جمع بندی بحثی درباره چینش آیات قرآن

تب‌های اولیه

8 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
بحثی درباره چینش آیات قرآن

سلام

وقتی یک سوره از قرآن برای مطالعه انتخاب می شود ، در آن چندین مفهوم مختلف و بی ارتباط وجود دارد ، بدتر از همه اینکه این موضوعات بدون آنکه به سرانجام درستی برسند نیمه کاره رها می شوند و موضوع بعدی ( که ارتباطی به موضوع قبلی ندارد ) شروع می شود .

اگر پیامبر اسلام خودش این نظم و ترتیب را به قرآن داده ( که احتمالا پاسخ شما مثبت است ) ، او در تدوین کتابش بسیار ضعیف عمل کرده ، چرا که طبقه بندی و چینش مطالب اصلا در حد یک کتاب نیست !

اگر هم این چینش کنونی کار او نبوده ، چرا طی این 14 قرن مسلمانان کتاب خود را منظم و مدون جمع نکرده اند ؟! چه سختی در این کار بوده است ؟!!

با تشکر .

با نام و یاد دوست




کارشناس بحث: استاد صدیقین

سلام به شما پرسشگر گرامی

قرآن کریم سخن خدای تعالاست و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در این باره اختیاری ندارد:

وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏
إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحى‏ (نجم/3و4)
و هرگز از روى هواى نفس سخن نمى‏ گويد
آنچه مى ‏گويد چيزى جز وحى كه بر او نازل شده نيست

در اینکه ترتیب فعلی آیات سوره های قرآن از زمان حضرت رسول تا کنون، دست نخورده باقی مانده و این ترتیب آیات عینا همان ترتیب آیاتی است که حضرت رسول قرائت کرده اند، بین مسلمانان اختلافی نیست. (البته در ترتیب سوره ها اختلاف نظر است به این صورت که "آیا ترتیب فعلی سوره ها از سوی حضرت رسول تعیین شده یا بعدا توسط صحابه انجام شده"، که این موضوع شاید اهمیت خاصی هم نداشته باشد، و از موضوع بحث ما هم خارج است).

حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) پس از نزول آیات کریمه قرآن، آنها را بر اصحاب تلاوت می فرمودند و برخی از اصحاب که کاتبان وحی بودند _مانند امام علی (علیه السلام) و زید و عبدالله بن مسعود و ... _ ، آیات قرائت شده را می نوشتند. معمولا هر سوره با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز می شد و وقتی بسم الله الرحمن الرحیم بعدی نازل می شد، نشانه این بود که سوره قبلی به پایان رسیده است. بنابراین چینش آیات هر سوره، به ترتیب نزول آنهاست و این چینش از سوی خدای متعال تعیین شده که توسط پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برای مردم قرائت می شده است.

البته در مواردی هم پیش می آمد که پس از اتمام یک سوره، آیه یا آیاتی نازل می شد و حضرت به راهنمایی وحی، دستور می دادند که این آیه را در فلان مکان از فلان سوره قرار دهید، پس قدر مسلم ترتیب آیات سوره ها، از سوی خدای متعال است و نه به دخالت هیچ کس دیگر (برای تفصیل مطالب، می توانید به تلخیص التمهید، اثر استاد معرفت، ج 1، ص 135 به بعد مراجعه فرمایید؛ به ویژه بحث ترتیب الایات).

و اما در مورد ترتیب، چینش و نظم فعلی آیات عرض می کنم که آیات کریمه قرآن بسیار منظم و دقیق چینش شده اند و البته سبک خاص خودش را دارد و به سبک و سیاق موضوع بندی کتاب های متداول درسی نیست. خواستگاه این مطلب را می توان در چند نکته بررسی کرد:

یک علت نظم فعلی آیات این می تواند باشد که قرآن کریم مانند کتاب های درسی و علمی نیست که باب بندی و موضوع بندی شده باشد. کتاب تربیتی است که در هر لحظه و هر کجا، مخاطبش می تواند با او ارتباط برقرار کرده، بر خوان پربرکتش نشسته و از خوشه های معرفتی اش، به اندازه کافی برداشت نماید. موضوعات آیات هر سوره از سوره های قرآن، محور یا محورهای اساسی و اصلی دارد ولی ممکن است برای تفهیم مطالب، از تنوع موضوعی بهره ببرد، مثلا در سوره اعراف برای بیان عبرت گیری از سرگذشت اقوام گذشته، داستان انبیای پیشین را به صورت کوتاه و پشت سر هم بیان می کند که فلان پیامبر آمد و چنان مطالبی گفت و رفتار قومش در برابر او چنان بود و سرانجامشان هم چنان شد. نقل این داستان ها، حول یک محور کلی است و آن عبرت گیری از سرگذشت اقوام پیشین و بیان سنن الهی. در واقع، این تنوع مثال، در خدمت تفهیم آن موضوع محوری قرار گرفته است.

یک علت دیگر نظم فعلی آیات این می تواند باشد که بخشی از آیات قرآن، بسته به حوادث و شرایط زمان نزول، نازل می شده یعنی پس از رخداد یا معضل و مشکل خاصی، راهنمایی های وحیانی نازل می شده، مثلا زمان جنگ احد است و مسلمانان پس از پیروزی دلچسب جنگ بدر در یکسال قبل، و شکست در جنگ احد، حالا زانوی غم بغل گرفته اند که چرا چنین شد و کجا اشتباه کردیم! آیات سوره آل عمران (139 به بعد)، نازل می شود و به مسلمانان جهادگر و زخم دیده، دلداری و روحیه می دهد و با توضیح دقیق آنچه واقع شده، نقاط کلیدی اشتباهات مسلمانان را یادآور می شود؛ اشتباهاتی که ممکن است تا هزار سال دیگر هم تکرار شود اما قرآن راه حل های مناسب را ارائه می دهد.

یک علت دیگر نظم فعلی آیات قرآن، این می تواند باشد که بخشی از آیات در پاسخ مسایل دینی ای بوده که از پیامبر می پرسیدند و قرآن کریم پاسخ آنها را بیان می کرده است. قرآن در برخی حوادث و پیشامدها و احیانا سؤال و جواب های مهم یا چالشی، وارد می شد و راه حل و پاسخ را ارائه می کرد و به خوبی خود را در دل زندگی مردم وارد می نمود. کتابی نبود که در گوشه ای باشد و دایم دستور صادر کند، بلکه متناسب با اوضاع روز جامعه، دستورات پیش‌برنده را صادر می کرد و به شواهد متعدد تاریخی، مؤمنین هم احساس می کردند می توانند برنامه های این کتاب مقدس را قدم به قدم در زندگی خود پیاده نمایند؛ مثلا از حرمت ماه های حرام از پیامبر سؤال می کردند، خدای متعال آیاتی نازل می کرد و پاسخ می داد که:

يَسْئَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرامِ قِتالٍ فيهِ قُلْ قِتالٌ فيهِ كَبيرٌ ... (بقره/217)
از تو، در باره جنگ كردن در ماه حرام، سؤال مى ‏كنند بگو: «جنگ در آن، (گناهى) بزرگ است...

(این را داخل پرانتز عرض کنم که این آیه کریمه تصریح دارد جنگ در ماه حرام گناه بزرگی است! حالا شما حرامیان سعودی و داعشی که به جان مردم بی گناه یمن و سوریه و عراق افتاده اند و در این ماه مبارک هم بر سرشان بمب و گلوله می ریزند، را نگاه کنید که به قدر ذره ای هم برای سخن خدا ارزش قائل نیستند و به این گناه بزرگشان در این ماه حرام ادامه می دهند! حالا بروند هی قرآن چاپ کنند و امام جماعت مسجدالحرام شوند و با بهترین صوت تلاوت کنند و ادعای موحد بودن، کنند! چه فایده دارد وقتی صریح کلام خدا را زیر پا می گذارند و خجالت هم نمی کشند! همین است که فرمود: قرآن بر ستمگران جز خسران نمی افزاید! وَ لا يَزيدُ الظَّالِمينَ إِلاَّ خَساراً ؛ اسراء/82)

توضیحات دیگری هم وجود دارد که به همین مقدار اکتفا می شود.

برای تشخیص مصداقی، بنده تنها چند سوره را بیان می کنم. به عنوان نمونه:

در سوره مبارکه واقعه _از ابتدا تا انتهای آیات_ خدای متعال از روز قیامت یاد می کند و افراد را به سه دسته اصحاب الیمین و اصحاب الشمال و گروه السابقون تقسیم می کند و حال اخروی آنان و پاداش و عقابشان را بیان می نماید. ضمنا به عظمت قرآن و تسبیح حق تعالی هم اشاره می کند.

در سوره مبارکه نوح _از ابتدا تا انتهای آیات_ خدای متعال سرگذشت نوح نبی را بیان می کند.

در سوره مبارکه یوسف _از ابتدا تا انتهای آیات_ خدای متعال سرگذشت کامل یوسف نبی را بیان می کند. ضمنا به مساله قیامت، ایمان با آگاهی و بصیرت، و عبرت‌گیری از سرگذشت پیشینیان، اشاراتی می نماید.

در سوره مبارکه مریم _از ابتدا تا انتهای آیات_ به سرگذشت حضرت مریم و حضرت زکریا و تعدادی دیگر از پیامبران، و نیز به مساله قیامت و نکات مرتبط با آن، اشاره می کند.

می بینید وقتی آیات کریمه قرآن را به صورت مصداقی هم بررسی می کنیم، موضوع محوری آیات هر سوره روشن و مشخص است. در بسیاری از تفاسیر، مفسر پیش از آنکه آیات هر سوره را توضیح دهد، عنوانی آورده به نام «محتوای سوره» یا «بیانٌ» و مانند آن که در ذیل آن عنوان، موضوعات محوری آیات هر سوره را ذکر می کند. مثلا در تفسیر نمونه، ذیل عنوان «محتوای سوره» و در تفسیر المیزان ذیل عنوان «بیانٌ»، موضوعات محوری آیات هر سوره ذکر شده است که جهت اطلاع، ان شاء الله مراجعه و مطالعه می فرمایید.

این نکته را هم عرض کنم که لزومی ندارد در یک سوره بلند مثلا 200 آیه ای، تمام خط به خط آیات به صورت یک دیالوگ پشت سر هم و پیوسته و مرتبط باشد! چنین فرضی _جز در مواردی مانند بیان داستان همانگونه که در سوره یوسف وجود دارد_ کسل کننده و دور از فصاحت و بلاغت است. سخنگو، می تواند در یک متن طولانی، از موضوعات مختلف سخن به میان آورد. حتی می تواند موضوعاتی را به صورت اجمالی بیان نماید و شرحش را به آیات سوره های دیگر واگذار کند و یا حتی می تواند شرحش را به پیامبر گرامی واگذار نماید، همانگونه که فرمود:

وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ (نحل/44)
و اين قرآن را به سوى تو فرود آورديم، تا براى مردم آنچه را به سوى ايشان نازل شده است توضيح دهى، و اميد كه آنان بينديشند

با سلام

اینکه گفته شده قران توسط رسول خدا ص جمع و مکتوب شد درست ، اما اگر چنین است چرا ابوبکر وعمر وعثمان وحجاج دوباره وسه باره قرآنی جمع و تدوین (تجرید وتنقیح) کردند ؟!

ضمن اینکه بین بعضی آیات همخوانی و هماهنگی وجود ندارد و در بین آنها افتادگی وانفصال مشاهده میشود !

خیر البریه;703563 نوشت:
اینکه گفته شده قران توسط رسول خدا ص جمع و مکتوب شد درست ، اما اگر چنین است چرا ابوبکر وعمر وعثمان وحجاج دوباره وسه باره قرآنی جمع و تدوین (تجرید وتنقیح) کردند ؟! ضمن اینکه بین بعضی آیات همخوانی و هماهنگی وجود ندارد و در بین آنها افتادگی وانفصال مشاهده میشود !
سلام

اینکه علت جمع قرآن در زمان خلیفه اول و سوم چی بوده، موضوع بحث ما نیست (حالا غلط املایی مصحف ها بوده، اختلاف قرائت ها بوده، یا هر چیز دیگر، این در این بحث ما موضوعیتی ندارد). مهم این است که همه مسلمین با اختلاف فرقی که دارند، به این مساله معتقدند که ترتیب فعلی آیات در هر سوره، همان ترتیب نازله هست.

حالا یک عده اندکی هم در فریقین پیدا شده اند و ادعای واهی داشته اند، این به اعتبار مساله خللی وارد نمی کند چون آن ادعاها در جای خود به تفصیل پاسخ داده شده است.

صدیقین;704793 نوشت:
سلام

اینکه علت جمع قرآن در زمان خلیفه اول و سوم چی بوده، موضوع بحث ما نیست (حالا غلط املایی مصحف ها بوده، اختلاف قرائت ها بوده، یا هر چیز دیگر، این در این بحث ما موضوعیتی ندارد). مهم این است که همه مسلمین با اختلاف فرقی که دارند، به این مساله معتقدند که ترتیب فعلی آیات در هر سوره، همان ترتیب نازله هست.

حالا یک عده اندکی هم در فریقین پیدا شده اند و ادعای واهی داشته اند، این به اعتبار مساله خللی وارد نمی کند چون آن ادعاها در جای خود به تفصیل پاسخ داده شده است.

سلام

متاسفانه اگر بخواهیم سلیقه ای بحث کنیم البته که هرکسی مدعی چیزیست ! اما مدارک و مستندات حتی شواهد عینی در همین مصحف فعلی چیز دیگری میگویند .....

پرسش:
لطفا درباره چینش آیات هر سوره، توضیح دهید که توسط چه کسی انجام شده و علت نظم فعلی آیات هر سوره چیست.؟

پاسخ:
قرآن کریم سخن خدای تعالی است و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در این باره اختیاری ندارد: «وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏ * إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحى»؛‏ و هرگز از روى هواى نفس سخن نمى‏ گويد. آن چه مى ‏گويد چيزى جز وحى كه بر او نازل شده نيست.(1)

در این که ترتیب فعلی آیات سوره های قرآن از زمان حضرت رسول تا کنون، دست نخورده باقی مانده و این ترتیب آیات عینا همان ترتیب آیاتی است که حضرت رسول قرائت کرده اند، بین مسلمانان اختلافی نیست. (البته در ترتیب سوره ها اختلاف نظر است به این صورت که "آیا ترتیب فعلی سوره ها از سوی حضرت رسول تعیین شده یا بعدا توسط صحابه انجام شده"، که این موضوع شاید اهمیت خاصی هم نداشته باشد، و از موضوع بحث ما هم خارج است).

حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) پس از نزول آیات کریمه قرآن، آنها را بر اصحاب تلاوت می فرمودند و برخی از اصحاب که کاتبان وحی بودند _مانند امام علی (علیه السلام) و زید و عبدالله بن مسعود و ... _ ، آیات قرائت شده را می نوشتند. معمولا هر سوره با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز می شد و وقتی بسم الله الرحمن الرحیم بعدی نازل می شد، نشانه این بود که سوره قبلی به پایان رسیده است. بنا بر این چینش آیات هر سوره، به ترتیب نزول آن هاست و این چینش از سوی خدای متعال تعیین شده که توسط پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برای مردم قرائت می شده است.

البته در مواردی هم پیش می آمد که پس از اتمام یک سوره، آیه یا آیاتی نازل می شد و حضرت به راهنمایی وحی، دستور می دادند که این آیه را در فلان مکان از فلان سوره قرار دهید، پس قدر مسلم ترتیب آیات سوره ها، از سوی خدای متعال است و نه به دخالت هیچ کس دیگر.(2)

و اما در مورد ترتیب، چینش و نظم فعلی آیات عرض می کنم که آیات کریمه قرآن بسیار منظم و دقیق چینش شده اند و البته سبک خاص خودش را دارد و به سبک و سیاق موضوع بندی کتاب های متداول درسی نیست. خواستگاه این مطلب را می توان در چند نکته بررسی کرد:

1- علت نظم فعلی آیات این می تواند باشد که قرآن کریم مانند کتاب های درسی و علمی نیست که باب بندی و موضوع بندی شده باشد. کتاب تربیتی است که در هر لحظه و هر کجا، مخاطبش می تواند با او ارتباط برقرار کرده، بر خوان پر برکتش نشسته و از خوشه های معرفتی اش، به اندازه کافی برداشت نماید. موضوعات آیات هر سوره از سوره های قرآن، محور یا محورهای اساسی و اصلی دارد ولی ممکن است برای تفهیم مطالب، از تنوع موضوعی بهره ببرد، مثلا در سوره اعراف برای بیان عبرت گیری از سرگذشت اقوام گذشته، داستان انبیای پیشین را به صورت کوتاه و پشت سر هم بیان می کند که فلان پیامبر آمد و چنان مطالبی گفت و رفتار قومش در برابر او چنان بود و سرانجامشان هم چنان شد. نقل این داستان ها، حول یک محور کلی است و آن عبرت گیری از سرگذشت اقوام پیشین و بیان سنن الهی. در واقع، این تنوع مثال، در خدمت تفهیم آن موضوع محوری قرار گرفته است.

2- علت دیگر نظم فعلی آیات این می تواند باشد که بخشی از آیات قرآن، بسته به حوادث و شرایط زمان نزول، نازل می شده یعنی پس از رخداد یا معضل و مشکل خاصی، راهنمایی های وحیانی نازل می شده، مثلا زمان جنگ احد است و مسلمانان پس از پیروزی دل چسب جنگ بدر در یک سال قبل، و شکست در جنگ احد، حالا زانوی غم بغل گرفته اند که چرا چنین شد و کجا اشتباه کردیم! آیات سوره آل عمران (139 به بعد)، نازل می شود و به مسلمانان جهادگر و زخم دیده، دل داری و روحیه می دهد و با توضیح دقیق آنچه واقع شده، نقاط کلیدی اشتباهات مسلمانان را یادآور می شود؛ اشتباهاتی که ممکن است تا هزار سال دیگر هم تکرار شود اما قرآن راه حل های مناسب را ارائه می دهد.

3- علت دیگر نظم فعلی آیات قرآن، این می تواند باشد که بخشی از آیات در پاسخ مسایل دینی ای بوده که از پیامبر می پرسیدند و قرآن کریم پاسخ آن ها را بیان می کرده است. قرآن در برخی حوادث و پیش آمدها و احیانا سؤال و جواب های مهم یا چالشی، وارد می شد و راه حل و پاسخ را ارائه می کرد و به خوبی خود را در دل زندگی مردم وارد می نمود. کتابی نبود که در گوشه ای باشد و دایم دستور صادر کند، بلکه متناسب با اوضاع روز جامعه، دستورات پیش‌برنده را صادر می کرد و به شواهد متعدد تاریخی، مؤمنین هم احساس می کردند می توانند برنامه های این کتاب مقدس را قدم به قدم در زندگی خود پیاده نمایند؛ مثلا از حرمت ماه های حرام از پیامبر سؤال می کردند، خدای متعال آیاتی نازل می کرد و پاسخ می داد که: «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرامِ قِتالٍ فيهِ قُلْ قِتالٌ فيهِ كَبيرٌ ...»؛ از تو، در باره جنگ كردن در ماه حرام، سؤال مى ‏كنند بگو: «جنگ در آن، (گناهى) بزرگ است...(3)

(این را داخل پرانتز عرض کنم که این آیه کریمه تصریح دارد جنگ در ماه حرام گناه بزرگی است! حالا شما جنایت کاران سعودی و داعشی که به جان مردم بی گناه یمن و سوریه و عراق افتاده اند و در ماه مبارک رمضان هم بر سرشان بمب و گلوله می ریزند، را نگاه کنید که به قدر ذره ای هم برای سخن خدا ارزش قائل نیستند و به این گناه بزرگشان در این ماه حرام ادامه می دهند! حالا بروند هی قرآن چاپ کنند و امام جماعت مسجدالحرام شوند و با بهترین صوت تلاوت کنند و ادعای موحد بودن، کنند! چه فایده دارد وقتی صریح کلام خدا را زیر پا می گذارند و خجالت هم نمی کشند! همین است که فرمود: قرآن بر ستمگران جز خسران نمی افزاید! وَ لا يَزيدُ الظَّالِمينَ إِلاَّ خَساراً.(4)

__________
(1) نجم/ 3 و 4.
(2) برای تفصیل مطالب، می توانید به تلخیص التمهید، اثر استاد معرفت، ج 1، ص 135 به بعد مراجعه فرمایید؛ به ویژه بحث ترتیب الایات.
(3) بقره/ 217.
(4) اسراء/ 82.

موضوع قفل شده است