بررسی روایت توسل ابوخلال به قبر امام موسی بن جعفر علیه السلام

با سلام و عرض ادب

1) یکی از اخباری که بیانگر سیره ی مسلمانان در امر توسل به اولیای الهی است؛ توسل «ابوعلی خلال»، به حضرت موسی بن جعفر علیه السلام می باشد. خطیب بغدادی در کتاب«تاریخ بغداد»، از وی نقل می نماید:

«...قال أنبأنا أَحْمَد بْن جَعْفَرِ بْن حَمْدَانَ الْقَطِيعِيُّ قَالَ سمعت الْحَسَن بْن إِبْرَاهِيمَ أبا عَلِيّ الخلال يقول: ما همني أمر فقصدت قبر مُوسَى بْن جعفر فتوسلت به إلا سهل الله تعالى لي ما أحب».[1]

«هيچ امر مهمى براى من اتفاق نيافتاد مگر آنکه به زيارت قبر موسى بن جعفر عليه السلام رفتم و به او متوسّل شدم، خداوند آن چه را مى ‏خواستم به آسانى در اختيار من گذاشت».

همچنین ابن الجوزی این جریان را در کتاب «المنتظم»،‌ روایت نموده است.[2]

این خبر هرچند روایتی حاکی از قول و فعل و تقریر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نیست، و همچنین بیانگر فعل صحابی نیز نمی باشد؛ اما بیانگر آن است که توسل به اولیای الهی و در راس آنان عترت علیهم السلام، امری مورد قبول؛ بلکه مطلوب میان جامعه ی اسلامی و سیره ی مسلمانان و عمل عالمان دینی اهل سنت بوده که چنین امری باطل کننده ی اعتقاد وهابیت می باشد.

2) اشکال بر سند روایت به واسطه ی شخص ابوخلال:

از آنجا که این خبر با اعتقادات وهابیت سازگاری نداشته؛ این خبر را به واسطه ی شخص ناقل آن، یعنی ابوخلال مورد تردید قرار داده اند، حال سؤال این است که این شخص که بوده و چه جایگاه علمی ای در نزد اهل سنت داشته است؟

ابوخلال کیست؟آیا وی «حسن بن علي بن محمد الهذلي الحلواني الخلال الريحاني» است؟

برخی(همچنان که در اشکال سوال کننده محترم ذکر شد) به اشتباه گمان نموده اند که وی«الحسن بن علي بن محمد الهذلي الحلواني الخلال الريحاني»،‌ بوده، و در اینجا بدون آنکه در شخصیت وی تاملی در کتب رجالی نمایند، تنها به نقل عبدالله بن احمد بن حنبل از پدرش اکتفاء نموده اند که احمد بن حنبل در مورد او معتقد بوده که وی اهل حدیث و طالب آن نبوده و من او را ستایش نمی کنم:«وقال الإمام أحمد ما أعرفه بطلب الحديث ولا رأيته يطلبه ولم يحمده»؛‌ و این در حالی است که صاحبان کتب سته بجز نسائی از وی روایت نموده اند و بخاری 33حدیث و مسلم 77روایت از او در صحیح خود روایت نموده اند.

نکته ای که در اینجا قابل توجه است آن است که: ذکر نام راوی در صحیح بخاری و مسلم به تنهایی موجب اثبات وثاقت و ضبط راوی خواهد بود؛ چه رسد به آنکه این دو از وی روایات بسیاری را نقل نموده باشند.[3] همچنین این راوی را آجری؛[4] نسایی؛[5] ابوداود؛[6] ترمذی؛[7] خطیب بغدادی[8] ابن حبان؛[9] یعقوب بن شیبة؛ [10] توثیق نموده اند و با این توثیقات جرح احمد بن حنبل در مورد وی چه اثری خواهد داشت؟!

بنابراین این روایت از سوی چنین راوی ای با توجه به جایگاه علمی وی هیچ ایرادی نخواهد داشت.

مراد از ابوخلال در روایت خطیب، «حسن بن إبراهيم بن توبة أبو علي الخلال»،می باشد.

اما سخن ما این است که این شخص؛ ابوخلال مورد نظر در روایت خطیب بغدادی نمی باشد؛ بلکه وی: «الحسن بن إبراهيم بن توبة أبو علي الخلال»، می باشد، که مصاحب احمد بن حنبل[11] و ازمشایخ حنابله ی بغداد بوده است.

هر چند که ترجمه ی این راوی و تصریح به وثاقت وی در کتب رجال نیامده است؛ اما نقل ماجرای وی از سوی خطیب بغدادی در کتاب تاریخ بغداد، بلحاظ جایگاه والای حضرت موسی بن جعفر علیه السلام و جایگاه برجسته ی «ابوخلال»، بوده است؛ زیرا خطیب در تاریخ بغداد تراجم و شرح حال افرادی را ذکر نموده که از برجستگان این شهر بوده اند،[12] ودیگر آنکه وی از مشایخ بزرگانی همچون: ابن حبان،[13] و دارقطنی[14] و ابن روزبهان،[15] ودیگران بوده است،[16] و نقل خبر از سوی این بزرگان از او نشان دهنده ی جایگاه مورد قبول وی از سوی این مشایخ دانست.

همچنین حکم به صحت برخی از روایاتی که نام این شخص در طریق آن می باشد، بیانگروثاقت او می باشد که به دو نمونه اشاره می گردد: نورالدین هیثمی(م:807) در کتاب«موارد الظمآن إلى زوائد ابن حبان»، روایت می کند: « أخبرنا الحسن بن إِبراهيم الخلال بواسط، حدثنا شعيب بن أيوب، الصَّرِيفِينِيّ، حدثنا أبو أسامة، [عن زائدة]، عن عطاء بن السائب، عن أبيه. عَنْ عَلِيٍّ قَالَ: جَهَزَّ رَسُولُ الله صلى الله عليه(وآله)وسلم:«فَاطِمَةَ فِي خَمِيلَةٍ، وَوِسَادَةِ أدَمٍ حَشْوُهَا لِيف».[17]

حسين سليم أسد الدّاراني، در حکم به روایت می نویسد: «إِسناده صحيح»؛ یعنی تمام راویان این خبر موثق(عدالت+ضبط) می باشند. همچنین«شعيب الأرنؤوط»، از حدیث شناسان معاصر اهل سنت در حکم به این روایت می نویسد: «إسناده جيد»،[18] که این امر صحت این روایت و در نتیجه وثاقت جمیع راویان از جمله ابو خلاد را خواهد داشت. همچنین «ضياء الدين مقدسي»، در کتاب «الأحاديث المختارة»، که در بردارنده احادیث صحیح می باشد، بعد از نقل این روایت می نویسد: اسناد این روایت صحیح می باشد. «وَرَوَى ابْنُ حِبَّانَ ذَلِكَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ الْخَلَّالِ عَنْ سَعِيدِ بْنِ أَيُّوبَ الصَّرِيفِينِيِّ عَن أبي أُسَامَة (إِسْنَاده صَحِيح)».[19]

نتیجه:این خبر خبری مقبول بوده و اشکال رجالی ای بر آن وارد نیست؛ و انجام چنین عملی از سوی یکی از بزرگان مشایخ حنابله ی بغداد؛ بیانگر مطلوبیت توسل به اولیای الهی تا آن زمان بوده، و مخالفت با توسل و تفسیر شرک آمیز از آن تنها از زمان ابن تیمیه به وجود آمده؛ همچنان که تقی الدین سبکی که خود از بزرگان علمی اهل سنت بوده است در کتاب «شفاءالسقام فی زیارت خیر الانام»می نویسد: «بدان که جواز توسل و درخواست شفاعت از رسول اكرم صلى الله عليه وآله براى هر مسلمانى، روشن و واضح است و عمل پيامبران و سيره صالحان گذشته و علما و دانشمندان حتى عوام بر او گواهى مى‏دهد. هيچ شخص دين‏دارى آنرا را انكار ننموده و در هيچ زمانی اين سخن باطل به گوش نرسید؛ تا اينكه ابن تيميّه با سخنان باطل خود، قضيّه را بر افراد ضعيف و نادان مشتبه ساخت و بدعتى را پايه‏گذارى نمود كه در هيچ عصرى سابقه نداشته است».^[20]

موفق باشید.

همچنان که در بالا گفته شد این وهابی راوی این خبر را از اساس اشتباهی گرفته؛ هر چند که راوی مورد انتقاد وی از دیدگاه اکثر اهل حدیث موثق می باشد.

موفق باشید.