْخِ أَحْمَدَ الْفَرَاهَانِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ عُنْوَانَ الْبَصْرِیِّ وَ کَانَ شَیْخاً کَبِیراً قَدْ أَتَى عَلَیْهِ أَرْبَعٌ وَ تِسْعُونَ سَنَةً قَالَ کُنْتُ أَخْتَلِفُ إِلَى مَالِکِ بْنِ أَنَسٍ سِنِینَ فَلَمَّا قَدِمَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ ع الْمَدِینَةَ اخْتَلَفْتُ إِلَیْهِ وَ أَحْبَبْتُ أَنْ آخُذَ عَنْهُ کَمَا أَخَذْتُ عَنْ مَالِکٍ فَقَالَ لِی یَوْماً إِنِّی رَجُلٌ مَطْلُوبٌ وَ مَعَ ذَلِکَ لِی أَوْرَادٌ فِی کُلِّ سَاعَةٍ مِنْ آنَاءِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فَلَا تَشْغَلْنِی عَنْ وِرْدِی وَ خُذْ عَنْ مَالِکٍ وَ اخْتَلِفْ‏
إِلَیْهِ کَمَا کُنْتَ تَخْتَلِفُ إِلَیْهِ فَاغْتَمَمْتُ مِنْ ذَلِکَ وَ خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهِ وَ قُلْتُ فِی نَفْسِی لَوْ تَفَرَّسَ فِیَّ خَیْراً لَمَا زَجَرَنِی عَنِ الِاخْتِلَافِ إِلَیْهِ وَ الْأَخْذِ عَنْهُ فَدَخَلْتُ مَسْجِدَ الرَّسُولِ ص وَ سَلَّمْتُ عَلَیْهِ ثُمَّ رَجَعْتُ مِنَ الْغَدِ إِلَى الرَّوْضَةِ وَ صَلَّیْتُ فِیهَا رَکْعَتَیْنِ وَ قُلْتُ أَسْأَلُکَ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ أَنْ تَعْطِفَ عَلَیَّ قَلْبَ جَعْفَرٍ وَ تَرْزُقَنِی مِنْ عِلْمِهِ مَا أَهْتَدِی بِهِ إِلَى صِرَاطِکَ الْمُسْتَقِیمِ وَ رَجَعْتُ إِلَى دَارِی مُغْتَمّاً وَ لَمْ أَخْتَلِفْ إِلَى مَالِکِ بْنِ أَنَسٍ لِمَا أُشْرِبَ قَلْبِی مِنْ حُبِّ جَعْفَرٍ فَمَا خَرَجْتُ مِنْ دَارِی إِلَّا إِلَى الصَّلَاةِ الْمَکْتُوبَةِ حَتَّى عِیلَ صَبْرِی فَلَمَّا ضَاقَ صَدْرِی تَنَعَّلْتُ وَ تَرَدَّیْتُ وَ قَصَدْتُ جَعْفَراً وَ کَانَ بَعْدَ مَا صَلَّیْتُ الْعَصْرَ فَلَمَّا حَضَرْتُ بَابَ دَارِهِ اسْتَأْذَنْتُ عَلَیْهِ فَخَرَجَ خَادِمٌ لَهُ فَقَالَ مَا حَاجَتُکَ فَقُلْتُ السَّلَامُ عَلَى الشَّرِیفِ فَقَالَ هُوَ قَائِمٌ فِی مُصَلَّاهُ فَجَلَسْتُ بِحِذَاءِ بَابِهِ فَمَا لَبِثْتُ إِلَّا یَسِیراً إِذْ خَرَجَ خَادِمٌ فَقَالَ ادْخُلْ عَلَى بَرَکَةِ اللَّهِ فَدَخَلْتُ وَ سَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ السَّلَامَ وَ قَالَ اجْلِسْ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ فَجَلَسْتُ فَأَطْرَقَ مَلِیّاً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ قَالَ أَبُو مَنْ قُلْتُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ قَالَ ثَبَّتَ اللَّهُ کُنْیَتَکَ وَ وَفَّقَکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا مَسْأَلَتُکَ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی لَوْ لَمْ یَکُنْ لِی مِنْ زِیَارَتِهِ وَ التَّسْلِیمِ غَیْرُ هَذَا الدُّعَاءِ لَکَانَ کَثِیراً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ ثُمَّ قَالَ مَا مَسْأَلَتُکَ فَقُلْتُ سَأَلْتُ اللَّهَ أَنْ یَعْطِفَ قَلْبَکَ عَلَیَّ وَ یَرْزُقَنِی مِنْ عِلْمِکَ وَ أَرْجُو أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَجَابَنِی فِی الشَّرِیفِ مَا سَأَلْتُهُ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَیْسَ الْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ إِنَّمَا هُوَ نُورٌ یَقَعُ فِی قَلْبِ مَنْ یُرِیدُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَنْ یَهْدِیَهُ فَإِنْ أَرَدْتَ الْعِلْمَ فَاطْلُبْ أَوَّلًا فِی نَفْسِکَ حَقِیقَةَ الْعُبُودِیَّةِ وَ اطْلُبِ الْعِلْمَ بِاسْتِعْمَالِهِ وَ اسْتَفْهِمِ اللَّهَ یُفْهِمْکَ قُلْتُ یَا شَرِیفُ فَقَالَ قُلْ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ قُلْتُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا حَقِیقَةُ الْعُبُودِیَّةِ قَالَ ثَلَاثَةُ أَشْیَاءَ أَنْ لَا یَرَى الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ فِیمَا خَوَّلَهُ اللَّهُ مِلْکاً لِأَنَّ الْعَبِیدَ لَا یَکُونُ لَهُمْ مِلْکٌ یَرَوْنَ الْمَالَ مَالَ اللَّهِ یَضَعُونَهُ حَیْثُ أَمَرَهُمُ اللَّهُ بِهِ وَ لَا یُدَبِّرُ الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ تَدْبِیراً وَ جُمْلَةُ اشْتِغَالِهِ فِیمَا أَمَرَهُ تَعَالَى بِهِ وَ نَهَاهُ عَنْهُ فَإِذَا لَمْ یَرَ الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ فِیمَا خَوَّلَهُ اللَّهُ تَعَالَى مِلْکاً هَانَ عَلَیْهِ الْإِنْفَاقُ فِیمَا أَمَرَهُ اللَّهُ تَعَالَى أَنْ یُنْفِقَ فِیهِ وَ إِذَا فَوَّضَ الْعَبْدُ تَدْبِیرَ نَفْسِهِ عَلَى مُدَبِّرِهِ هَانَ عَلَیْهِ مَصَائِبُ الدُّنْیَا وَ إِذَا اشْتَغَلَ الْعَبْدُ بِمَا أَمَرَهُ اللَّهُ تَعَالَى وَ نَهَاهُ لَا یَتَفَرَّغُ مِنْهُمَا إِلَى الْمِرَاءِ وَ الْمُبَاهَاةِ مَعَ النَّاسِ فَإِذَا أَکْرَمَ اللَّهُ الْعَبْدَ بِهَذِهِ الثَّلَاثَةِ هَانَ
عَلَیْهِ الدُّنْیَا وَ إِبْلِیسُ وَ الْخَلْقُ وَ لَا یَطْلُبُ الدُّنْیَا تَکَاثُراً وَ تَفَاخُراً وَ لَا یَطْلُبُ مَا عِنْدَ النَّاسِ عِزّاً وَ عُلُوّاً وَ لَا یَدَعُ أَیَّامَهُ بَاطِلًا فَهَذَا أَوَّلُ دَرَجَةِ التُّقَى قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِینَ لا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ قُلْتُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَوْصِنِی قَالَ أُوصِیکَ بِتِسْعَةِ أَشْیَاءَ فَإِنَّهَا وَصِیَّتِی لِمُرِیدِی الطَّرِیقِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى وَ اللَّهَ أَسْأَلُ أَنْ یُوَفِّقَکَ لِاسْتِعْمَالِهِ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِی رِیَاضَةِ النَّفْسِ وَ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِی الْحِلْمِ وَ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِی الْعِلْمِ فَاحْفَظْهَا وَ إِیَّاکَ وَ التَّهَاوُنَ بِهَا قَالَ عُنْوَانُ فَفَرَّغْتُ قَلْبِی لَهُ فَقَالَ أَمَّا اللَّوَاتِی فِی الرِّیَاضَةِ فَإِیَّاکَ أَنْ تَأْکُلَ مَا لَا تَشْتَهِیهِ فَإِنَّهُ یُورِثُ الْحِمَاقَةَ وَ الْبُلْهَ وَ لَا تَأْکُلْ إِلَّا عِنْدَ الْجُوعِ وَ إِذَا أَکَلْتَ فَکُلْ حَلَالًا وَ سَمِّ اللَّهَ وَ اذْکُرْ حَدِیثَ الرَّسُولِ ص مَا مَلَأَ آدَمِیٌّ وِعَاءً شَرّاً مِنْ بَطْنِهِ فَإِنْ کَانَ وَ لَا بُدَّ فَثُلُثٌ لِطَعَامِهِ وَ ثُلُثٌ لِشَرَابِهِ وَ ثُلُثٌ لِنَفَسِهِ وَ أَمَّا اللَّوَاتِی فِی الْحِلْمِ فَمَنْ قَالَ لَکَ إِنْ قُلْتَ وَاحِدَةً سَمِعْتَ عَشْراً فَقُلْ إِنْ قُلْتَ عَشْراً لَمْ تَسْمَعْ وَاحِدَةً وَ مَنْ شَتَمَکَ فَقُلْ لَهُ إِنْ کُنْتَ صَادِقاً فِیمَا تَقُولُ فَأَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ یَغْفِرَ لِی وَ إِنْ کُنْتَ کَاذِباً فِیمَا تَقُولُ فَاللَّهَ أَسْأَلُ أَنْ یَغْفِرَ لَکَ وَ مَنْ وَعَدَکَ بِالْخَنَا فَعِدْهُ بِالنَّصِیحَةِ وَ الرِّعَاءِ وَ أَمَّا اللَّوَاتِی فِی الْعِلْمِ فَاسْأَلِ الْعُلَمَاءَ مَا جَهِلْتَ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَسْأَلَهُمْ تَعَنُّتاً وَ تَجْرِبَةً وَ إِیَّاکَ أَنْ تَعْمَلَ بِرَأْیِکَ شَیْئاً وَ خُذْ بِالِاحْتِیَاطِ فِی جَمِیعِ مَا تَجِدُ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَ اهْرُبْ مِنَ الْفُتْیَا هَرَبَکَ مِنَ الْأَسَدِ وَ لَا تَجْعَلْ رَقَبَتَکَ لِلنَّاسِ جِسْراً قُمْ عَنِّی یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَقَدْ نَصَحْتُ لَکَ وَ لَا تُفْسِدْ عَلَیَّ وِرْدِی فَإِنِّی امْرُؤٌ ضَنِینٌ بِنَفْسِی وَ السَّلامُ عَلى‏ مَنِ اتَّبَعَ الْهُدى‏(1)

. عنوان بصرى که نود و چهار سال از عمرش مى‏گذشت و با مالک بن انس رفت و آمد داشت پس از اینکه حضرت صادق علیه السّلام در مدینه به نشر علم و فضیلت مشغول شد در خدمت آن جناب حاضر مى‏شد و از محضر پر فیض او بهره‏مند مى‏گردید.
عنوان گوید: دوست داشتم از وى علم بیاموزم همان گونه که از مالک بن انس یاد مى‏گرفتم. یکى از روزها جعفر بن محمد به من گفت: من از طرف حکومت تحت مراقبت مى‏باشم و اوراد و اذکارى دارم که به آن مشغول هستم. بار دیگر نزد مالک بن انس بروید و از وى فرا گیرید.
عنوان گوید: من از این سخنان بسیار غمگین شدم و با خود گفتم او در من خیرى ندیده و از این رو مرا بار دیگر به مالک ارجاع مى‏دهد، بار دیگر وارد مسجد شدم و بر او سلام کردم و بعد وارد روضه حضرت رسول شدم و در آن جا دو رکعت نماز گزاردم و از خداوند خواستم تا دل جعفر را به طرف من مایل کند، و بتوانم راه درست را از وى یاد بگیرم.
بعد از این با اندوه به طرف منزل خودم رفتم و نزد مالک هم نرفتم چون محبت جعفر در دلم جاى گرفته بود. از منزل خود جز براى نماز واجب بیرون نمى‏شدم، تا آن گاه که صبرم تمام شد و دلم سخت به تنگ آمد، کفش به پا کرده و ردا بر دوش افکنده بعد از نماز عصر به طرف خانه جعفر رفتم.
هنگامى که اذن ورود خواستم خادمى آمد و گفت: چه مى‏خواهى. گفتم:مى‏خواهم خدمت این بزرگ برسم و سلام بدهم. خادم گفت: نماز مى‏خواند، کنار در توقف کردم، بعد از مدت کمى خادم بار دیگر آمد و گفت: وارد منزل شو. وارد شدم و سلام کردم.
امام جعفر صادق سلام مرا پاسخ داد و فرمود: بنشین، خداوند تو را رحمت کند . خدمت او بودم. پس از اندکى با من سخن گفت و فرمود: کینه‏ات چیست؟
گفتم: ابو عبد اللَّه. فرمود: خداوند این کنیه را براى تو نگه دارد و به آنچه رضایت دارد توفیق دهد. (1)
عنوان می گوید: با خود گفتم: اگر از این ملاقات جز این دعا استفاده دیگرى نبرم براى من کفایت مى‏کند، بعد از این جعفر گفت: چه می خواهی؟
گفتم: دعا فرمائید خداوند مرا توفیق دهد که از علم شما سود برم و هر چه از شما بپرسم پاسخ بشنوم.
جعفر گفت: علم به تعلم نیست بلکه نورى است که از طرف خداوند بر دل ها مى‏تابد. اگر طالب علم هستى ابتدا حقیقت عبودیت را بخواه، علم را براى عمل طلب کن و از خداوند بخواه فهم تو را زیاد کند .
گفتم: اى شریف.
جعفر بن محمد گفت: بگو یا ابا عبد اللَّه. گفتم: یا ابا عبد اللَّه! حقیقت عبودیت چیست؟ فرمود: به سه چیز مى‏توان این حقیقت را دریافت. یکى اینکه بندگان آنچه را که خداوند به آنها بخشیده است ملک خود ندانند، زیرا بندگان مالک نیستند و هر چه دارند از خدا مى‏باشد و هر جا خدا امر کند باید خرج کنند.
دوم اینکه بنده‏اى هرگز قدرت ندارد با فکر و اندیشه خود کارهاى خود را اداره کند،
سوم اینکه هر چه خداوند به او امر کرده و یا از آن نهى نموده است به کار گیرد و از اوامر و نواهى خدا سر باز نزند.
هر گاه بنده‏اى چیزى را ملک خود نداند مال را انفاق مى‏کند.
هر گاه بنده‏اى امور خود را به خداوند واگذارد و بفهمد که با عقل و تدبیرش نمى‏تواند امور خود را آن طور که هست اداره کند، گرفتارى‏هاى دنیا و مصائب آن بر او گوارا مى‏گردد.
هر گاه بنده‏اى به اوامر و نواحى خداوند گردن‏ گذارد دیگر با مردم جدال و مناقشه نمى‏کند و آنها را آزار نمى‏دهد.
هر وقت آدمیان به این سه خصلت عمل کردند و مورد لطف و اکرام خداوند قرار گرفتند دنیا در نظر آنها کوچک مى‏شود و شیطان و مردم نمى‏توانند بر آنها سلطه پیدا کنند و دنبال جمع کردن مال و تکاثر و تفاخر نمى‏روند، و قصد ریاست بر مردم و طلب عزّت ندارند و اوقات خود را به هدر نمى‏دهند.
این اوصاف نخستین درجه پرهیزکاران است، خداوند متعال در قرآن مجید مى‏فرماید: «جهان آخرت را براى کسانى مهیا کرده‏ایم که روى زمین دنبال مقام‏پرستى نرفته و مرتکب فساد نشده باشند و پایان نیک براى پرهیزکاران است».
گفتم: یا ابا عبد اللَّه! بار دیگر مرا نصیحت کن. فرمود: تو را به انجام نه عمل توصیه مى‏کنم و این وصیّت‏ها براى کسانى که مى‏خواهند به خداوند تقرب جویند لازم است. از خداوند مى‏خواهم که تو را در انجام آنها توفیق دهد، سه وصیّت در تربیت نفس و سه در حلم و بردبارى، و سه سفارش در علم، این وصیّت‏ها را حفظ کن و آن‏ها را ترک مکن و سهل انگارى منما.
عنوان گوید: خود را آماده شنیدن سخنان آن حضرت کردم، فرمود:
آن سه وصیّت که به بدن مربوط مى‏شود، این است : هر چه دوست ندارى مخور که حماقت و نادانى مى‏آورد، و تا گرسنه نشده‏اى غذا نخور. هر گاه خواستى غذا صرف کنى سعى کنى از حلال بخورى و هنگام خوردن نام خدا را بر زبان بر. (1) حضرت رسول صلى اللَّه علیه و آله فرمود:« براى آدمیان چیزى بدتر از شکم نیست و هر گاه خواستید که طعام صرف کنید، متوجه باشید که یک سوم شکم براى طعام و ثلث دوم براى آب و ثلث سوم براى نفس کشیدن است».
اما آن سه خصلت که در باره حلم است اگر کسى به تو گفت: یکى بگو و ده تا بشنو، بگو اگر ده تا گفتى یکى هم نمى‏شنوى. هر کس تو را فحش داد بگو اگر در آنچه مى‏گوئى صداقت دارى از خداوند مى‏خواهم مرا بیامرزد و اگردروغ مى‏گوئى از خداوند مى‏خواهم تو را رحمت کند، و هر کس تو را تهدید کرد، او را اندرز بده و برایش دعا کن.
اما آن سه خصلت که در باره علم است:هر چه نمى‏دانى از علما سؤال کن و هرگز براى آزمایش دانش آنها سؤال نکن، از عمل کردن به راى خود دورى کن و همیشه مراعات احتیاط را داشته باش .از فتوا دادن بترس همان طور که از شیر مى‏ترسى و خود را پل دیگران قرار نده، بعد فرمود: اینک بروید و مرا به حال خود واگذارید و نصایح مرا به کار گیرید. (2)

پی نوشت ها:
1. بحارالأنوار ج 1 ،ص 225
2. مشکاة الانوار،ترجمه عطاردى ، ص 307 تاص 309 ، درمواعظ و نصایح‏

امام جعفر صادق(ع) در عصر و زمانی قرار داشت که به جهت ضعف حکومت بنی‌امیه و درگیری بنی عباس و بنی امیه، فرصتی پیدا کرد که بتواند معارف دینی و احکام اسلامی را برای مردم بیان کند . شاگردان زیادی، در رشته‌های مختلف تربیت نماید که چنین فرصتی برای سایر امامان(ع) پیش نیامد.
تعداد شاگردان حضرت را بیش از چهار هزار ذکر کرده‌اند،(1) بیش ترین روایتی که از پیشوایان معصوم(ع) در کتاب‌ها موجود است، از حضرت می‌باشد. این روایات تنها به صورت جملات قصار نیست، بلکه روایات طولانی نیز بسیار دارد.
البته کلمات قصار از علی(ع) نیز زیاد است، اما در مجموع روایاتی که از امام صادق(ع) وارد شده، بیش از روایاتی است که از علی(ع) نقل شده است.

پی‌نوشت‌:
1. سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، ص 353 و 356.

به اختصار، به پاره ای از ویژگی های شخصی و اجتماعی امام صادق(ع) اشاره می کنیم . در ادامه به بارزترین اقدام امام صادق(ع) که همان نهضت علمی است، بیشتر می پردازیم:
1 ـ کار و تلاش و دستگیرى از مستمندان.
امام صادق(ع) نه تنها دیگران را دعوت به کار و تلاش مى‏کرد، بلکه خود نیز با وجود مجالس درس و مناظرات و... در روزهاى داغ تابستان، در مزرعه‏اش کار مى‏کرد. یکى از یاران حضرت مى‏گوید: آن‏حضرت را در باغش دیدم، پیراهن زبر و خشن برتن و بیل در دست، باغ را آبیارى مى‏کرد و عرق از سر و صورتش مى‏ریخت، گفتم: اجازه دهید من کار کنم. فرمود: من کسى را دارم که این کارها را انجام دهد ولى دوست دارم مرد در راه به دست آوردن روزى حلال از گرمى آفتاب آزار ببیند و خداوند ببیند که من در پى روزى حلال هستم.(1)
امام(ع) درنهایت علاقه به کار و تلاش، هرگزفریفته درخشش درهم و دینار نمى‏شد . مى‏دانست که بهترین کار ازنظر خداوند تقسیم دارایى خود با نیازمندان است. امام در باره باغش فرمود: وقتى خرماها مى‏رسد، مى‏گویم دیوارها رابشکافند تا مردم وارد شوند و بخورند. همچنین مى‏گویم: ده ظرف خرما که بر سرهریک ده نفر بتوانند بنشینند، آماده سازند تا وقتى ده نفر خوردند، ده نفر دیگر بیایند و هریک، یک مد خرما بخورند. آن‏گاه مى‏خواهم براى تمام همسایگان باغ (پیرمرد، پیرزن،مریض، کودک و هرکس دیگر که توان آمدن به باغ را نداشته،) یک مد خرما ببرند. پس مزد باغبان و کارگران و... را مى‏دهم و باقى‏مانده محصول را به مدینه آورده ،بین نیازمندان تقسیم مى‏کنم.دست آخر از محصول چهار هزار دینارى، چهارصد درهم برایم مى‏ماند.(2)
2ـ ساده زیستى و همرنگى با مردم
امام همانند مردم معمولى لباس مى‏پوشید و در زندگى، حد وسط را رعایت مى‏کرد. مى‏فرمود: بهترین لباس در هرزمان، لباس معمول همان‏زمان است. (3) گاه لباس نو و گاه لباس وصله دار برتن‏مى‏کرد. وقتى سفیان ثورى به وى اعتراض مى‏کرد : پدرت على‏ لباسى چنین گرانبها نمى‏پوشید، فرمود: زمان على(ع) زمان فقر واکنون زمان غنا و فراوانى است . پوشیدن آن لباس در این زمان، لباس شهرت است و حرام... پس آستین خود را بالا زد و لباس زیر راکه خشن بود، نشان داد و فرمود: لباس زیر را براى خدا و لباس نورا براى شما پوشیده‏ام.(4)
با این همه حضرت همگام و همسان با مردم بود و اجازه نمى‏داد امتیازى براى وى و خانواده‏اش در نظر گرفته شود. این ویژگى هنگام بروز بحران‏هاى اقتصادى و اجتماعى بیشتر بروز مى‏یافت. ازجمله در سالى که گندم در مدینه نایاب شد، دستور داد گندم‏هاى موجود در خانه را بفروشند و از نان مخلوط از آرد جو وگندم که خوراک بقیه مردم بود، تهیه کنند و فرمود: «فان الله‏یعلم انى واجدان اطعمهم الحنطه على وجهها ولکنى‏احب ان یرانى‏الله قد احسنت تقدیر المعیشه؛(5)
خدا مى‏داند که مى‏توانم به بهترین صورت نان گندم خانواده‏ام راتهیه کنم؛ اما دوست دارم خداوند مرا در حال برنامه ریزى صحیح‏زندگى ببیند.»
3 ـ شجاعت
امام صادق(ع) در برابر ستمگران از هر طایفه و رتبه‏اى به سختى مى‏ایستاد و این شهامت را داشت که سخن حق را به زبان آورد واقدام حق طلبانه را انجام دهد، هرچند با عکس العمل تندى رو به‏رو شود. وقتى منصور از او پرسید: چرا خداوند مگس را خلق‏کرد؟ فرمود: تا جباران را خوار کند. به این ترتیب منصور را متوجه قدرت الهى کرد.(6) آن‏گاه که فرماندار مدینه در حضور بنى هاشم در خطبه‏هاى نماز به على(ع) دشنام داد، امام چنان‏پاسخى کوبنده داد که فرماندار خطبه را ناتمام گذاشت و به سوى‏خانه‏اش راهى شد. (7)
4ـ همزیستى و مدارا با مسلمانان
امام صادق(ع) شیعیان را به همزیستى با اهل سنت دعوت مى‏کرد تا به این طریق هم شیعیان از جامعه اکثریت منزوى نشوند .هم بتوان احکام و اصول شیعى را با ملاطفت به آنان منتقل کرد. از این رو با مسامحه با آنان رفتار مى‏شد، اما سهل گرفتن هرگز به معناى زیرپا گذاشتن اصول نبود . آن جا که مسئله اصولى‏ در میان بود، حضرت هرگز تسلیم نمى‏شد. از جمله در یکى از سفرها، امام صادق(ع) به حیره (میان کوفه و بصره) آمد. در آن‏جا منصور دوانیقى به خاطر ختنه فرزندش جمعى را به مهمانى دعوت کرده بود.
امام نیز ناگزیر در آن مجلس حاضر شد. هنگام صرف غذا، یکى از حاضران آب خواست ولى به جاى آن، شراب آوردند. وقتى ظرف شراب را به او دادند، امام بى‏درنگ برخاست و مجلس را ترک کرد و فرمود: رسول خدا(ص) فرمود: «ملعون‏من‏جلس على مائده یشرب علیها الخمر؛(8) ملعون است کسى که درکنار سفره‏اى بنشیند که در آن سفره شراب‏نوشیده شود.»
5ـ علم امام صادق(ع) و اقدامات وى
آنچه به دوره امامت‏حضرت امام صادق(ع) ویژگى خاصى بخشیده،استفاده از علم بى‏کران امامت، تربیت دانش طلبان و بنیان گذارى‏فکرى و علمى مذهب تشیع است. در این باره چهار موضوع قابل توجه‏است:
الف) دانش امام
شیخ مفید مى‏نویسد: آن قدر مردم از دانش حضرت نقل کرده‏اند که به‏تمام شهرها منتشر شده و کران تا کران جهان را فرا گرفته است .از احدى از علماى اهل‏بیت علیهم السلام این مقدار احادیث نقل‏نشده است ‏به این اندازه که از آن حضرت نقل شده. اصحاب حدیث، راویان آن حضرت را با اختلاف آرا و مذاهبشان گردآورده و عددشان ‏به چهار هزارتن رسیده ، آن قدر نشانه‏هاى آشکار بر امامت آن‏حضرت ظاهر شده که دل ها را روشن و زبان مخالفان را از ایرادشبهه لال کرده است. (9)
ابوحنیفه مى‏گفت: من هرگز فقیه‏تر از جعفربن محمد ندیده‏ام . او حتما داناترین امت اسلامى است. (10)
ب) ویژگى‏هاى عصر آن حضرت
در عصر امام صادق(ع) شرایطی منحصر به فرد پدید آمد. شرایط اجتماعى و فرهنگى عصر حضرت در زمان هیچ یک از امامان وجود نداشت؛ زیرا آن دوره از نظر سیاسى، دوره ضعف و تزلزل حکومت بنى امیه بود . مدتى را در کشمکش و مبارزه با بنی عباس گذراندند تا اینکه در سال 132 عباسیان به پیروزی رسیدند. بنى امیه که در این مدت گرفتار مشکلات سیاسى فراوان بودند، فرصت ایجاد فشار و اختناق نسبت به امام و شیعیان را نداشتند.
عباسیان چون پیش از دستیابى به قدرت در پوشش شعار طرفدارى از خاندان پیامبر و گرفتن انتقام خون آنان عمل مى‏کردند، فشارى از طرف آنان مطرح نبود. از این رو این دوران، دوران آرامش و آزادى نسبى امام صادق (ع) و شیعیان، و فرصت بسیار خوبى براى فعالیت علمى و فرهنگى آنان به شمار مى‏رفت.
از نظر فکرى و فرهنگى نیز عصر امام صادق(ع) عصر جنبش فکرى و فرهنگى بود. در آن زمان شور و شوق علمى بى سابقه‏اى در جامعه به وجود آمد و علوم مختلفى اعم از علوم اسلامى همچون: قرائت قرآن، تفسیر، حدیث، فقه، کلام یا علوم بشرى مانند: طب، فلسفه، نجوم، ریاضیات و... پدید آمد، به طورى که هر کس یک متاع فکرى داشت ،به بازار علم و دانش عرضه مى‏کرد. بنابراین تشنگى علمى عجیبى به وجود آمد که لازم بود امام به آن پاسخ گوید. امام صادق(ع) با توجه به این فرصت مناسب سیاسى و زمینه اجتماعى، دنباله ی نهضت علمى و فرهنگى پدرش امام باقر (ع) را گرفت و حوزه وسیع علمى به وجود آورد.(11)
ج) اولویت‏ها در نهضت علمى
در مسیر حضرت چه چیزى محتواى این‏نهضت علمى را تعیین مى‏کرد؟
جریان نفاق، خطرناک‏ترین انحرافى است که از زمان پیامبراکرم(ص) شروع شده و در آیات مختلف بدان اشاره شده‏است، مانند آیات ‏7 و 8 سوره منافقین. این حرکت هرچند در زمان‏پیامبر نتوانست در صحنه اجتماعى بروز یابد، اما از اولین لحظات رحلت، تمام هجمه‏هاى منافقان به یکباره بر سر اهل‏بیت علیهم‏السلام فرو ریخت. مرحوم علامه طباطبایى مى‏نویسد:
هنگامى که خلافت از اهل‏بیت علیهم السلام گرفته شد، مردم از آن‏ها روى گردان شدند. اهل‏بیت علیهم السلام در ردیف‏اشخاص عادى بلکه به خاطر سیاست دولت وقت، مطرود از جامعه شناخته شدند. در نتیجه مسلمان‏ها از اهل‏بیت علیهم السلام دور افتادند . از تربیت علمى و عملى آنان محروم شدند. البته امویان به این هم بسنده نکردند . با نصب علماى سفارشى خود، کوشیدند ازمطرح شدن ائمه‏اطهار علیهم السلام از این طریق نیز جلوگیرى کنند. چنان که معاویه رسما اعلام کرد: کسى که علم و دانش قرآن نزد اوست، عبدالله بن سلام است . در زمان عبدالملک اعلام شد: کسى جزعطا حق فتوا ندارد .. اگر او نبود، عبدالله بن نجیع فتوا دهد.
از سوى دیگر مردم از تفسیر قرآن نیز چون علم اهل‏بیت علیهم‏السلام محروم ماندند .با داستان هاى یهود و نصارى آمیخته شد و نوعى فرهنگ التقاطى در گذر ایام شکل گرفت. رفته رفته که‏ قیام هاى شیعى اوج گرفت و گاه فضاهاى سیاسى به دلایلى باز شد، دو نظریه قیام مسلحانه و نهضت فرهنگى در اذهان مطرح شد. چون ‏قیام‏هاى مسلحانه به دلیل اقتدار حکام اموى و عباسى عموما باشکست رو به رو مى‏شد، نهضت امام صادق(ع) به سوى حرکتى علمى مى‏توانست سوق پیدا کند تا از این گذر علاوه بر پایان دادن به‏رکود و سکوت مرگبار فرهنگى، اختلاط و التقاط مذهبى و دینى وفرهنگى نیز زدوده شود. اولویت در نهضت امام بر ترویج وشکوفایى فرهنگ دینى و مذهبى و پاسخگویى به شبهات و رفع التقاط شکل گرفت.
د) شیوه‏ها و اهداف نهضت علمى و فرهنگى
1ـ تربیت راویان
از گذر ممنوعیت نقل احادیث در مدت زمان طولانى توسط حکام اموى،احساس نیاز شدید به نقل روایات و سخن پیامبر(ص)،امیرمومنان(ع)، امام(ع) را وا مى‏داشت ‏به تربیت راویان در ابعاد مختلف آن روى آورد. اینک از آن امام در هر زمینه‏اى روایت‏ وجود دارد و این است راز نامیده شدن مذهب به «جعفرى‏».
راویان با فراگرفتن هزاران حدیث درعلومى چون تفسیر، فقه،تاریخ، مواعظ، اخلاق، کلام، طب، شیمى و... سدى در برابر انحرافات ایجاد کردند. امام صادق(ع) مى‏فرمود: ابان بن تغلب سى هزار حدیث‏از من روایت کرده است. پس آن ها را از من روایت کنید. (12)
محمدبن مسلم هم شانزده هزار حدیث از حضرت فرا گرفت. (13) حسن‏بن على‏وشا مى‏گفت: در مسجد کوفه نهصد شیخ را دیدم که همه‏مى‏گفتند: جعفربن محمد چنین گفت.(14)
این حجم گسترده از راویان ، کمبود روایت از منبع‏بى‏پایان امامت را در طى دوره‏هاى مختلف توانست جبران کند . ازاین حیث امام به موفقیت لازم دست‏یافت.
آرى، روایت از این امام منحصر به شیعه نشد. اهل سنت نیزروایات فراوانى در کتب خود آوردند. ابن عقده و شیخ طوسى درکتاب رجال و محقق حلى در المعتبر و دیگران آمارى داده‏اند که‏مجموع راویان از امام به چهار هزار نفر مى‏رسند. اکثر اصول چهارصدگانه از امام صادق(ع) است . همچنین اصول چهارصدگانه اساس کتب اربعه شیعه (کافى، من لایحضره الفقیه، التهذیب، الاستبصار) را تشکیل دادند.
2 ـ تربیت مبلغان و مناظره کنندگان
علاوه بر ایجاد خزائن اطلاعات (راویان) که منابع خبرى موثق تلقى مى‏شدند، حضرت به ایجاد شبکه‏اى از شاگردان ویژه همت گمارد تا به‏دومین هدف خود یعنى زدودن اختلاط و التقاط همت گمارند . شبهات‏را از چهره دین بزدایند. هشام بن حکم، هشام بن سالم، قیس، مؤمن‏الطاق، محمدبن نعمان، حمران بن اعین و... از این دست‏شاگردان‏مبلغ هستند.
3 ـ برخورد با انحرافات ویژه
امام علاوه بر آن دو حرکت اصولى، براى رفع انحرافات ویژه نیزمى‏کوشید، مانند آنچه از مرام ابوحنیفه در عراق گریبان شیعیان‏را گرفته بود، یعنى مذهب قیاس. در عراق تعداد زیادى از شیعیان نیز زندگى مى‏کردند و با سنى‏ها از حیث فرهنگى و اجتماعى تا حدودى در آمیخته بودند.احتمال تاثیر پذیرى از قیاس وجود داشت. یعنى یک آفت درونى که مى‏توانست شیعیان را تهدیدکند. امام در محو مبانى مذهب قیاس‏و استحسان تلاش کرد.
مبارزه با برداشت‏هاى جاهلانه و قرائت هاى سلیقه‏اى از دین نیز درمکتب امام جایگاه ویژه‏اى داشت . حضرت علاوه بر حرکت کلى و مسیراصلى، به صورت موردى با این انحرافات مبارزه مى‏کرد. از جمله آن‏ها حکایت معروفى است که در زیر مى‏خوانیم:
حضرت مردى را دید که قیافه‏اى جذاب داشت و نزد مردم به تقوا مشهور بود. او دو نان از دکان نانوایى دزدید و به سرعت زیرجامه‏اش مخفى کرد. بعد هم دو انار از میوه فروشى سرقت کرد و به راه افتاد. وقتى به مریضى مستمند رسید، آن‏ها را به اوداد. امام صادق(ع) شگفت زده نزد او رفت و گفت: چه مى‏کنى؟ پاسخ داد: دو نان و دو انار برداشتم. پس چهار خطا کردم‏ و خدا مى‏فرماید: «من جاء بالسیئه فلا یجزى الا مثلها؛ هرکس کار بدى کند کیفر نمى‏بیند مگر مثل آن را.» پس من چهار گناه دارم. از طرف دیگر خدا مى‏فرماید: «من جاء بالحسنه فله عشر امثالها؛ هرکس یک کار نیک انجام دهد، برایش ده برابر ثواب‏هست.» و من چون آن چهار چیز (دو نان و دو انار) را به فقیردادم، پس چهل حسنه دارم که اگر چهار گناه از آن کم کنم، 36حسنه برایم مى‏ماند!
امام در برابر این برداشت و قرائت ناصواب که بر عدم درک واحاطه کامل به مبانى فهم آیات بنا شده بود، پاسخ داد: «انمایتقبل الله من المتقین؛ خداوند کار نیک را از متقین قبول‏دارد.» یعنى اگر اصل عمل نامشروع شد، ثوابى بر آن نمى‏تواند مترتب باشد.
آرى، دورى از منبع وحى و اخبار اهل‏بیت رسالت، سبب شد مردانى‏پاى به عرصه گذارند و ادعاى فضل کنند که هرگز مبانى فکرى قرآن‏و دین را به خوبى نفهمیده‏اند . از این روى همواره، خود و پیروانشان را به راه خطا رهنمون مى‏شوند. (15)

پى‏نوشت ها:
1 . بحارالانوار، ج ‏47، ص‏56.
2 . وسایل الشیعه، ج‏16، ص 488.
3 . بحارالانوار، ج‏47، ص 54.
4 . اعیان الشیعه، ج 1، ص 660.
5 . همان، ص‏59.
6 . تهذیب الکمال، ج 5، ص 92.
7 . وسایل الشیعه، ج‏16، ص‏423.
8 . فروع کافى، ج‏6، ص 268.
9 . ارشاد مفید، ص 254.
10 . الامام الصادق و ابوزهره، ص 224؛ جامع المسانید، ص 222.
11 . سیره پیشوایان، ص 353 ـ 356.
12 . رجال نجاشى، ج 1، ص 78 و79؛ معجم رجال الحدیث، ج 1، ش 28.
13 . رجال کشى، ج 1، ص‏386.
14 . همان، ص 138 و139.
15 . وسایل الشیعه، ج 2، ص‏57.

عالم آل محمد صلّی الله علیه وآله آنچه به دوره امامت حضرت امام صادق(علیه السلام) ویژگی خاصی بخشیده، استفاده ازعلم بی کران امامت، تربیت دانش طلبان و بنیان گذاری فکری و علمی مذهب تشیع است. در این باره چهار موضوع قابل توجه است: الف ـ دانش امام. ب ـ ویژگی های عصر آن حضرت که منجر به حرکت علمی و پایه ریزی نهضت علمی شد. ج ـ اولویت ها در نهضت علمی. د ـ شیوه ها و اهداف و نتایج این نهضت علمی. دانش امام شیخ مفید می نویسد: آن قدر مردم از دانش حضرت نقل کرده اند که به تمام شهرها منتشر شده وکران تا کران جهان را فراگرفته است و ازهیچ یک از علمای اهل بیت (علیهم السلام) به اندازه امام صادق(علیه السلام) حدیث نقل نشده است. اصحاب حدیث، راویان آن حضرت را با اختلاف آرا و مذاهبشان گردآورده و عددشان به چهار هزار تن رسیده و آن قدر نشانه های آشکار بر امامت آن حضرت ظاهر شده که دلها را روشن و زبان مخالفان را از ایراد شبهه لال کرده است. سید مومن شافعی نیز می نویسد: مناقب آن حضرت بسیار است تا آن جا که شمارشگر حساب ناتوان است از آن. ابوحنیفه می گوید: من هرگز فقیه تر از جعفربن محمد(علیه السلام) ندیده ام و او حتما داناترین امت اسلامی است. حسن بن زیاد می گوید: از ابوحنیفه پرسیدم: به نظرتوچه کسی در فقه سرآمد است؟ گفت: جعفربن محمد(علیه السلام). روزی منصوردوانیقی به من گفت: مردم توجه زیادی به جعفربن محمد (علیه السلام) پیدا کرده اند و سیل جمعیت به سوی او سرازیر شده است. پرسشهایی دشوار آماده کن و پاسخ هایش را بخواه تا او از چشم مسلمانان بیفتد. من چهل مسئله دشوار آماده کردم. هنگامی که وارد مجلس شدم، دیدم امام در سمت راست منصور نشسته است. سلام کردم و نشستم. منصور از من خواست سوالاتم را بپرسم. من یک یک سوال می کردم و حضرت در جواب می فرمود: درمورد این مسئله، نظر شما چنین و اهل مدینه چنان است وفتوای خود را نیز می گفتند که گاه موافق و گاه مخالف ما بود. ویژگی های عصر آن حضرت عصر امام صادق(علیه السلام) همزمان با دو حکومت مروانی و عباسی بود که انواع تضییق ها و فشارها بر آن حضرت وارد می شد بارها او را بدون آن که جرمی مرتکب شود، به تبعید می بردند. ازجمله یکبار به همراه پدرش به شام و بار دیگر در عصر عباسی به عراق رفت. یکبار در زمان سفاح به حیره و چند بار در زمان منصور به حیره، کوفه و بغداد رفت. با این بیان، این تحلیل که حکومت گران به دلیل نزاع های خود، فرصت آزار امام را نداشتند و حضرت در یک فضای آرام به تأسیس نهضت علمی پرداخت، به صورت مطلق پذیرفتنی نیست، بلکه امام با وجود آزارهای موسمی اموی و عباسی از هر نوع فرصتی استفاده می کرد تا نهضت علمی خود را به راه اندازد و دلیل عمده رویکرد حضرت، بسته بودن راه های دیگر بود. چنان که امام از ناچاری عمدا روبه تقیه می آورد. زیرا خلفا درصدد بودند با کوچکترین بهانه ای حضرت رااز سرراه خود بردارند. لذا منصورمی گفت: جعفربن محمد مثل استخوانی در گلو است که نه می توان فرو برد ونه می توان بیرون افکند. برهمین اساس خلفا درصدد بودند ولو به صورت توطئه، حضرت را گرفتار و در نهایت شهید کنند. همانگونه که درتاریخ نیز ثبت می باشد، منصورتا بدانجا پیش می رود که جاسوسانی در لباس دوست برای فریب امام (علیه السلام) روانه می گرداند تا شاید بتواند با نیرنگ روابط سیاسی امام و شیعیانشان درخراسان را آشکار ساخته وامام را درکام توطئه اندازد، اماعلم لدنی وعنایت پروردگار درایت و فراست امام رابرانگیخته وموجبات رسوائی هرچه بیشتر منصور را فراهم می سازد. آری این همه نشان از اختناق و فشاری دارد که مانع از هر نوع اقدام علیه حکومت وقت می شد، لذا امام به سوی تنها راه ممکن که همان ادامه مسیر پدر بزرگوارش امام باقر(علیه السلام) بود، روی آورد و از در دانش و علم وارد شد. اولویت ها در نهضت علمی حقیقت این است که جریان نفاق، خطرناک ترین انحرافی است که از زمان پیامبراکرم(صلّی الله علیه وآله) شروع شده و در آیات مختلفی بدان اشاره شده است؛ مانند آیات ۷ و ۸ سوره منافقین. این حرکت هرچند در زمان پیامبر نتوانست در صحنه اجتماعی بروز یابد، اما از اولین لحظات رحلت, تمام هجمه های منافقان به یکباره برسراهل بیت علیهم السلام فرو ریخت. لذا مرحوم علامه طباطبایی (ره) می نویسد: هنگامی که خلافت ازاهل بیت (علیهم السلام) گرفته شد، مردم روی این جریان از آن ها روی گردان شدند و اهل بیت (علیهم السلام) در ردیف اشخاص عادی بلکه به خاطر سیاست دولت وقت، مطرود از جامعه شناخته شدند و در نتیجه مسلمان ها از اهل بیت (علیهم السلام) دور افتادند و از تربیت علمی وعملی آنان محروم شدند. البته امویان به این هم بسنده نکردند وبا نصب علمای سفارشی خود، کوشیدند از مطرح شدن ائمه اطهار (علیهم السلام) از این طریق نیز جلوگیری کنند. چنانچه معاویه رسما اعلام کرد: کسی که علم و دانش قرآن نزد اوست، عبدالله بن سلام است و در زمان عبدالملک اعلام شد: کسی جز عطا حق فتوا ندارد و اگر او نبود، عبدالله بن نجیع فتوا دهد. از سوی دیگر مردم از تفسیرقرآن نیزچون علم اهل بیت (علیهم السلام) محروم ماندند با داستانهای یهود و نصاری آمیخته شد و نوعی فرهنگ التقاطی در گذر ایام شکل گرفت. رفته رفته که قیامهای شیعی اوج گرفت وگاه فضاهای سیاسی به دلایلی باز شد، دونظریه قیام مسلحانه ونهضت فرهنگی دراذهان مطرح شد. چون قیامهای مسلحانه به دلیل اقتدار حکام اموی و عباسی عموما با شکست رو به رو می شد، نهضت امام صادق(علیه السلام) به سوی حرکتی علمی می توانست سوق پیدا کند تا از این گذر علاوه بر پایان دادن به رکود و سکوت مرگبار فرهنگی، اختلاط و التقاط مذهبی و دینی و فرهنگی نیز زدوده شود. لذا اولویت در نهضت امام بر ترویج و شکوفایی فرهنگ دینی و مذهبی و پاسخگویی به شبهات و رفع التقاط شکل گرفت. تربیت راویان از گذر ممنوعیت نقل احادیث در مدت زمان طولانی توسط حکام اموی، احساس نیاز شدید به نقل روایات و سخن پیامبر(صلّی الله علیه وآله)، امیر مومنان(علیه السلام)، امام(علیه السلام) را وامی داشت به تربیت راویان در ابعاد مختلف آن روی آورد. لذا اینک از آن امام در هر زمینه ای روایت وجود دارد و این است راز نامیده شدن مذهب به (جعفری). آری! راویان با فراگرفتن هزاران حدیث درعلومی چون تفسیر، فقه، تاریخ، مواعظ، اخلاق، کلام، طب، شیمی و… سدی در برابر انحرافات ایجاد کردند. امام صادق(علیه السلام) می فرمود: ابان بن تغلب سی هزار حدیث از من روایت کرده است. پس آن ها را از من روایت کنید. محمدبن مسلم هم شانزده هزار حدیث از حضرت فرا گرفت و حسن بن علی و شامی گفت: من در مسجد کوفه نهصد شیخ را دیدم که همه می گفتند: جعفر بن محمد (علیه السلام) برایم چنین گفت. این حجم گسترده از راویان در واقع، کمبود روایت از منبع بی پایان امامت را در طی دوره های مختلف توانست جبران کند و از این حیث امام(علیه السلام) به موفقیت لازم دست یافت. آری! روایت از این امام منحصر به شیعه نشد و اهل سنت نیز روایات فراوانی در کتب خود آوردند. ابن عقده و شیخ طوسی در کتاب رجال و محقق حلی در المعتبر و دیگران آماری داده اند که مجموعا راویان از امام به چهار هزار نفر می رسند و اکثر اصول اربعمإئه از امام صادق (علیه السلام) است و همچنین اصول چهارصدگانه اساسی کتب اربعه شیعه ( کافی، من لا یحضره الفقیه، التهذیب و الاستبصار) را تشکیل دادند. تربیت مبلغان و مناظره کنندگان علاوه بر ایجاد خزائن اطلاعات (راویان) که منابع خبری موثق تلقی می شدند، حضرت به ایجاد شبکه ای از شاگردان ویژه همت گمارد تا به دومین هدف خود یعنی زدودن اختلاط و التقاط همت گمارند وشبهات را ازچهره دین بزدایند. هشام بن حکم، هشام بن سالم، قیس، مومن الطاق، محمد بن نعمان، حمران بن اعین و… از این دست شاگردان مبلغ هستند. تاجائی که امام (علیه السلام) در ضمن برخی مناظراتشان شاگردان خود را تشویق می نمایند تا در حضورامام در فنی که تخصص یافته و در آن متبحر شده اند، با دیگران رودررو شده و این جرأت وقدرت بیان را به نمایش بگذارند. جالب تر آنکه امام(علیه السلام) درهر فنی از یکی از ایشان درخواست مطلب می نماید و توان تخصصی افراد را به صحنه مناظره کشیده تا همه بدانند مبلغ دین درفنون تخصصی و ویژه ای که آموزش دیده می بایست به پاسخ بپردازد. برخورد با انحرافات ویژه امام علاوه بر آن دو حرکت اصولی، برای رفع انحرافات ویژه نیز می کوشید، مانند آنچه از مرام ابوحنیفه در عراق گریبان شیعیان را گرفته بود، یعنی مذهب قیاس. چون در عراق تعداد زیادی از شیعیان نیز زندگی می کردند و با سنی ها از حیث فرهنگی و اجتماعی تا حدودی در آمیخته بودند، لذا احتمال تأثیر پذیری از قیاس وجود داشت. یعنی یک آفت درونی که می توانست شیعیان را تهدید کند، لذا امام در محو مبانی مذهب قیاس و استحسان تلاش کرد. مبارزه با برداشت های جاهلانه و قرائتهای سلیقه ای از دین نیز در مکتب امام جایگاه ویژه ای داشت و حضرت علاوه بر حرکت کلی و مسیر اصلی، به صورت موردی با این انحرافات مبارزه می کرد. از جمله آن ها حکایت معروفی است که باهم می خوانیم: حضرت مردی را دید که قیافه ای جذاب داشت و نزد مردم به تقوا مشهور بود. او دوعدد نان از دکان نانوایی دزدید و به سرعت زیر جامه اش مخفی کرد و بعد هم دوعدد انار از میوه فروشی سرقت کرد و به راه افتاد. وقتی به مریضی مستمند رسید، آن ها را به او داد. امام صادق(علیه السلام) شگفت زده نزد او رفت و گفت: چه می کنی؟ او پاسخ داد: دو عدد نان و دوعدد انار برداشتم. پس چهار خطا کردم و خدا می فرماید: ( من جإ بالسیئه فلا یجزی الامثلها)؛ هرکس کار بدی بکند کیفرنمی بیند مگر مثل آن را. پس من چهار گناه دارم. از طرف دیگر چون خدا می فرماید: (من جإ بالحسنه فله عشر امثالها)؛ هرکس یک کار نیک انجام دهد، برایش ده برابر ثواب هست. و من چون آن چهار چیز (دو نان و دو انار) را به فقیر دادم، پس چهل حسنه دارم که اگر چهار گناه از آن کم کنم، ۳۶ حسنه برایم می ماند! امام(علیه السلام) در برابر این برداشت و قرائت نا صواب که برعدم درک و احاطه کامل به مبانی فهم آیات بنا شده بود، پاسخ داد که: ( انما یتقبل الله من المتقین)؛ خداوند کار نیک را از متقین قبول دارد. یعنی اگر اصل عمل نا مشروع شد، ثوابی بر آن نمی تواند مترتب باشد. آری! دوری از منبع و حی و اخبار اهل بیت رسالت، سبب شد مردانی پای به عرصه گذارند و ادعای فضل کنند که هرگز مبانی فکری قرآن و دین را به خوبی نفهمیده اند و از این روی همواره خود و پیروانشان را به راه خطا رهنمون می شوند. هـدف امام صادق(علیه السلام) از گسترش برنامه فرهنگی، چاره جهل امت و تقویت عقیده به مکتب و نظام ونیز ایستادگـی در برابر امـواج کفرآمیز و شبهه های گمراه کننده و حل مشکلات ناشـی از انحراف حکـومت بـود. تلاش آن حضرت ازطرفی مقابله با امـواج ناشناخته و فاسد اوضاع سیاسـی عهد امـویان وعباسیان بـود که انحرافات عقیدتـی آن، بیشتر معلـول ترجمه کتابهای یـونانی و فارسـی و هندی و پدید آمدن گروههای خطـرناک از جمله غلات و زنـدیقان و جـاعلان حـدیث و اهـل رای و متصـوفه بـود که زمینه هـای مسـاعد رشـد انحـراف را به وجـود آورده بـودنـد. امام(علیه السلام) در برابر تمامی آنها ایستادگی کرد و در سطح علمی، با همه مشاجره و مباحثه کـرد و خط افکارشان را بـرای ملت اسلام افشا نمـود و از طـرف دیگـر با تلاشهای خستگـی ناپذیر، مفاهیـم عقیدتـی و احکام شریعت را منتشر ساخت و آگاهـی علمی را پراکند و تـوده های عظیـم دانشمندان را به منظورآمـوزش مسلمانان مجهز ساخت. امام صادق(علیه السلام) مسجـد پیامبر را درمدینه مـحـل تـدریـس خـویش قرار داد و مردم دسته دسته از دور و نزدیک به آنجا مـی شتافتند و سـوالات گوناگـون خـود را مطرح و جـواب لازم را دریافت مـی نمـودند. از جمله استفاده کننـدگان از محضر آن بزرگوار، مالک بن انس، ابوحنیفه، محمد بن حسـن شیبانی، سفیان ثوری، ابـن عیینه، یحیـی بن سعیـد، ایـوب سجستانـی، شعبه بـن حجاج،عبـدالملک جریح و دیگران بـودند. امام صادق (علیه السلام) به پیروان خود فرمان داد که به حاکـم منحرف پناه نبـرند واز داد و ستـد وهمکاری با او خودداری کننـد و به اصحاب و دوستان خـود سفارش مـی کـرد که درهر کار، مخفیانه عمل کنند و تقیه را رعایت نماینـد و درهرعملـی که انجام می دهند، توجه کامل داشته باشند که دشمنان مخالفانشان متـوجه آن نشونـد. امام صادق (علیه السلام) دوش به دوش نهضت عظیم علمی و انقلاب فرهنگی، در هر فرصتی به طاغوت زدایی پرداخت. اوهرگز تسلیم طاغوت های عصرش نشد، بلکه همواره با آنها در ستیز بود و سرانجام در همین راستا او را شهید کردند. آن حضرت گر چه قیام را محکوم کرد ولی در مورد قیام مسلحانه به یکی از شاگردانش به نام سدیر که در کنار چند عدد گوسفند توقف کرده بودند فرمود: (( والله لو کان لی شیعه بعدد هذه الجداء ما وسعنی القعود ))؛ سوگند به خدا اگرشیعیان(راستین) من به اندازه تعداد این بزغاله ها بودند، خانه نشینی برایم روا نبود و قیام می کردم. وقتی که سدیر آن بزغاله ها را شمرد، هفده عدد بودند.


آیا این درست است که امام صادق لباس های فاخر و اوضاع مالی خوبی داشت؟

پوشیدن لباس گران و فاخر حکم یکسانی ندارد. بستگی به اوضاع زمانی و امکانات مالی و موقعیت افراد دارد. سوال شما را شخصی در زمان خود امام صادق (ع) از امام پرسید. به امام صادق(ع) گفت: شنیده‏ام که امام علی(ع) لباس خشن و پیراهن چهار درهمی می‏پوشید اما شما لباس گران قیمت می‏پوشید، فرمود: "حضرت علی(ع) در زمان تنگی بود . اگر چنین لباسی می‏پوشید، لباس شهرت حساب می‏شد. بهترین لباس، لباس اهل هر زمان است".(1)
استاد مطهری می نویسد :
در زمان امام صادق ( ع ) گروهی پیدا شدند که سیرت رسول اکرم را در زهد و اعراض از دنیا به نحو اول تفسیر می‏کردند ، معتقد بودند که مسلمان‏ همیشه و در هر زمانی باید کوشش کند از نعمت های دنیا احتراز کند . به این‏ مسلک و روش خود نام زهد می‏دادند و خودشان در آن زمان به نام " متصوفه‏ " خوانده می‏شدند . سفیان ثوری یکی از آن هاست . سفیان یکی از فقهای تسنن‏ به شمار می‏رود و در کتب فقهی اقوال و آرای او زیاد نقل می‏شود . این شخص‏ معاصر با امام صادق ( ع ) است و در خدمت آن حضرت رفت و آمد و سؤال و جواب می‏کرده . در کافی می‏نویسد:
روزی سفیان بر آن حضرت وارد شد ، دید امام جامه سفید و لطیف و زیبایی پوشیده ، اعتراض کرد و گفت : یا بن رسول الله ! سزاوار تو نیست که خود را به دنیا آلوده سازی . امام به او فرمود : ممکن‏ است این گمان برای تو از وضع زندگی رسول خدا و صحابه پیدا شده باشد . آن‏ وضع در نظر تو مجسم شده و گمان کرده‏ای این یک وظیفه‏ای است از طرف‏ خداوند مثل سایر وظایف ، و مسلمانان باید تا قیامت آن را حفظ کنند و همان طور زندگی کنند ، اما بدان که این طور نیست . رسول خدا در زمانی و جایی زندگی می‏کرد که فقر و تنگدستی مستولی بود و عامه مردم از داشتن‏ وسایل و لوازم اولیه زندگی محروم بودند . اگر در عصری و زمانی وسایل و لوازم فراهم شد ، دیگر دلیلی برای آن طرز زندگی نیست ، بلکه سزاوارترین‏ مردم برای استفاده از موهبت های الهی ، مسلمانان و صالحانند نه دیگران .(2)
استاد مطهری این داستان را در جای دیگر این گونه مطرح کرده است:
روزی سفیان بر امام صادق (ع)وارد می‏شود . حضرت جامه سفید بسیار لطیفی مانند پوست‏ نازک تخم مرغ پوشیده بود . تا چشمش به آن لباس افتاد ،به حضرت اعتراض‏ کرد که شما چرا باید یک همچو لباسی بپوشید ؟ ! حضرت فرمود: مگر چه عیبی‏ دارد ؟ سفیان گفت: شما مگر باید از اهل دنیا باشید ؟ ! حضرت فرمود: اساسا تمام نعمت های دنیا مال صالحین است ، نه مال فاسقین . سفیان ! یک وقت هست‏ که بیماری و روی غرض حرف می‏زنی و یک وقت هست که اشتباه کرده‏ای . اگر اشتباه کرده‏ای، باید برایت توضیح بدهم .
سفیان برخاست رفت . بعد عده‏ای‏ از مقدس ها و همفکرها آمدند به حضرت عرض کردند: رفیق ما سفیان نتوانست‏ جواب تو را بدهد، ولی ما آمده‏ایم با شما مباحثه بکنیم . ما آن حرفی را که‏ زدی ،قبول نداریم . امام فرمود: بسیار خوب ، اگر بنا شد با هم مباحثه کنیم‏ ، چه اصلی را باید ثابت قرار بدهیم ؟ گفتند: قرآن . حضرت فرمود : هیچ چیز بهتر از قرآن نیست اما به شرط اینکه آن را بفهمید . بعد حضرت فرمود: من‏ می‏دانم عمده حرفی که در دل دارید مسئله سیره پیغمبر و صحابه است . چیزی‏ که در ذهن شما هست، این است که پیغمبر(ص ) و علی ( ع ) از این لباس ها نمی‏پوشیدند ، تو چرا می‏پوشی ؟ فرمود: شما این را نمی‏دانید که این مسئله‏ مربوط به اسلام نبوده است ، مربوط به زمان است . اگر پیغمبر در زمان من‏ بود، مثل من لباس می‏پوشید ، اگر من هم در زمان پیغمبر بودم ، مثل او لباس می‏پوشیدم . در این مورد آنچه در اسلام اصالت دارد، مواسات است‏ ،یعنی مسلمانان باید احساس همدردی بکنند ، مسلمان باید حقوق واجب مالش‏ را بدهد . مسلمان باید اعتمادش به خدا باشد، نه به پول . این ، همان معنای واقعی‏ زهد است .
بعد فرمود : و اما این که انسان نوع لباسش را چگونه باید انتخاب بکند ، این دیگر مسئله زمان است . در زمان پیغمبر وضع عمومی مردم بسیار سخت‏ و ناگوار بود . در جنگ تبوک سپاه اسلام را جیش العسره یعنی سپاه سختی‏ نامیده بودند، برای اینکه این لشکر سی هزار نفری به قدری بی آذوقه بودند که دلشان ضعف می‏رفت و برای اینکه این ضعف را برطرف بکنند ، هر سه چهار نفری با یک خرما خودشان را سیر می‏کردند . در جنگ بدر مسلمین سیصد و سیزده نفر بودند، در صورتی که شمشیرهایشان از سی چهل عدد تجاوز نمی‏کرد وفقط سه یا چهار اسب داشتند ، در حالی که عدد دشمن میان نهصد و هزار بود و هر روز چندین شتر برای خوراکشان می‏کشتند . اهل صفه به قدری فقیر بودند که‏ ساتری برای نماز خواندن نداشتند ، مگر یک عدد ، و با همان یک عدد به‏ ترتیب نمازشان را می‏خواندند .
وقتی حضرت رسول به خانه فاطمه می‏آید و می‏بیند پرده‏ای آویخته است، فورا برمی‏گردد . حضرت زهرا حس کرده، فورا پرده را می‏کند و آن دستبند نقره را که در دست داشت، از دست در می‏آورد و خدمت حضرت می‏برد که آن را به فقرا انفاق بکند . این ، اصل مواسات است‏ . در آن زمان مواسات ایجاب می‏کرده که حتی یک پرده هم در خانه شخص ‏پیدا نشود . اما اکنون در عصر ما عصری که بزرگ ترین امپراطوری دنیا تشکیل‏ شده است ، زندگی مردم تغییرکرده است، ولی باز من باید از حد معتدل خارج‏ نشوم . لباسی که من می‏پوشم ، لباس از یک امر ثابت است و در تمام زمان ها هست . یعنی در اسلام پارچه اصالت ندارد که حتما باید یک ‏نوع لباس بپوشند ، بلکه اسلام اصولی دارد که طبق آن باید لباس بپوشند .آن اصول ، ثابت است ، اصولی است که وظیفه انسان را به حسب زمان تغییرمی‏دهد . اگر چیزی در نظر اسلام اصالت داشته باشد ، دیگر تغییر پذیر نیست‏، اما چیزی که اسلام روی آن مهر نزده است ، به عنوان لباس است ، شکل‏اجرایی برای چیزی است که مهر به آن زده است .(3)
پس در زمانی لباس پرقیمت پوشیدن مکروه و در زمان دیگر مستحب و یا در مواردی حرام است، مثل این که لباس آن قدر پرقیمت باشد که شخص انگشت‏نما گردد که به این لباس "لباس شهرت" می‏گویند. نبی اکرم(ص) فرمود: "هر کس لباس شهرت بپوشد، خداوند لباسی از آتش را در قیامت بر او می‏پوشاند".(4)
بنابراین آن چه در نهج البلاغه در مورد لزوم پیروی از سیره پیامبر و اقتدا به آن حضرت است ،منافاتی با آن چه گفته شد ندارد.سیره حضرت را با توجه به مقتضیات زمان باید تفسیر کرد که مفسر آن نیز، امامان معصوم هستند.
پی‏نوشت‏ها:
1 . کافی، ج‏1، ص 410.
2. استاد مطهری ، سیره ائمه اطهار ،ص 174.
3. همان ،اسلام و مقتضیات زمان ،ج1 ،ص220.
4. همان، ص 445.

کراماتی صادقی ؟

در کتاب های تاریخی روایات متعددی وارد شده، از جمله اینکه: منصور روزی در قصر حمرا نشسته بود.
هر روز که در آن قصر می نشست، قصد جنایت و کشتن افراد را می کرد. ربیع (از نزدیکان و خاصان منصور) می گوید: منصور مرا احضار کرد و گفت: می خواهم در این ساعت بروی و جعفر بن محمد را در هر حالی که دیدی، به اینجا بیاوری و اجازه ندهی که لباس بیرون بپوشد.
ربیع یکی از فرزندان خود را مامور احضار امام می کند، او از دیوار خانه وارد می شود و امام را در حال نماز می بیند، به امام می گوید: خلیفه تو را احضار کرده، حضرت می فرماید: اجازه بده دعا بخوانم و لباس بپوشم، پاسخ می دهد: اجاز ه نمی دهم! مأمورم به همین صورت شما را نزد خلیفه ببرم،
وی می گوید: امام را با سر و پای برهنه از خانه بیرون آوردم، و او را نزد خلیفه بردم.
چون چشم خلیفه به امام افتاد، با خشم و غضب حضرت را مورد عقاب قرار داد و او را متهم کرد که علیه حکومت اقدام می کنی، امام اتهامات را رد کرد و فرمود: در جوانی چنین کارهایی انجام نمی دادم. اکنون که ضعف پیری بر من عارض شده، چگونه چنین کارهایی انجام می دهم!
ربیع می گوید: منصور چند مرتبه شمشیر خود را از غلاف بیرون کشید و قصد کشتن حضرت را داشت اما ناگهان برخورد منصور تغییری کرد و حضرت را گرامی می داشت و او را کنار مسند خویش جای می داد و عطر مخصوص خویش را می آورد و محاسن حضرت را خوشبو می کرد، نیز دستور داد بهترین اسب های مرا بیاورید و جعفر را بر آن سوار کرده و با احترام به منزل برسانید. ده هزار درهم نیز به حضرت داد و به ایشان اجازه داد که اگر دوست داری، می توانی به مدینه برگردی.
ربیع می افزاید: علت تغییر این وضع را از منصور جویا شدم، گفت: هیچ رازی را از تو پنهان نمی کنم ولی این
موضوع را برای هیچ کس نقل نکن.
سپس توضیح داد: چون شمشیر را از غلاف بیرون آوردم، رسول خدا را مشاهده کردم که برابر من حاضر شد و با خشم شدید به من نگاه کرد! وحشت کردم و شمشیر را غلاف نمودم، برای بار دوم نیز چون شمشیر را آماده کردم. که حضرت را به قتل برسانم، مجدداً رسول خدا را مشاهده کردم که با حالت خشم بیشتری در برابرم آشکار و به من نزدیک تر شد! دو باره شمشیر را غلاف کردم.
برای بار سوم که شمشیر را به طور کامل از غلاف بیرون آوردم و تصمیم جدی برای قتل حضرت گرفتم، پیامبر را مشاهده کردم که بسیار به من نزدیک شده و آستین ها را بالا زده و با خشم بسیار شدیدی مرا نظاره می کند!
دیدن این صحنه ها مرا وادار کرد که نسبت به حضرت احترام نمایم.(1)

پی نوشت ها:
1. منتهی الآمال، ج1، ص281-285.

امام جعفر صادق(ع) فرمود:
«تمام علم و دانش مردم را در چهار چیز یافتم:
1) پروردگارت را بشناسی؛
2) بدانی چه ویژگی‌ها و ظرافت‌هایی در تو قرار داده (خودت و صفات و روحیات و آثار حکمی را که در تو می‌باشد بشناسی)؛ 3)
بدانی که خداوند از تو چه می‌خواهد (و برای چه آفریده است)؛
4) بدانی که چه عواملی سبب می‌شود که از دین خارج شوی».(1)
بازگشت تمام دانش بشری به این چهار پایه و اساس است. منظور از دانشی که حضرت به آن اشاره می‌کند ،دانشی است که برای بشر مفید است و سعادت و نیکبختی انسان را تأمین می‌کند
.

پی‌نوشت‌:
1. کافی، ج 1، ص 50،‌حدیث 11، باب فضل العلم.

معروف ترین شاگرد ایرانی امام صادق(ع) که بود؟

تعداد شاگردان امام صادق(ع) حدود ۴هزار نفر ذکر شده است که از این تعداد، حدود ۵۰۰ نفر ایرانی بوده اند.
به گزارش مهر، شاگرد ایرانی مکتب امام صادق(ع) که پدر علم شیمی شد. «جابربن حیان» شاید یکی از معروف ترین شاگردان امام صادق(ع) باشد. دانشمندی که در میان ۴هزار شاگرد پیشوای ششم شیعیان و در دوران شکوفایی علمی و کلاس های درس پرشمار امام صادق(ع) در علم کیمیاگری چهره شد و حالا سالهاست که از او به عنوان «پدر علم شیمی» یاد می شود. چهره ای که یکی از مشهورترین دانشمندان ایرانی نیز به شمار می رود.شهرت جابر نه تنها به جهان اسلام محدود نمی شود و غربیها او را تحت عنوان «گبر» می شناسند.

پدر ایرانی شیمی
بوموسی جابر بن حیان، کیمیاگر برجستهٔ ایرانی، در سال ۱۰۰هجری شمسی در شهر توس از توابع خراسان متولد شد. پدر او یک داروساز شناخته شده و از پیرو ان اهل بیت (ع) بود که به دلیل تلاش در بر اندازی حکومت بنی امیه دستگیر شد و به قتل رسید. جابر در زمان قتل پدرش کمتر از یک سال سن داشت. علاقه مندی جابر به حرفه و نوشته های باقی مانده از پدرش، سبب شد تا او نیز به داروسازی پرداخته و البته همزمان با ان، به یادگیری علوم دیگر هم بپردازد. برای همین، ایران را به مقصد عراق ترک کرد تا در کوفه، تحقیقات خود را دنبال کند. به همین دلیل به او صفت «کوفی» داده اند که البته اشاره به زادگاه او نیست.

جابر، علاوه بر علم داروسازی، از کیمیاگران و فیلسوفان بنام عصر خود بود و البته بیشتر این شهرت را مرهون شاگردی پیشوای ششم شیعیان می دانست. ذبیح الله منصوری در کتاب ترجمه شده «امام صادق مغز متفكر شيعه» از قول جابر می نویسد: «همه این علم (شیمی یا کیمیاگری) را از محضر مولايم جعفر بن محمد(ع) آموخته ام.» «برتلو» شیمیدان فرانسوی که به «پدر شیمی سنتز» مشهور است هم، سخت تحت تاثیر جابر واقع شده و می گوید: «جابر در علم شیمی همان مقام و پایه را داشت که ارسطو در منطق .» جورج سارتون می گوید: «جابر را باید بزرگترین دانشمند در صحنه علوم در قرون وسطی دانست.»

جابر نخستین شیمیدان ایرانی است. او اولین کسی است که به علم شیمی شهرت و آوازه بخشید و بی‌تردید نخستین مسلمانی است که شایستگی کسب عنوان شیمیدان را دارد. شهرت جابر نه تنها به جهان اسلام محدود نمی شود و غربیها او را تحت عنوان «گبر» می شناسند. ابن خلدون درباره جابر گفته است: «جابربن حیان پیشوای تدوین کنندگان فن کیمیاگری است. »

شاگرد، دوست و همراه امام ششم
جابربن حیان، کتابی مشتمل بر هزار برگ و ۵۰۰ رساله، تالیف کرده است. جابر شاگرد و دوست امام صادق (ع) بود و امام را شخصی والا و مهربان یافت؛ بطوری که نمی توانست از او جدا ولی بی نیاز بماند. جابر می کوشید تا با راهنمایی استادش، علم شیمی را از بند افسانه‌های کهن مکاتب اسکندریه برهاند و در این کار تا اندازه‌ای به هدف خود رسید. برخی از کتابهایی که جابر در زمینه شیمی نوشته عبارتند از: الزیبق، کتاب نارالحجر، خواص اکسیرالذهب، الخواص، الریاض و ... .

وی به آزمایش بسیار علاقه مند بود. از این رو، می توان گفت نخستین دانشمند اسلامی است که علم شیمی را بر پایه آزمایش بنا نهاد. جابر نخستین کسی است که اسید سولفوریک یا گوگرد را از تکلیس زاج سبز و حل گازهای حاصل در آب بدست آورد و آن را زینت الزاح نامید. جابر اسید نیتریک یا جوهر شوره را نیز نخستین بار از تقطیر آمیزه‌ای از زاج سبز، نیترات پتاسیم و زاج سفید بدست آورد. جابر سرانجام در سال 194 هجری شمسی در کوفه درگذشت.

امام جعفر صادق (ع) ، امام ششم شیعیان، در هفدهم ربیع الاول سال 83 هجری قمری در مدینه متولد گردید. کنیه ایشان ابو عبدالله و لقب شان صادق می باشد. پدر ارجمندشان امام باقر (ع) و مادرش ام فروه است.
امام صادق در سال 114 هجری قمری پس از شهادت پدرش در 31 سالگی به امامت رسید. دوران امامتش مصادف با اواخر حکومت امویان و اوایل حکومت عباسیان بود .
فضایل امام جعفر صادق (ع):
فضایل امام صادق بیش از آن است که بتوان ذکر کرد. جمله ای از مالک بن انس امام مشهور اهل سنت است که: «بهتر از جعفر بن محمد، هیچ چشمی ندیده، هیچ گوشی نشنیده و در هیچ قلبی خطور نکرده است.» از ابوحنیفه نیز این جمله مشهور است که گفت: «ما رأیت افقه من جعفر بن محمد؛از جعفر بن محمد، فقیه تر ندیدم.» اگر از زبان خود آن حضرت بشنویم ،ضریس می گوید: امام صادق در این آیه: «کل شیء هالک الا وجهه؛هر چیز فانی است جز وجه خدا» فرمود: «نحن الوجه الذی یوتی الله منهم؛ماییم آیینه ای که خداوند از آن آیینه شناخته می شود.» بنابراین امام صادق (ع) فرموده آیینه خدا است.
شیخ مفید در ارشاد مى‏نویسد: علومى که از حضرت نقل کرده‏ اند، به اندازه ‏اى است که ره توشه کاروانیان شد . نامش در همه جا انتشار یافت. دانشمندان در بین ائمه (ع) بیش ترین نقل ها را از امام صادق روایت کرده ‏اند. هیچ یک از اهل آثار و راویان اخبار بدان اندازه که از حضرت بهره برده ‏اند، از دیگران سود نبرده ‏اند. محدثان نام راویان موثق حضرت را جمع کرده ‏اند که شمار آن ها، با صرف نظر از اختلاف در عقیده و گفتار، به چهار هزار نفر مى‏رسد.
بیش ترین حجم روایات، احادیثی است که از امام صادق نقل شده ، اهمیت معارف منقول از جعفر بن محمد به میزانی است که شیعه به ایشان منسوب شده : "شیعه جعفری". کم تر مسئله دینی (اْعم از اعتقادی، اخلاقی و فقهی) بدون رجوع به قول امام قابل حل است. کثرت روایات منقول از امام به دو دلیل است:
یکی اینکه از دیگر ائمه عمر بیش تری نصیب ایشان شد. با شصت و پنج سال عمر شیخ الائمه محسوب می شود (148 - 83 هجری) ،
دیگری که به مراتب مهم تر از اولی است، شرائط زمانی خاص حیات امام است. دوران امامت امام ششم مصادف با دوران ضعف مفرط امویان، انتقال قدرت از امویان به عباسیان و آغاز خلافت عباسیان است. امام با حسن استفاده از این فترت و ضعف قدرت سیاسی ،به گسترش و اشاعه معارف دینی همت می گمارد. گسترش زائد الوصف سرزمین اسلامی و مواجهه اسلام و تشیع با افکار، ادیان، مذاهب و عقاید گوناگون اقتضای جهادی فرهنگی داشت . امام به بهترین وجه به تبیین، تقویت و تعمیق "هویت مذهبی تشیع" پرداخت. در عصر جعفری است که شیعه در عرصه های گوناگون کلام، اخلاق، فقه، تفسیر و… صاحب هویت مستقل می شود. عظمت علمی امام در حدی است که ائمه مذاهب دیگر اسلامی از قبیل ابوحنیفه و مالک خود را نیازمند به استفاده از جلسه درس او می یابند. مناظرات عالمانه او با ارباب دیگر ادیان و عقاید ،نشان از سعه صدر و وسعت دانش امام است. اهمیت این جهاد فرهنگی امام کم تر از قیام خونین سید الشهدا (ع) نیست .
حاکمان معاصر
امام بین دو دوره عباسی و اموی و دوران گذار از امویان به عباسیان می زیست. ایشان از میان خلفای اموی با افراد زیر معاصر بود:
1- هشام بن عبدالملک (105- 125) ه. ق
2- ولید بن یزید بن عبدالملک (125-126)
3- یزید بن ولید بن عبدالملک (126)
4- ابراهیم بن ولید بن عبدالملک( 70 روز از سال 126 )
5- مروان بن محمد(126-132)
و از خلفای عباسی نیز معاصر بود با :
1- عبدالله بن محمد مشهور به سفاح (132-137)
2- ابوجعفر مشهور به منصور دوانیقی(137-158)
جهاد و فعالیت های علمی و فرهنگی امام بدان معنا نیست که امام به کلی خود را از جریانات و امور سیاسی دور نگه داشت، بلکه همواره از وقت های مناسب برای ترویج حقانیت خود و بطلان هیأت حاکمه بهره می برد . بدین منظور نمایندگانی را نیز به مناطق مختلف بلاد اسلامی می فرستاد.اوضاع سیاسی و اجتماعی جامعه را تحت نظر داشت. فعالیت های امام هم جنبه علمی، اعتقادی و هم جنبه سیاسی داشت. البته امام مستقیما وارد قیام نشد، زیرا این امر اثر چندانی نداشت. اما امام با حکو مت رابطه نداشت زیرا می دانست که عباسیان برای کسب قدرت و محبوبیت در دل های مردم از وجهه اهل بیت استفاده می کنند حتی شعار" الرضا فی آل محمّد"سر می دادند.
آنان به دنبال اشخاصی با وجهه مردمی بودند که هم از بستگان پیامبر باشند و هم درمیان مردم محبوبیت داشته باشند. بهترین شخص در نظر عباسیان امام بود. امام صادق پیشنهاد آنان را مبنی بر همکاری با حکومت را رد کرد و فرمود: نه شما از یاران من هستید ،نه زمانه، زمانه من است.
برخی از بستگان حضرت نزدیک بود با این پیشنهاد ها فریب بخورند، اما امام با روشنگری خاص خود به آنان فهماندند که به ظاهر توجه نکنند. امام می دانست که عباسیان نیز هدفی جز رسیدن به قدرت ندارند. اگر شعار طرفداری از اهل بیت را مطرح می کنند، صرفاً به خاطر جلب حمایت توده های شیفته اهل بیت است. امام می دید که سران سیاسی و نظامی عباسیان در خط مستقیم اسلام و اهل بیت نیستند . حاضر نبود با آنان همکاری کرده و به اقدامات شان مشروعیت بخشد.
شهادت
پس از به قدرت رسیدن عباسیان، همان طور که حضرت پیش بینی کرده بود ،فشار بر شیعیان افزایش یافت . با روی کار آمدن منصور این فشار به اوج خود رسید. امام نیز از این فشار ها مستثنی نبود. این دوران، یعنی چند سال آخر عمر حضرت بر خلاف دوران اولیه امامت شان،‌دوره سختی ها و انزوای دوباره حضرت و تشیع بود. منصور شیعیان را به شدت تحت کنترل قرار داده بود. سرانجام کار به جایی رسید که با تمام فشارها، منصور چاره ای ندید که امام را که رهبر شیعیان بود ،از میان بردارد . بنابراین توسط عواملش حضرت را به شهادت رساند. حضرت در 65 سالگی در سال 148 هجری به شهادت رسید .در قبرستان بقیع در کنار مرقد پدر و جدّ خودش مدفون گردید.(1)

پی نوشت :
1. مهدی پیشوای ، سیره پیشوایان-قسمت زندگی امام صادق ؛
جعفرشهیدی ، زندگی امام صادق ؛
سید

چرا کنیه امام صادق اباعبدالله است؟

کنیه اسمی است که با اب، یا ام، یا اخ یا اخت یا این شروع می‌شود، کنیه در عرب معمول است و به منظور تعظیم و تجلیل از افراد، برای آنان کنیه قرار می‌دهند. (1)
امام صادق (ع) فرزندی داشت به نام عبدالله که دومین فرزند آن حضرت به حساب می‌آمد. (2)
ممکن است انتخاب این کنیه برای آن حضرت یکی به جهت آن باشد که فرزندش عبدالله بوده و دیگری به جهت این که عبدالله دلالت بر عبودیت و بندگی خدا می‌کند
پی‌نوشت‌ها:
1. معارف و معاریف، سید مصطفی حسین دشتی، قم، 1376، چاپ دوم، ج 8، ص 595.
2. ارشاد مفید، ترجمه، سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، انتشارات علمیه، ج 2، ص 200.

در سوگ صادق آل احمد :

بِهَل سر را بدامن باز ای دوست
بکن از اشک سامان ساز ای دوست
بزن بر سر که گاهی اشک ساری ست
غم از صد کاروان تا عرش جاری ست
که این ایام فصل سوگواری ست
تشیع در جهان در غمگساری ست
ریس مذهب آل ولایت
به بر کرده ست تن پوش شهادت
امام و صادق آل محمد
فروغ و جلوه ی اجداد امجد
عَلَم دار پدر در عِلم قران
و چونامن جد خود در حِلم و عرفان
امین الوحی دادارِ دو عالم
نگین بی مثال دست خاتم
و زهرایی ترین نور سمایی
نشان و مظهر علم خدایی
مزارش جلوگاه بُقعه ی نور
بقیعش بر تر از جودی و از طور
اگر چه خاک آلود است آنجا
ولی گنجی زر اندود است آن جا
از این که احتمالا جسم خورشید
در آن جا گشته زیر خاک تبعید
از این که قبر زهرا بی نشان است
گمانی می رود آن جا نهان است
شگفتا از بقیع و تربت آن
دو عالم غم بدل از غربت آن
خداوندا بحق آن غریبان
نما رحمت غریبِ باغ رضوان

گلشن ناز ص194