جمع بندی نحوه برخورد پیامبر اسلام (ص) و ائمه (ع) با فرد زناکار چگونه بوده است؟

با عرض سلام و ادب
گزارشات تاریخی و روایاتی که از معصومین(ع) رسیده نیز دال بر این موضوع است که حد شرعی را بر زناکاران جاری می کردند.از جملهاجرای حکم سنگسار است که اگر زنای فرد متأهل با شرایط ویژه ای که در فقه بیان شده، ثابت می شد ایشان حکم به سنگسار می دادند. البته باید توجه داشت که به دلیل اینکه به جز حضرت علی(ع) و مدت کوتاهی امام حسن(ع)، حکومت به دیگر ائمه اطهار(ع) واگذار نشد، اغلب شواهد تاریخی صدور یا عدم صدور حکم سنگسار در زمان امام علی(ع) گزارش شده است، اما روایات موجود بر دیدگاه ائمه(ع) بر اجرای حکم سنگسار در صورت وجود شرایط، دلالت دارد.
به چند نمونه اشاره می کنیم:
- روایتی در کتب شیعه و سنی نقل شده است (1) که شخصی بنام ماعز بن مالك خدمت پيامبر(ص) رسيد و گفت: من زنا كرده‏ ام. نبى مكرم اسلام صورت از او برتافتند، ماعز از طرف ديگر آمد و دوباره اقرار كرد، پيامبر دوباره صورتشان را برگرداندند و اعتنا نكردند. سپس براى بار سوم رو به پيامبر كرد و گفت: يا رسول‏الله من زنا كرده‏ام، عذاب دنيا آسان‏تر از عذاب آخرت است. پيامبر مكرم اسلام از مردم پرسيدند: آيا بيمارى يا جنونى بر اين شخص مستولى نيست، در جواب گفتند: نه، ماعز براى بار چهارم بر زناى خويش اقرار كرد. با تمام شدن چهار اقرار، حضرت حكم رجم او را صادر كردند. اصحاب حفره‏اى حفر كرده و شروع به سنگسار كردند. بعد از برخورد سنگ، ماعز از حفره خارج شده و فرار كرد كه زبير با استخوان شترى به او زد و او را دست بسته براى سنگسار برگردانيد. قضيه را به پيامبر مكرم اسلام خبر دادند. ايشان فرمودند: بعد از فرار از حفره چرا رهايش نكرديد؟ سپس فرمودند: اگر گناه خويش را پنهان مى‏داشت و توبه مى‏كرد، براى او بهتر بود.

- همچنین روایت شده است که پیامبر (ص) همان طور که ماعز را با اقرارش سنگسار کردند، این حکم را در مورد دو زن از قبیله های بنی غامد و جهینه نیز با اقرارشان اجرا نمود.(2)

- اميرالمؤمنين على(ع) درباره زنى كه زنا كرده بود و حامله شده و فرزندش را به طور پنهانى به قتل رسانده بود، به صد ضربه شلاق حكم نموده و سپس او را سنگسار كردند. گویی اين اولين موردى بود كه اميرالمؤمنين على(ع) رجم را اجرا نمودند.(3)

- زنى به نام شراحه همدانى نزد امام على(ع) آمد و به زناى خويش با اصرار اقرار مى‏كرد. امام على(ع) دلایلی آوردند تا او را از 4 مرتبه اقرار منع کنند، مثلاً فرمودند: شايد در خواب بوده‏اى كه يك مرد ناشناسى به تو تجاوز كرده است. جواب داد: نه، حضرت فرمودند: شايد تو را به اين كار مجبور كرده‏اند؟جواب داد: نه و ... تا 4 مرتبه اقرار کامل شد و اميرالمؤمنين عليه السلام براى رجم شراحه همدانيه حاضر شدند. ازدحام به قسمى بود كه نزديك بود برخی، برخی ديگر را از فشار هلاك كنند. حضرت دستور دادند او را به صحن خانه آوردند و سنگسارش كردند تا جان سپرد. سپس مردم وارد شدند و هر كس مي رسيد زبان به لعن مرحوم می گشود. چون آن حضرت چنين ديد منادى را فرمان داد ندا كند: اى گروه مردم! زبان سوء را از اين شخص برگيريد، چرا كه هر كس بر او حد الهى جارى شود، همان حد، كفاره گناه اوست در دنيا، همچنان كه بدهى در برابر بدهى است.(4)

پی نوشت
(1). مصنف ابن ابی شیبه، (به نقل از حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص28 )، ج10، ص72. شیخ طوسی، الخلاف، ج5، ص366 . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۷، ص ۱۸۵، ح ۵، دار الکتب الإسلامیة، تهران، ۱۳۶۵ هـ ش.
(2). حسائی، ابن ابی جمهور، عوالی اللئالی، ج3، ص441، انتشارات سیدالشهداء، قم، ۱۴۰۵ هـ ق.
(3). حر عاملى، وسائل الشيعه، ج28، ص65
(4).قمّى، صدوق، محمّد بن على بن بابويه، من لا يحضره الفقيه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم - ايران، دوم، 1413 ه. ق، 4 جلد،ص 25. مغربى، ابو حنيفه، نعمان بن محمد تميمى، دعائم الإسلام، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، قم - ايران، دوم، 1385 ه. ق، 2 جلد،ص 445 .

با عرض سلام و ادب

در منابع تاریخی و حدیثی به چنین موردی برخورد نکرده ایم.

با عرض سلام و ادب

مطابقت با عقل و دلایل عقلی در بررسی درستی یا نادرستی احادیث مطرح است،یعنی حدیثی که نقل شده است اگر از نظر سندی مشکل نداشت ولی با دلایل عقلی سازگار نبود،مورد نقد قرار می گیرد،ولی در داستان مورد بحث،فعلاً در منابع چنین چیزی یافت نشد تا آن را از نظر سندی یا دلایل دیگر بررسی کنیم.

با عرض سلام.

در متن بالا عبارتی مبنی بر اینکه عذاب دنیویش بالاتر است تا عذاب اخروی نیامده است،بلکه شخص گناهکار اینگونه دلیل می آورد که عذاب دنیایی آسانتر از عذاب اخروی است،لذا اصرار بر اجرای حد داشته اند. شاید بتوان علت اینکه شخص بجای توبه،بر اجرای حد شرعی اصرار دارد این باشد که هر چند شخص توبه هم بکند باز این نگرانی وجود دارد که شاید توبه اش پذیرفته نشود.

این موضوع باید بیشتر مورد بررسی قرار بگیرد.

با عرض سلام و ادب

در روایات معیارهایی برای اجرای حکم سنگسار و هم چنین تشدید مجازات برخی زناکاران بیان شده است:

تشدید مجازات سنگسار پیرمرد و پیرزن
امام صادق (ع) فرمود:پیرزن و پیرمرد زناکار صد ضربه تازیانه زده و سپس سنگسار می‌شوند و دختر و پسر باکره صد ضربه شلاق و یک سال تبعید می‌شوند. «عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (ع) قَالَ فِی الشَّیخِ وَ الشَّیخَةِ جَلْدُ مِائَةً وَ الرَّجْمُ وَ الْبِکرِ وَ الْبِکرَةِ جَلْدُ مِائَةً وَ نَفْیُ سَنَةً» [1]

روش اجرای حکم سنگسار

سنگ کوچک
امام صادق (ع) درباره نحوه اجرای سنگسار فرمودند:درباره زن تا کمر در خاک دفن می‌شود و ابتدا به وسیله امام و سپس توسط بقیه مردم با سنگ‌های کوچک سنگسار می‌شود «قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (ع) تُدْفَنُ الْمَرْأَةُ إِلَی وَسَطِهَا إِذَا أَرَادُوا أَنْ یرْجُمُوهَا وَ یرْمِی الْإِمَامُ ثُمَّ یرْمِی النَّاسُ بَعْدُ بِأَحْجَارً صِغَارً « [2]

شروع‌کننده اجرا
امام صادق (ع) فرمودند در صورتی که زنای محصنه با اقرار ثابت شده باشد، اول کسی که شروع به سنگسار می‌کند امام، و سپس مردم هستند و در صورتی‌که زنای محصنه با شهادت شهود ثابت شده باشد، اول شاهدان، سپس امام و بعد از آن مردم اجرای حکم می‌کنند «عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (ع) قَالَ إِذَا أَقَرَّ الزَّانِی الْمُحْصَنُ کانَ أَوَّلُ مَنْ یرْجُمُهُ الْإِمَامَ ثُمَّ النَّاسَ فَإِذَا قَامَتْ عَلَیهِ الْبَینَةُ کانَ أَوَّلُ مَنْ یرْجُمُهُ الْبَینَةَ ثُمَّ الْإِمَامَ ثُمَّ النَّاسَ « [3]

کیفیت قرار دادن زناکار در حفره
امام صادق (ع) درباره کیفیت اجرای سنگسار فرموند:زن را تا وسط و مرد را تا کمر دفن کرده و اول امام، و سپس مردم با سنگ‌های کوچک سنگسار می‌کنند. «عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (ع) قَالَ تُدْفَنُ الْمَرْأَةُ إِلَی وَسَطِهَا ثُمَّ یرْمِی الْإِمَامُ وَ یرْمِی النَّاسُ بِأَحْجَارً صِغَارً وَ لَا یدْفَنُ الرَّجُلُ إِذَا رُجِمَ إِلاّ إِلَی حَقْوَیهِ « [4]

توقف اجرای حکم تا وضع حمل و پایان دوران شیردهی
راوی می‌گوید از امام صادق (ع) درباره حکم زنای زن محصنه حامله پرسیدم؛ فرمودند بعد از وضع حمل و پایان زمان شیردهی فرزندش، سنگسار می‌شود. [5]

پی نوشتها:
[1]. حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۲۸، ص۶۲.
[2]. حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۲۸، ص۹۹.
[3]. حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۲۸، ص۹۹.
[4]. حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۲۸، ص۹۹.
[5]. حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۲۸، ص۲۷.

با عرض سلام و ادب

این سوالات شما جنبه فقهی دارند و خارج از موضوع اصلی تاپیک که بررسی جنبه تاریخی برخورد معصومین(علیهم السلام) با زناکار بود،می باشد. بنابراین لازم است کارشناسان فقه پاسخگویی داشته باشند،لذا در صورت تمایل در تاپیکی مستقل مطرح فرمایید.

با سلام.

تا بحال موردی پیدا نکردیم.

با عرض سلام.

همانگونه که مستحضرید از میان ائمه(علیهم السلام) تنها امام علی و امام حسن(علیهما السلام)برای مدتی حکومت در اختیارشان بوده است و بقیه ائمه حکومت در اختیارشان نبوده است تا برای اجرای اینگونه احکام بتوانیم نمونه هایی پیدا کنیم. دوران حکومت امام حسن(علیه السلام) هم که بسیار کوتاه بوده است.

در دوران حکومت امام علی(علیه السلام)،آن حضرت افرادی را مأمور نظارت مخفیانه بر عملکرد کارگزاران می کرد و با رسیدن گزارش این افراد آن حضرت هم برخورد لازم را انجام می دادند.

دو نمونه را خدمت شما عرض می کنیم:

برخورد با ابن هَرَمه
امام علي‏ عليه السلام هنگامي كه از، خيانت ابن هَرمَه، مأمور بازار اهواز اطلاع یافت، به رفاعه چنين نوشت : هنگامي كه نامه ‏ام را خواندي، ابن هرمه را از بازار، بركنار كن و او را به خاطر مردم از كار، باز دار و سپس زنداني نما و خبر آن را اعلان عمومي كن و به كارگزارانت بنويس و نظرم را به آنان ابلاغ نما. درباره ابن هرمه، غفلت يا كوتاهي نكني كه نزد خداوند، هلاك شوي و من هم به بدترين شيوه بركنارت خواهم كرد كه از اين كار، تو را به خدا پناه مي‏دهم.

هنگامي كه جمعه شد، او را از زندان بيرون آر و 35 تازيانه بر او بزن و در بازارها بچرخان. اگر كسي از او شكايت كرد و شاهد آورد، او را سوگند ده و از درآمد ابن هرمه آن را پرداخت نما. فرمان ده تا او را با خواري و زشتي و فرياد كشيدن بر سرش، به زندان ببرند، با طنابي پاهايش را ببند و وقت نماز او را بيرون آور. اگر كسي برايش غذا، آشاميدني، لباس و زير اندازي آورد، مانع مشو. مگذار كسي بر او وارد شود تا به او چاره ‏اي تلقين كند يا به آزادي اميدوارش سازد. اگر برايت روشن شد كه كسي مطلبي را به او القا كرده كه به مسلماناني زيان مي‏رساند، او را با تازيانه تأديب نما و زنداني كن تا توبه نمايد.
شب‏ها زندانيان را براي هواخوري به حياط زندان بياور، جز ابن هرمه را، مگر آن كه ترس از تلف شدنش باشد كه او را نيز شب‏ها آزاد بگذار. اگر در او طاقت و توان ديدي، پس از سي روز، 35 تازيانه ديگر، افزون بر 35 تازيانه قبلي بر او بزن. براي من گزارش كارت در بازار را بنويس و اين‏كه چه كسي را پس از آن خائن برگزيدي. حقوق ابن هرمه خائن را هم قطع كن.[1]

در موردی دیگر یکى از فرمانداران اموالی از بیت المال را نزد خود گرفته بود، خبر که به امام رسید ، حضرت فوراً نامه ای تهدید امیز به وی نوشتند: از خدا بترس ، و اموال این مردم را به سویشان بازگردان، که اگر چنین نکنى و خداوند مرا بر تو چیره سازد، با تو کارى خواهم کرد که نزد خداوند عذر خواهم داشت، و با شمشیرم که هر کس را با آن زدم در آتش شد، گردنت را بزنم . به خدا سوگند، اگر کارى را که تو کردى حسن و حسین کرده بودند، از من نرمشى نمى دیدند، و به مرادى نمى رسیدند، تا آن که حق را از آنان بازگیرم، و باطلى را که از ستم آن دو پدید آمده، نابود سازم .[2]

پی نوشتها:
[1]. دعائم الإسلام ج 2 ص532.

[2]- نهج البلاغه، مترجم: محمد دشتی،قم،موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین(ع)،نامه41.

با عرض سلام و ادب

همانگونه که قبلاً عرض شد در منابع معتبر حدیثی این مطلب یافت نشده است.

با سلام.

مواردی هم پیش می آمد که متهم می گریخت.مانند: قعقاع بن شور فرماندار شهر کسکر از سوی دولت علوی(ع) بود .او علاوه بر تخلفاتی که داشت ، با زنی ازدواج کرد که مهریه اش را بر خلاف سنت نبوی (ص) صدهزار درهم قرار داد -که چنین مبلغی گزاف از سوی کارگزار دولتی بسیار شگفت آور بود و حیرت و ناراحتی مردمان را به دنبال داشت- قعقاع پس از آنکه فهمید که حضرت(ع) از کارهای خلافش آگاه شده و مورد بازخواست قرار خواهد گرفت، به سوی شام گریخت.[1]

پی نوشت:

[1]. ابن ابى الحدید، شرح نهج البلاغه،تحقیق:محمد أبو الفضل إبراهیم،دار إحیاء الکتب العربیة 1378 - 1959 م،چاپ اول،ج4،ص87.

چیزی در این موردبیان نشده است و ظاهراً با پناهنده شدن به معاویه جان سالم بد برده بود.

تا جایی که ما بررسی کردیم در منابع معتبر چنین موردی یافت نشد.

علیکم السلام.

منبعی که معرفی شده چون نه نام نویسنده ذکر شده و نه نام کتاب لذا اظهار نظر در مورد این منبع مشکل است. اما بعد از مشورت با کارشناسان حدیث،نظری که می توان بیان کرد این است که این حدیث در منابع معتبر حدیثی نیامده است.

با سلام.

همانگونه که عرض شد طبق بررسی های صورت گرفته این حدیث در منابع معتبر حدیثی نیامده است و جهت بررسی بیشتر لازم است این موضوع را جداگانه مطرح کنید تا کارشناسان حدیثی به بررسی بیشتر آن بپردازند.

پرسش:
نحوه برخورد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السلام) با فرد زناکار چگونه بوده است و در صورت اجرای حکم سنگسار،شرایطش چگونه بوده است؟

پاسخ:
گزارشات تاریخی و روایاتی که از معصومین(علیهم السلام) رسیده نیز دال بر این موضوع است که حد شرعی را بر زناکاران جاری می کردند.از جمله اجرای حکم سنگسار است که اگر زنای فرد متأهل با شرایط ویژه ای که در فقه بیان شده، ثابت می شد ایشان حکم به سنگسار می دادند. البته باید توجه داشت که به دلیل اینکه به جز حضرت علی(علیه السلام) و مدت کوتاهی امام حسن(علیه السلام)، حکومت به دیگر ائمه اطهار(علیهم السلام) واگذار نشد، اغلب شواهد تاریخی صدور یا عدم صدور حکم سنگسار در زمان امام علی(علیه السلام) گزارش شده است، اما روایات موجود بر دیدگاه ائمه(علیهم السلام) بر اجرای حکم سنگسار در صورت وجود شرایط، دلالت دارد.
به چند نمونه اشاره می کنیم:
- روایتی در کتب شیعه و سنی نقل شده است (1) که شخصی بنام ماعز بن مالك خدمت پيامبر(صلی الله علیه و آله) رسيد و گفت: من زنا كرده‏ ام. نبى مكرم اسلام صورت از او برتافتند، ماعز از طرف ديگر آمد و دوباره اقرار كرد، پيامبر دوباره صورتشان را برگرداندند و اعتنا نكردند. سپس براى بار سوم رو به پيامبر كرد و گفت: يا رسول‏الله من زنا كرده‏ام، عذاب دنيا آسان‏تر از عذاب آخرت است. پيامبر مكرم اسلام از مردم پرسيدند: آيا بيمارى يا جنونى بر اين شخص مستولى نيست، در جواب گفتند: نه، ماعز براى بار چهارم بر زناى خويش اقرار كرد. با تمام شدن چهار اقرار، حضرت حكم رجم او را صادر كردند. اصحاب حفره‏اى حفر كرده و شروع به سنگسار كردند. بعد از برخورد سنگ، ماعز از حفره خارج شده و فرار كرد كه زبير با استخوان شترى به او زد و او را دست بسته براى سنگسار برگردانيد. قضيه را به پيامبر مكرم اسلام خبر دادند. ايشان فرمودند: بعد از فرار از حفره چرا رهايش نكرديد؟ سپس فرمودند: اگر گناه خويش را پنهان مى‏داشت و توبه مى‏كرد، براى او بهتر بود.

- همچنین روایت شده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) همان طور که ماعز را با اقرارش سنگسار کردند، این حکم را در مورد دو زن از قبیله های بنی غامد و جهینه نیز با اقرارشان اجرا نمود.(2)

- اميرالمؤمنين على(علیه السلام) درباره زنى كه زنا كرده بود و حامله شده و فرزندش را به طور پنهانى به قتل رسانده بود، به صد ضربه شلاق حكم نموده و سپس او را سنگسار كردند. گویی اين اولين موردى بود كه اميرالمؤمنين على(علیه السلام) رجم را اجرا نمودند.(3)

- زنى به نام شراحه همدانى نزد امام على(علیه السلام) آمد و به زناى خويش با اصرار اقرار مى ‏كرد. امام على(علیه السلام) دلایلی آوردند تا او را از 4 مرتبه اقرار منع کنند، مثلاً فرمودند: شايد در خواب بوده ‏اى كه يك مرد ناشناسى به تو تجاوز كرده است. جواب داد: نه، حضرت فرمودند: شايد تو را به اين كار مجبور كرده اند؟جواب داد: نه و ... تا 4 مرتبه اقرار کامل شد و اميرالمؤمنين (عليه السلام) براى رجم «شراحه همدانيه» حاضر شدند. ازدحام به قسمى بود كه نزديك بود برخی، برخی ديگر را از فشار هلاك كنند. حضرت دستور دادند او را به صحن خانه آوردند و سنگسارش كردند تا جان سپرد. سپس مردم وارد شدند و هر كس مي رسيد زبان به لعن آن زن می گشود. چون آن حضرت چنين ديد منادى را فرمان داد ندا كند: اى گروه مردم! زبان سوء را از اين شخص برگيريد، چرا كه هر كس بر او حد الهى جارى شود، همان حد، كفاره گناه اوست در دنيا، همچنان كه بدهى در برابر بدهى است.(4)

در روایات معیارهایی برای اجرای حکم سنگسار و هم چنین تشدید مجازات برخی زناکاران بیان شده است:
تشدید مجازات سنگسار پیرمرد و پیرزن
امام صادق (علیه السلام) فرمود:پیرزن و پیرمرد زناکار صد ضربه تازیانه زده و سپس سنگسار می‌شوند و دختر و پسر باکره صد ضربه شلاق و یک سال تبعید می‌شوند. «عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ فِی الشَّیخِ وَ الشَّیخَةِ جَلْدُ مِائَةً وَ الرَّجْمُ وَ الْبِکرِ وَ الْبِکرَةِ جَلْدُ مِائَةً وَ نَفْیُ سَنَةً»(5)

روش اجرای حکم سنگسار
سنگ کوچک
امام صادق (علیه السلام) درباره نحوه اجرای سنگسار فرمودند:درباره زن تا کمر در خاک دفن می‌شود و ابتدا به وسیله امام و سپس توسط بقیه مردم با سنگ‌های کوچک سنگسار می‌شود «قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) تُدْفَنُ الْمَرْأَةُ إِلَی وَسَطِهَا إِذَا أَرَادُوا أَنْ یرْجُمُوهَا وَ یرْمِی الْإِمَامُ ثُمَّ یرْمِی النَّاسُ بَعْدُ بِأَحْجَارً صِغَارً» (6)

شروع‌کننده اجرا
امام صادق (علیه السلام) فرمودند در صورتی که زنای محصنه با اقرار ثابت شده باشد، اول کسی که شروع به سنگسار می‌کند امام، و سپس مردم هستند و در صورتی‌که زنای محصنه با شهادت شهود ثابت شده باشد، اول شاهدان، سپس امام و بعد از آن مردم اجرای حکم می‌کنند «عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ إِذَا أَقَرَّ الزَّانِی الْمُحْصَنُ کانَ أَوَّلُ مَنْ یرْجُمُهُ الْإِمَامَ ثُمَّ النَّاسَ فَإِذَا قَامَتْ عَلَیهِ الْبَینَةُ کانَ أَوَّلُ مَنْ یرْجُمُهُ الْبَینَةَ ثُمَّ الْإِمَامَ ثُمَّ النَّاسَ »(7)

کیفیت قرار دادن زناکار در حفره
امام صادق (علیه السلام) درباره کیفیت اجرای سنگسار فرموند:زن را تا وسط و مرد را تا کمر دفن کرده و اول امام، و سپس مردم با سنگ‌های کوچک سنگسار می‌کنند. «عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ تُدْفَنُ الْمَرْأَةُ إِلَی وَسَطِهَا ثُمَّ یرْمِی الْإِمَامُ وَ یرْمِی النَّاسُ بِأَحْجَارً صِغَارً وَ لَا یدْفَنُ الرَّجُلُ إِذَا رُجِمَ إِلاّ إِلَی حَقْوَیهِ »(8)

توقف اجرای حکم تا وضع حمل و پایان دوران شیردهی
راوی می‌گوید از امام صادق (علیه السلام) درباره حکم زنای زن محصنه حامله پرسیدم؛ فرمودند بعد از وضع حمل و پایان زمان شیردهی فرزندش، سنگسار می‌شود. (9)

پی نوشت
1.. مصنف ابن ابی شیبه، (به نقل از حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص28 )، ج10، ص72. شیخ طوسی، الخلاف، ج5، ص366 . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۷، ص ۱۸۵، ح ۵، دار الکتب الإسلامیة، تهران، ۱۳۶۵ هـ ش.
2.. حسائی، ابن ابی جمهور، عوالی اللئالی، ج3، ص441، انتشارات سیدالشهداء، قم، ۱۴۰۵ هـ ق.
3.. حر عاملى، وسائل الشيعه، ج28، ص65
4.قمّى، صدوق، محمّد بن على بن بابويه، من لا يحضره الفقيه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم - ايران، دوم، 1413 ه. ق، 4 جلد،ص 25. مغربى، ابو حنيفه، نعمان بن محمد تميمى، دعائم الإسلام، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، قم - ايران، دوم، 1385 ه. ق، 2 جلد،ص 445 .
5. حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۲۸، ص۶۲.
6. حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۲۸، ص۹۹.
7. حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۲۸، ص۹۹.
8. حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۲۸، ص۹۹.
9. حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۲۸، ص۲۷.