مدارس شيعهي اماميه
تبهای اولیه
مدرسههايي در سراسر ايران
10-1- اكثر مدارس از نظاميّه به بعد معمولاً متعلّق به ارباب سنّت و جماعت بود امّا خصوص شيعهي اماميّه نيز در قزوين و قم و مازندران و كاشان و نيز در نواحي بيهق و سبزوار كه در قديم مراكز مهّم اين فرقه بوده است، مدارس و كتابخانههاي معتبر داشتند.
بهترين سندي كه در اين باره اطلاع صحيح به ما ميدهد « كتاب النقض » نصيرالدين عبدالجليل رازي است تأليف قرن ششم هجري حوالي سنهي 560 كه به قسمتي از مدارس شيعهي اماميّه در بلاد اسلامي از خراسان و ماوراءالنهر و عراق و شام و غيره اشاره كرده است. مانند مدرسهاي كه سيدتاجالدين محمد گيلكي» معاصر سلطان طغرل سلجوقي در ري بنياد كرده بود و در زمان تأليف كتاب النقض حدود 90 سال از تاريخ بناي آن ميگذشت. و نيز در همان ري مدرسهي شمسالاسلام بابويه كه در قرن ششم داير و آباد و محل نماز جماعت و وعظ و تعليم قرآن وفقه بوده است. و نيز مدارس ديگر از قبيل مدرسهي ابوالفتوح و مدرسهي سادات گيلكي و مدرسه خواجه عبدالجبّار مفيد كه حدود چهارصد تن فقيه و متكلّم در اين مدرسه درس شريعت آموخته بودند و مدرسهي كوي فيروزه و مدرسهي خواجه امام رشيد رازي در دروازهي جاروب بندان.
در قم نيز شيعه اماميّه مدارس معمورآباد داشتند مانند: مدرسهي اثيرالملك، مدرسهي سيدعزّالدّين مرتضي مدرسهي سعدصلت، مدرسهي امام زين الدّين اميره شرفشاهحسيني، مدرسهي شمسالدّين مرتضي، مدرسهي ظهيرالدّين عبدالعزيز، مدرسهي سيّدمرتضي كبيرشرفالدين كه به قرار معلوم از نقباي سادات شيعهي اماميّه قم بوده است.
در كاشان : مدرسهي مجديّه، مدرسهي شرفيّه، مدرسهي صفويه، مدرسهي عزيزّيه و امثال آنكه مدرسان بزرگ از قبيل امام ضياءالدين ابوالرضا فضلاللّهبنعليالحسيني كه از اكابر ائمه شيعه قرن ششم هجري است، در همين مدارس تدريس ميكردند.
در آوه : مدرسه عزّالملكي، مدرسهي عربشاهي.
در ورامين : مدرسهي فتحيّه، مدرسهي رضويّه.
در سبزوار و ناحيه بيهق: كه محلّ اجتماع شيعه بود مدارس آباد و كتابخانههاي معتبر فراوان وجود داشت كه براي اسامي آنها بايد به همان كتابالنقض و نيز تاريخ بيهق رجوع كرد. ما اگر بخواهيم همه اسامي را ذكر كنيم سخن به درازا ميكشد.
کانون ايرانی پژوهشگران فلسفه و حکمت