گزیده‌ای از تجربیات ده‌ها روحانی موفق در عرصه تبلیغ دین
تب‌های اولیه
حجت الاسلام حسن مزاری از فعالان عرصه تبلیغ دین در اقدامی جالب طی گفت و گوهایی با مبلغان و روحانیون موفق تبلیغی، نقطه نظرات آنان در شیوه جذب مخاطب و تاثیرگزاری منبر و خطابه را جمع آوری نموده است. خبرگزاری حوزه، ضمن تقدیر از این روحانی خوشفکر گزیده ای از تجربیات ده ها روحانی فعال تبلیغی را به مناسبت فرا رسیدن ایام تبلیغی ماه مبارک رمضان منتشر می کند.
اشاره:
نظر به اين كه امر تبليغ از اهميت خاصي در جوامع بشري برخوردار و دنياي امروز خصوصاً مكاتب الحادي استفاده شاياني از روش‌ها و ابزارهاي بسيار پيشرفته تبليغي براي پيشبرد مقاصد شوم خويش مي كنند، لذا ضرورت به كارگيري شيوه هاي تبليغي صحيح به خوبي آشكار مي شود.
تبليغ در لسان موحدين، فلسفه نبوت به شمار آمده است و مبلغ ديني در حقيقت رسولي است كه رهنمودهاي پيامبران الهي را به جامعه خويش منتقل مي كند.
الگوهاي رفتاري
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُمْ لِيَرَوْا مِنْكُمُ الْوَرَعَ وَ الِاجْتِهَادَ وَ الصَّلَاةَ وَ الْخَيْرَ فَإِنَّ ذَلِكَ دَاعِيَةٌ.
امام صادق(عليه السّلام) فرمود: مردم را با غير زبان خود (با اعمال و رفتار خود) براه حق دعوت نمائيد بايد مردم از شما ورع و كوشش و نماز و اعمال خير ببينند. (الكافي، ج2، ص: 78)
عمل روحانيون بهترين تبليغ
به قول يكي از علما، ما حرف زده ايم، مردم در انتظار عمل ما هستند.
در مركز آموزش 4 بيرجند روزي مسؤول عقيدتي سياسي وقت، بسيار آرام در حال ترك پادگان بودند. فرمانده وقت مركز در حالي كه با تعدادي از افسران ارشد جلوي درب پادگان ايستاده بودند، از آنان سؤال كرد: آيا مي‌دانيد چرا حاج آقا اين قدر آرام راه مي روند؟ هيچ كس نتوانست جواب دهد. فرمانده جواب داد، دو دقيقه به ساعت يك مانده، حاج آقا طوري از درب بيرون مي روند كه راس ساعت يك پادگان را ترك كنند. به نظر شما خواننده عزيز كدام سخنراني درباره نظم اين قدر كارآيي دارد.
ايشان بدون هيچ گونه استفاده از امكانات پادگان پياده رفت و آمد مي كردند تا جايي كه يكي از برادران اهل سنت با كمال اخلاص مي گفت: من نمازي كه پشت سر حاج آقا مي خوانم، پشت سر هيچ كس نخوانده ام.
يكي از مبلغين در خاطرات خود مي گويد: سال 63 سه ماه به مهمانسراي لشكر 28 سنندج جهت تبليغ عزيمت نموديم. من با يك چمدان و وسايل بسيار ابتدايي با خانواده ام مستقر شدم و دوستان هم گاهي به ديدن ما مي آمدند، پس از گذشت ده سال براي تبليغ در ماه رمضان به سنندج رفتم، يكي از مسؤولان كه شاهد زندگي ساده و همراه با قناعت گذشته ما بود پس از آن كه مرا شناخت، مرا به دانشجويان و اساتيد معرفي نمود و به من گفت: من زندگي شما را به عنوان درسي بزرگ هيچ گاه فراموش نمي كنم.
شیخ انصاری و تبلیغ عملی
روزي مرحوم شيخ انصاري قصد عزيمت به شهر بغداد را داشت، مردم بغداد خوشحال به طرف دروازه ورودي شهر جهت استقبال هجوم مي آوردند. سفير ايران هم پس از شنيدن ورود شيخ عازم استقبال شد. در حين رفتن با سفير يكي از كشورهاي خارجي برخورد نمود كه به ديدن او مي آمد. سفير خارجي گفت: عازم كجا هستيد؟.
سفير ايران جواب داد: عالمي از علماي شيعه وارد بغداد مي شود، به استقبالش مي رويم. سفير خارجي گفت:
من هم مي آيم. به اتفاق حركت كردند. چون مردم پياده بودند و آنها سوار اسب، به سرعت از مردم گذشتند. در مسير راه به شيخي رسيدند كه بر الاغي سوار است و با صاحب الاغ مشغول گفتگو مي باشد. از او رد شدند به خيال اين كه ممكن نيست اين مرد شيخ باشد. ناگهان ديدند كه مردم همان شيخ را در ميان گرفته سلام و صلوات مي فرستند. مرد خارجي با تعجب پرسيد؟.
خدايا مگر اين كيست؟. سفير ايران جواب داد: به اين ها حجت الاسلام مي گويند؛ يعني هادي و راهنماي دين. مرد خارجي گفت: به خدا قسم من شنيده بودم حضرت عيسي(عليه السلام) بر الاغ برهنه سوار مي شد و غذاي چرب و نرم نمي خورد، ولي باور نمي كردم؛ با ديدن اين مرد روحاني من انبياي الهي را باور كردم.
خودتان قضاوت فرماييد، اگر شيخ انصاري با كارواني مي آمد، آيا اين اثر را داشت؟. امروز هم هر چه عزيزان روحاني ساده باشند، در دل مردم بيشتر جاي مي گيرند.
اعتدال در برخورد شايسته است از برخوردهاي متواضعانه و محترمانه، شاداب، نرم و ليّن كه خود دعوت عملي به سوي خوبي ها و جذابيت دين و روحانيت است، غفلت نشود. از طرفي اين تواضع و نرم خويي هيبت طلبگي را از بين نبرد. از بيان شوخي هاي ركيك و جُك هاي زننده پرهيز شود.
امر و نهي
در محل هاي تبليغ از دستور دادن و امر كردن تا حد امكان پرهيز گردد.
داستان
در حالات مرحوم ميرزا محمدتقي شيرازي مي نويسند: ايشان در منزل هم از دستور دادن خودداري مي کردند و گاهي از اندرون غفلت مي شد كه شام ميرزا را بياورند. ايشان بدون شام صبح كرده، ولي تقاضايي نمي كردند.
حكم كردن حرام نيست؛ اگر كسي مي خواهد جلوي سركشي نفسش را بگيرد، خوب است تمرين كند و دستور ندهد.
احترام علما
از آنجا كه هتك حرمت روحانيت جايز نيست، زيبنده است كه در اين خصوص دقت كافي مبذول شود.
حجت الاسلام توسلي نقل مي كند: در قسمت بيروني منزل امام(ره) در نجف گاهي از بعضي روحانيون انتقاد مي شد؛ يك روز حاج آقا مصطفي به طلاب گفتند: آقا فرموده اند: «من راضي نيستم كسي در خانه من غيبت يا اهانت به افراد نمايد..»
مسائل حوزه
بازگو نمودن بعضي از مسائل حوزه براي افراد غيرحوزوي در برخي از موارد تبعات منفي به دنبال دارد.
عدم جناح گرايي و عدم طرفداری از گروه خاص
روحانیون گرامی ضمن آگاه نمودن مردم از جریانات روز جامعه از وارد شدن به جناح بندي هاي سياسي اجتناب نمایند؛ زیرا این کار باعث جناح بندي و تفرقه خواهد شد.
اگر در بين افراد محل تبلیغ اختلافي به وجود آید، روحانی به گونه‌ای عمل کند كه مردم خيال نكنند او از گروه خاصي حمايت مي كند. روحاني بايد مانند پدري دلسوز همه را تحت مهر و محبت خود داشته باشد.
پرهيز از تفرقه
در برخی از مناطق پيروان اديان و مذاهب مختلف علي الخصوص اهل سنت حضور دارند، لذا شايسته است مبلغان محترم از ذكر مسائل اختلاف انگيز خودداري كنند.
تبلیغ، ماموريت اصلی روحانیون
برادران روحاني صرفاً براي آموزش و تبليغ اعزام مي شوند و اشتغالات ديگر از قبيل نقاشي كشيدن، درختكاري و...، خارج از موضوع مأموريت تلقي مي گردد.
حُسن برخورد و احترام به دیگران
مبلّغین رعايت حُسن برخورد را سرلوحه كار خويش قرار داده و به گونه‌اي رفتار نكنند كه كسي خیال كند روحاني او را حقير انگاشته و يا از دایرۀ اسلام خارج مي داند.
محل استراحت و تغذيه
مبلّغین نباید از محل خواب و تغذيۀ میزبان گله کنند.
به قول مرحوم آيت الله بهاءالديني (ره): طلبه بايد اعمّي باشد؛ با هر غذايي بسازد؛ در همه جا بخوابد؛ با همه بتواند ارتباط برقرار كند؛ كارهايش منوط به شرايط خاص نباشد.. .
عدم دخالت در كار دیگران
دخالت در كارهاي دیگران مصلحت نيست و در صورت مشاهده خلاف فاحشي مانند فحاشي و... سعي كنند در سخنراني هاي خويش بدون مورد خطاب قرار دادن شخصي خاص، پيرامون آن مسأله بحث كرده و مضرات آن را بيان نمايند.
حفظ اسرار مردم
مبلغان گرامي در حفظ اسرار مردم كوشا بوده و در پي كسب مسائل محرمانه آن ها نباشند. چون ممكن است، مورد سوءظن قرار گيرند. از آشکار نمودن مسائل خصوص افراد براي دیگران اجتناب نمایند.
استفاده از راديو و تلويزيون
نگاه كردن به تلويزيون بيش از حد در انظار عمومي خلاف عرف محسوب مي شود.
همچنين گوش دادن به برخي نوارهاي مجاز سرود از طرف يك مبلّغ، اثرات سويي بر روي كساني كه بايد در بين آنها تبليغ كند، دارد. شايسته است مبلّغ چون استادي تيزبين به اين قضايا بنگرد و حاصل زحمات خود را از بين نبرد.
مكالمات تلفني
روحانیون در تعداد و مدت مكالمه بسيار دقيق باشند؛ چون چشم هاي تيزبيني مراقب رفتار آن ها هستند و بعضا مبلّغین را الگو قرار مي دهند.
هديه
چه نيكوست در محل تبليغ اگر براي مبلّغین هديه‌اي در نظر گرفته نشد به هيچ وجه حتي به طور كنايه درخواست هديه نكنند؛ چون تبليغ امر مقدسي است، نه براي هديه است و نه حق الزحمه و نه تجليل.
ورزش
ورزش براي سلامتي بسيار مناسب است؛ اما شايسته است از ورزش هايي كه شأن روحانيت را زير سؤال مي برد، حتي الامكان در مكان هاي عمومي خودداري نمایند. مخصوصا ورزش هايي مثل شنا و كشتي.
وسائل نقليه
روحانیون در محل تبليغ براي رفتن به محل هاي متفرقه، تقاضاي وسيله نقليه نكنند؛ مردم در اين زمينه وظيفه اي ندارند.
از علم و هنر ديگران بهره ببريم
اگر مخاطب روحانیون داراي علمي هستند كه مبلّغین از آن بي اطلاع هستند؛ از آن ها تقاضا شود كه درباره آن توضيحاتي دهند. وقتي گفتگو طرفيني شود، باب صميميت و گفتگو براي صحبت هاي ديگر نیز باز مي شود.
عده خاصي روحانی را به خود جلب نكنند!
گاهي عده اي از روي علاقه، روحاني را احاطه كرده، در نتيجه از بقيه غافل مي ماند، يا بعضاً به روحاني القا مي كنند كه فلان افراد بي دين هستند، از آنها برحذر باشيد. در حالي كه اين افراد بيشتر نياز به تبليغ و ارشاد دارند.
برخورد با انتقادهاي به نظام
در بعضي جاها اشكالاتي بر نظام، مديريت ها و شكوه هايي از وضعيت اقتصادي و غيره مطرح مي شود؛ روحانیون متوجه باشند كه نبايد اشتباهات و اشكالات را به عنوان اين كه اشكال كننده مخالف اسلام يا ضدانقلاب و منحرف است، توجيه کنند؛ ولي از سويي ديگر باید مواظب باشند، بيان اشكالات به تضعيف نظام نيانجامد، خدمات نظام را نيز مطرح نموده و جنبه‌هاي معنوي انقلاب را نیز بيان كنند.
ساير نكات اخلاقي
1 – روحانیون خود را به منزل كسي دعوت نكنند؛ از تحميل ميهماني هاي ناخواسته به افراد به هر شكل برحذر باشند.
2 - حضور روحاني در مجالس و ميهماني ها در حد ضرورت باشد.
3 - از رعايت نمودن آداب متعارف محيط در جلسات، برخوردها و رفت و آمدها غفلت نکنند.
4 - عيادت بيماران و جانبازان فراموش نگردد.
5 - روي گشاده، تبسّم، سلام، احوال پرسي و شادابي در برخوردها فراموش نشود.
6 - نظافت شخصي، آراستگي و حتي خوشبو كردن خود را كه امري مستحب است، غفلت نشود.
7 - صراحت كلام و وضوح كلمات امري پسنديده است؛ اما نبايد در بيان احكام از كلمات ركيك و صريح استفاده نمود.
8 - از به كار بردن كلمات و اصطلاحات كوچه و بازاري يا محاوره اي و يا لهجه اي خاص كه بين افراد خاصي رواج دارد، خودداري گردد؛ علي الخصوص تكيه كلام هايي كه در تلويزيون پخش مي شود و متاسفانه در جامعه رايج بوده و به كار بردن آنها از يك طلبه بسيار زننده است. متانت و وقار روحانيت با خنده و شادي چند لحظه اي افراد معاوضه نشود.
تهیه و تدوین: حجت الاسلام حسن مزاری