°•✜•°همراه با معتکفین°•✜•°فضيلت اعتکاف، معادل طواف خانه خدا و همتای رکوع و سجود است

پي نوشت ها :
1. ابن منظور، لسان العرب‏،چ دار الفكر‏،بيروت، بي تا ، 1414 ه ق‏.ج 9 ،ص 225.
2. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، چ جامعه مدرسین، قم، 1413 ه ق ،ج 1،ص 237.
3-محدث نوری، مستدرک الوسائل،چ موسسه آل البیت،قم 1408 ه ق،ج 14 ،ص 155.

محرمات اعتكاف‏

مسأله: چند چيز بر معتكف حرام است:
1. استفاده از عطريات و گياهان خوشبو براى كسى كه از آن لذت مى ‏برد، حرام است؛ و براى كسى كه حسّ بويايى ندارد اشكال ندارد. برخى از مراجع فرموده ‏اند: بوئيدن عطريات هر چند با قصد لذت نباشد براى معتكف حرام است. (1)
پرسش: آیا عطر و گلاب زدن يا بو كردن عطر و گلاب، اعتكاف را باطل مى‏كند يا خير؟.

پاسخ: تبريزى: حرام است لكن بطلان اعتكاف از جهت آن محل اشكال است.

سيستانى: بو كردن آنها اعتكاف را باطل مى‏كند.

بهجت: اگر با تلذّذ باشد بنا بر احتياط باطل مى‏شود.

مكارم: بوئيدن عطريات هر چند با قصد لذت نباشد براى معتكف حرام است. (2)

پرسش: آيا معتكف مى ‏تواند از صابون ها و شامپوهاى معطر استفاده كند؟.

پاسخ: احتياطاً پرهيز كند. (3)
پرسش: در مساجد معمولًا عطر مى ‏زنند، وظيفه چيست؟.

پاسخ: عمداً بو نكنند. (4)

بهجت: اگر معتكف جهت استحباب، استفاده از عطر در نماز، خود را معطر كند، نه براى لذت بردن از بوى آن، اگر بوييدن صادق نباشد، حرام نيست. (5)
پرسش: آيا كسى كه به خود عطر زده است، مى‏تواند در جمع معتكفان وارد شود؟.

پاسخ: مانعى ندارد.
پرسش: پاشيدن گلاب در جمع معتكفان چه حكمى دارد؟.

پاسخ: مانعى ندارد.

2.خريد و فروش و بنا بر احتياط واجب هر نوع داد و ستدى مانند اجاره و مضاربه حرام است.
پرسش: آيا در صورت نياز مى‏تواند خريد و فروش نمايد يا توكيل لازم است؟.

پاسخ: مكارم: در صورت عدم امكان توكيل يا نقل به غير، بيع اشكال ندارد.

بهجت: در صورت اضطرار براى حاجت خودش مانعى ندارد.
مسأله: اشتغال بر امور دنيوى در حال اعتكاف مانند خياطى، نساجى، نقاشى، مطالعه و امثال آن اشكال ندارد.
3. جدال در امور دينى و دنيوى براى غلبه بر ديگرى و اظهار فضل و برترى بر او.

پرسش: آيا ممارات و مجادله در امور دنيوى و دينى براى معتكف جايز است؟.

پاسخ: جدال بر سر مسائل دينى يا دنيوى به قصد غلبه كردن بر طرف مقابل و اظهار فضيلت، حرام است؛ اما اگر
به قصد اظهار حق و بازداشتن طرف از طريق باطل باشد، نه تنها حرام نيست بلكه از افضل طاعات و عبادات است. (6)
4. هرگونه استفاده شهوانى از جنس مخالف نظير لمس، بوسه و آميزش حرام است. (7)
اما نگاه با شهوت به همسر در حال اعتكاف مانعى ندارد. (8)
5. استمنا؛ گرچه با نگاه به همسرش زمينۀ جنابت خود را فراهم كند. (9)
6. انجام مفطرات (چيزهايى كه روزه را باطل مى‏كند).
مسأله: شانه زدن و نگاه در آينه مانعى ندارد. (10)
مسأله: در امورى كه بر معتكف حرام است، تفاوتى بين شب و روز نيست. (11)

پرسش: آيا مى‏توانيم در روزهايى كه معتكف هستيم، درس ‏هاى خود را مطالعه كنيم؟.

پاسخ: همه مراجع: آرى، مانعى ندارد.
پرسش: گفتگو با تلفن همراه در مسجد در موارد غير ضرورت و مكرّر چه حكمى دارد؟.

پاسخ: همه مراجع: اشكال ندارد.
منبع: احکام اعتکاف، حجت الاسلام محمود اکبری
پاورقی:
(1). استفتائات جديد مكارم، ج 2، ص 165، س 499.
(2). استفتائات جديد مكارم، ج 2، ص 165، س 499.
(3). همان، ج 3، ص 107، س 321.
(4). استفتائات جديد، مكارم، ج 3، ص 107، س 320.
(5). استفتائات بهجت، ج 2، ص 446.
(6). استفتائات امام، ج 2، ص 166، س 501.
(7). عروة الوثقى، ج 2، ص 259؛ تحريرالوسيله، ج 1، ص 259.
(8). همان.
(9). تحريرالوسيله، ج 1، ص 309.
(10). هزار و يك چرا، ج 2، ص 80.
(11). استفتائات جديد، مكارم، ج 2، ص 65، س 498.
منبع: احکام اعتکاف؛ حجت الاسلام اکبری

امام على عليه السلام فرمود: لا اِعتكاف اِلّا بالصّوم (1)

اعتکاف بدون روزه گرفتن محقق نمی‌شود

* اعتكاف مسافر و مريضى كه نمى‏توانند روزه بگيرند، صحيح نيست و اعتكاف زن حائض يا نفساء نه تنها صحيح نيست، بلكه به جهت توقف در مسجد، گناهكار هستند.
* مسأله: لازم نيست كه روزه، مخصوص به اعتكاف باشد، بلكه هر روزه‏اى باشد صحيح است؛ مثلًا در ايام اعتكاف مى‏تواند روزه قضا يا نذرى يا استيجارى به جا آورد. (2)
سئوال: اگر روزه ‏شخص معتكف باطل شود، آيا اعتكاف او هم باطل مى‏شود؟.

پاسخ: آرى؛ اعتكاف او هم باطل مى‏شود. (3)

سئوال: به علت بيمارى از روزه گرفتن معذورم، آيا مى‏توانم بدون روزه اعتكاف كنم؟.
پاسخ: همه ‏مراجع: خير چون روزه شرط صحّت اعتكاف است. (4)
سئوال: آيا روزه‏ هاى قضاى خود را مى‏توانيم در اعتكاف بگيريم؟.
پاسخ: همه مراجع: آرى جايز است. (5)
سئوال: آيا مى‏توان روزه روز سوم اعتكاف را كه واجب مى‏شود، از روزه قضا حساب كرد، يا خودش واجب جداگانه است؟.
پاسخ: روزه گرفتن در روز سوم واجب است و اگر روزه قضا هم باشد، مانعى ندارد. (6)
منبع: احکام اعتکاف، حجت الاسلام محمود اکبری
پاورقی:
(1). وسائل الشيعه، ج 7، ح 14052.
(2). تحريرالوسيله، ج 1، ص 305؛ عروة الوثقى، ج 2، ص 250، م 4.
(3). استفتائات جديد، مكارم شيرازى، ج 2، ص 167، س 505.
(4). رساله دانشجويى، ص 165.
(5). همان.
(6). عروة الوثقى، كتاب الاعتكاف، م 4.

* مسأله: اعتكاف در تمام ايام سال، جز در دو روز كه روزه آن حرام است مطلوب مى ‏باشد؛ ولى در ماه مبارك رمضان و ماه رجب در ايام البيض فضيلت بيشترى دارد. (1)

مسافرت و اعتکاف
* پرسش: در ايام اعتكاف ماه رجب در مسافرت هستم، چگونه مى‏توانم از اعتكاف بهره ببرم؟.
* پاسخ: آيات عظام امام، تبريزى، صافى، فاضل، نورى و وحيد: اگر قصد ده روز كنيد، مى‏توانيد در اعتكاف شركت كنيد، ولى نذر روزه در مسافرت جايز نيست‏. (2)
آيات عظام بهجت، سيستانى و خامنه‏اى: مى‏توانيد حتى در همان سفر نذر روزه كنيد و در اعتكاف شركت نماييد. (3)
*بیمار شدن در ایام اعتکاف با وجود نذر آن
* پرسش: كسى كه نذر كرده ايام البيض ماه رجب را اعتكاف كند، چنانچه در اين ايام بيمار شود، تكليف چيست؟.
* پاسخ: اگر نذرش به سال خاصى تعيين شده- چنانچه به واسطه بيمارى نتواند روزه بگيرد يا در اعتكاف شركت كند- تكليف از او ساقط است و كفاره هم ندارد؛ ولى اگر براى نذرش سال تعيين نشده، مى‏تواند در سال ‏هاى بعد اعتكاف كند. (4)
* پرسش: اگر اعتكاف را نذر كند و در ايام اعتكاف مريض شود، يا ضرورتى پيش آيد، آيا مى‏تواند اعتكاف را به هم بزند؟ و آيا در اين صورت قضا و كفاره دارد؟.
* پاسخ: اگر ايام يا سال خاصى براى نذر اعتكاف تعيين نشده و به واسطه بيمارى نتواند روزه بگيرد يا ضرورتى (مانند حيض) براى خانم ‏ها پيش آيد، اعتكاف به هم مى‏خورد و بايد قضاى آن را به جا آورد؛ ولى كفاره ندارد. (5)
* پرسش: آيا جايز است اعتكاف نذرى را در روز دوم به هم زد؟.
* پاسخ: اگر ايام يا سال خاصى براى نذر اعتكاف تعيين نشده، در روز اول و دوم مى‏تواند به هم بزند و از اعتكاف خارج شود. (6)
اعتكاف و نيابت‏
* مسأله: انسان مى‏تواند اعتكاف را به نيابت اموات انجام دهد. (7)
همچنین مى‏تواند به قصد رجا براى افراد زنده انجام دهد. (8)
نیابت اعتکاف از طرف مُرده
* پرسش: آيا نيابت اعتكاف از طرف مُرده جايز است؟ و آيا مى‏تواند در مقابل آن مزد بگيرد؟.
* پاسخ: آرى، نيابت از طرف مُرده صحيح است و شخص مى‏تواند در مقابل آن مزد بگيرد. (9)
* مسأله: اعتكاف به نيابت از دو يا چند نفر صحيح نيست ولى مى‏تواند اعتكاف را به نيّت خود به جا آورد و ثواب آن را به ديگران هديه كند. (10)
* عدول از نيابت شخصى به شخص ديگر جايز نيست؛ مثلًا اگر دو روز اعتكاف به نيابت از شخصى بوده، روز سوم نمى‏تواند به نيابت از فرد ديگر اعتكاف كند.
* اگر كسى قصد داشته باشد اعتكاف را براى خودش انجام دهد، پس از شروع نمى‏تواند نيّت خود را برگرداند و به نيابت از ديگرى به اتمام برساند.
منبع: كتاب: احكام اعتكاف‏، محمود اکبری
پاورقی:
(1). عروةالوثقى، ج 2، ص 246؛ استفتائات جديد، مكارم، ج 2، ص 158، س 454.
(2). استفتاء از دفاتر مراجع؛ احكام اعتكاف، نشر معارف، ص 35.
(3). استفتاء از دفاتر مراجع.
(4). تحريرالوسيله، ج 2، النذر، م 24؛ استفتائات تبريزى، س 1729؛ توضيح المسائل مراجع، م 2647.
(5). عروة الوثقى، ج 2، الاعتكاف، شروط الاعتكاف، الرابع و م 19 و احكام الاعتكاف، م 5 و 9.
(6). عروة الوثقى، ج 2، الاعتكاف، م 5.
(7). استفتائات بهجت، ج 2، ص 440؛ اعتكاف عبادتى كامل آية الله مكارم، ص 70.
(8). عروة الوثقى، ج 2، ص 246؛ استفتائات جديد، مكارم شيرازى، ص 160، س 470.
(9). تعليقات على‏العروة، ج 2، الاعتكاف، وسيلة النجاة، ج 1، الاعتكاف، م 1187.
(10). عروة الوثقى، ج 2، ص 250، م 3.

نوشتار حکیم متأله حضرت آیت الله جوادی آملی در خصوص اعتکاف، فضیلت و اهمیت این سنت حسنه
انسان در گریز از هوای نفس و فرار از اشتغالات زندگی، در طریقت اُنس با معبود، همواره نیازمند خلوتی است تا در انزوای وجود خویش در آثار صُنع پروردگارش با دیدۀ عبرت بیندیشد و با سوز دل و اشک دیده، باطن خود را از زنگار گناهان بشوید و خانه دل را مصفای حضور خالق هستی بخش سازد؛ اعتکاف زمینه چنین خلوتی را فراهم می کند و فرصت و مجالی برای پرداختن به امور نفس خویش و جلوه گری نور محبت خدا در اعماق سرای وجود انسان می دهد تا انسان بدون دلواپسی از کارهای انجام نشده و وابستگی های روز مرّه، خود را در سرای معبود خویش نظاره گر باشد.
ایشان وجود تأکیدات و فضایل فراوان در اعتکاف را با نگاهی مفسرانه به تحقیق نشسته و با پرداختن به دو ویژگی خاص، این عمل عبادی را از دیگر عبادات متمایز ساخته و آورده اند:
عبادت ذات اقدس اله، شئوني دارد. گاهي به صورت فکر و ذکر و شکر است؛ گاهي به صورت حرکت و زماني به صورت سکون. تا معبود (عزّوجلّ) چه دستور دهد و رسول معبود (صلي الله عليه و آله و سلم) چه پيامي آورده باشد.
آنجا که فکر و ذکر و شکر عبادت است، آيات و روايات در خصوص آن فراوان وجود دارد و نيازي به شرح آن نيست؛ و آنجا که حرکت، عبادت باشد، نظير طواف که گشتن به دور کعبه، خود عبادت است و مانند سعي بين صفا و مروه که آن حرکت مخصوص و هروله ‏اي که در آن است، خود عبادت محسوب مي‏شود و به قصد قربت انجام مي‏گيرد؛ و آنجا که توقّف، عبادت است، مانند وقوف در عرفات و مشعر و مِنی؛ البته آن جا «وقوف» به معناي «سکون» نيست؛ ولي حرکت هم واجب نيست. صِرف ماندن در عرفات و مشعر و مِنی با آن آداب و سنن خاصّ، واجب است.
پس معبود، گاه دستور حرکت و هروله مي‏دهد، نظير سعي بين صفا و مروه؛گاهي دستور گردش به دور خانۀ خود را لازم مي‏داند، نظير طواف در حج و عمره؛ گاهي هم وقوف و عکوف و اقبال همراه با تعظيم و بزرگداشت را در خانۀ خود، واجب يا مستحب مي‏شمارد، نظير اعتکاف. عکوف يعني اقبال و روي آوردن به چيزي همراه با تعظيم و بزرگداشت آن. اعتکاف در مسجد، خود نوعي عبادت است که حرکت در آن شرط نيست؛ سکون هم در آن معتبر نيست؛ مانند وقوف در عرفات، مشعر و مِنی.
*اعتکاف قسیم رکوع و سجود
در فضيلت اعتکاف همين بس که معادل طواف خانهٴخدا قرار گرفته و عِدْل و قسيم و همتای رکوع و سجود به شمار آمده است.
چنانکه دو تن از پيامبران بزرگ الهي مأمور شدند تا کعبه و حريم آن را از لوث وجود «وثنيّت» و «ثنويّت» تطهير کنند تا عبادت ‏کنندگان در مطاف و در کنار قبله و حرم ذات اقدس اله به طواف و اعتکاف و رکوع و سجود بپردازند.
ذات اقدس إله در اين زمينه مي‏فرمايد: ﴿وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهيمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطَّائِفينَ وَ الْعاكِفينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ﴾. و به ياد آوريد زماني که خانۀ کعبه را محل بازگشت و جايگاه امنيت مردم قرار داديم و از مقام ابراهيم، عبادتگاهي براي خود برگزينيد. و ما به ابراهيم و اسماعيل فرمان داديم که خانهٴ مرا براي طواف‏کنندگان و معتکفان و رکوع‏کنندگان و سجده‏کنندگان، از هر گونه آلودگي تطهير کنيد.
از اين که اعتکاف در کنار طواف و عِدْل رکوع و سجود قرار گرفته، معلوم مي ‏شود که از بارزترين مصاديق بندگي در پيشگاه ذات اقدس اله است.
*اهميت و فضيلت اعتکاف
آنچه بر اهميت و فضيلت اعتکاف مي ‏افزايد دو نکته است که يکي مهم و ديگري مهم تر است؛ نکتۀ مهم آن است که اعتکاف همچون نماز نيست تا بتوان آن را در هر مکاني به جا آورد. در مورد نماز، بر پايۀ «جُعلتْ لي الأرض مسجداً وطهوراً» مي‏توان آن را در هر مکاني انجام داد؛ حال آنکه اعتکاف، چنين نيست. اعتکاف بايد در مسجد و خانۀ خدا باشد. آن هم نه هر مسجدي، بلکه مسجد اعظم، يا به تعبيري ديگر مسجد جامع و يا مسجد الحرام و مسجد النبيّ (صلي الله عليه و آله و سلم) يا مسجدي که معصوم (عليه‏السلام) در آن نماز جمعه و يا جماعت اقامه کرده باشد؛ يا امامي عادل هر چند غير معصوم در آن نماز جمعه يا جماعت برپا کرده باشد.
پس اعتکاف بايد در مسجدي باشد که مصلاي تودۀ مسلمانان است؛ يعني مسجد جامع يا اعظم؛ و مسجدي که در شهر، جزو بزرگترين مسجدهاست و جماعت هاي رسمي در آن اقامه مي‏شود. بنابراين، مسجد بودن خود مزيت است و اقامۀ نماز جمعه يا جماعت در آن، مزيّتي ديگر.
*اختصاص اعتکاف به مساجد چهارگانه بنابر افضلیت است
انعقاد اعتکاف در مسجد متروک و مهجور صحيح نيست. عده‏اي که اعتکاف را به خصوص مسجد الحرام و مسجد النّبي (صلي الله عليه و آله و سلم) يا مساجد چهارگانه اختصاص داده‏اند، بايد سخن آنان را بر افضليت حمل کرد و نه تعيّن.
نکتۀ مهم تر آن است که «روزه» که خود از ارکان مهم دين و از مباني مهم و اصيل اسلام است، که: «بُني الاسلام علي خمسٍ: علي الصلاة والزکاة والصوم والحجّ والولاية» عبادتي که بدين پايه از اهميت است، شرط اعتکاف قرار گرفته است؛ ارزش اعتکاف به حدي است که يکي از برجسته ‏ترين ارکان دين، شرط آن قرار مي‏گيرد! همانگونه که نماز بدون طهارت تحقق نمي‏يابد؛ که: «لا صلاة إلاّ بطهورٍ» اعتکاف هم بدون روزه صحيح نيست؛ که: «لا اعْتکاف إلاّ بصومٍ». و اين از سخنان بلند ائمۀ اطهار (عليهم‏السلام) است.