اعتکاف
تب‌های اولیه
فلسفه اعتکاف چیست؟
اعتکاف در لغت به معنى اقامت کردن و ماندن در جایى و ملازم بودن با چیزى است(1)،بر همين اساس اعتكاف در شرع اسلام، اقامت در مکانى مقدس به منظور تقرب جستن به خداوند متعال است.
انسان به متقضای فطرت خدایی اش، به دنبال معنویت است. هیچ لذتی را یارای مقابله و رقابت با آرامش حاصل از حضور در برابر معبود و بندگیِ او و ذکر و نام خداوند نیست. زندگی در عصر مادیت و حکومت لذت های مادی و مظاهر زودگذر دنیایی، روح و جان انسان های بیدار دل و آگاه را آزرده کرده و آنان را به دنبال فرصتی می کشاند تا به اصل و فطرت پاک خویش بازگردند. از این رو، لازم است اندیشمندان و آگاهان جوامع بشری، در اندیشه نهضتی معنوی و انقلابی و حرکتی خدایی باشند . انسانیت سرگردان و به بن بست رسیده را در میدان معنا و عرفان قرار داده و از این راه، آرامش را به آنان بازگردانند که این بهترین هدیه و سوغات برای ساکنان کره ناآرام مادیّت است. حال دين با پیش بینى عبادتى به نام «اعتکاف» که خلوت و درون گرایى است، براى ساختن انسانها و جلوگیرى از آفت خود و خدا فراموشى، چاره اندیشى نموده است. اعتکاف فرصت بسیار مناسبى است تا انسانى که در پیچ و خمهاى زندگی مادى غرق شده، خود را بازیابد.به قصد بهره بردن از ارزشهاى معنوى از علایق مادى دست بکشد.خود را در اختیار پروردگار بگذارد. تقاضا کند که او را در راه راست ثابت نگهدارد تا بتواند به دریاى بیکران انس و مهر خداوند که یکسره مغفرت و رحمت است، متصل شود.
اسلام، نه تنها مشوق انزوا و گوشه گیری نبوده، بلكه به شدت با آن به مخالفت برخاسته است، ولی از آن جا که دست و پا زدن در مسائل مادّی و مشاغل روزمره و معاشرت با غفلت زدگان جامعه، تمایل به دنیا و تجمل گرایی را در انسان افزایش می دهد و گاه آدمی را از یاد حق و روی کردن به حقیقت و توجه به امور معنوی بازداشته و به خود مشغول می کند، در اسلام برنامه ای داوطلبانه برای برطرف ساختن این آفت روحی تدارک دیده شده که «اعتکاف» نام دارد.
برخي از فوائد و فلسفه هاي اعتكاف:
الف) ايجاد زمينه مناسب براي انديشيدن و تعقل:
معتکف در مدت زمان اقامت خود در مسجد و بريدن از محيط پر هياهوي زندگي، فرصتي مي بايد که گذشته خود را مرور و نقاط مثبت و منفي اش را ارزيابي کند.
ب) فراهم آوردن زمينه توبه و بازگشت:
گاهي مشغله هاي زياد زندگي و مشکلات آن، ما را از خودمان غافل مي کند. فرصت ارزيابي و جبران عمل کرد گذشته را از ما مي گيرد؛ اعتکاف اين فرصت را در اختيار مي گذارد تا به جبران کاستی و ضعف هاي خود بپردازيم و توبه کنيم.
ج) فراهم شدن فرصت براي نيايش، نماز و تلاوت قرآن:
زمان اعتکاف، فرصتي است براي محاسبه نفس و خودسازي که انسان را از حاکميت غريزه ها، عادت ها و اشتغالات معمول زندگي آزاد مي سازد و به جبران کاستي ها وادار مي کند.
د)حال فارغ از همه مسائل آنچه به عنوان مهم ترين حكمت براي فلسفه اعتكاف مي توان بيان كرد، دل كندن و دور شدن از محيط خانه و خانواده به عنوان موثرترين عامل در اشتغالات فكري و مادي و در نتيجه يافتن فرصتي مناسب،براي تامل و تفكر در امور مربوط به دنيا و آخرت است. شايد به همين خاطر اسلام تاكيد دارد كه اين امور در مسجد و به دور از خانه و در مجموع اشتغالات مادي انجام شود
صرف حضور در مسجد نيز داراي اهيت و ثواب فراواني است،مثلاً در حديثي از اميرالمومنين(ع) آمده است:
"مَنِ اخْتَلَفَ إِلَى الْمَسَاجِدِ أَصَابَ إِحْدَى الثَّمَانِ أَخاً مُسْتَفَاداً فِي اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْ عِلْماً مُسْتَطْرَفاً أَوْ آيَةً مُحْكَمَةً أَوْ رَحْمَةً مُنْتَظَرَةً أَوْ كَلِمَةً تَرُدُّهُ عَنْ رَدًى أَوْ يَسْمَعُ كَلِمَةً تَدُلُّهُ عَلَى هُدًى أَوْ يَتْرُكُ ذَنْباً خَشْيَةً أَوْ حَيَاء؛(2)
هر کس به مسجد رفت و آمد کند، یکى از هشت بهره را خواهد برد:
1. برادرى که در راه خدا مورد استفاده او باشد.
2. دانش جدیدى که آن را نیکو شمرد.
3. نشانه محکمى که در اختیارش قرار گیرد.
4. رحمتى که در انتظار آن بوده است.
5. سخنى که او را از بدى باز دارد.
6. شنیدن کلامى که او را به سوى هدایت رهنمون شود.
7. گناهى را از ترس خدا ترک کند.
8. از روى شرم از گناهى دست بدارد.
اسلام براي حضور در جمع و جماعت اهميت فراواني قائل شده و در موارد متعدد بر آن تاكيد مي نمايد. اعتكاف و حضور مداوم در مسجد از يك طرف اهداف مطرح شده را تامين می کند و از طرفي ديگر انسان را از گوشه گيري و رهبانيت باطل مسيحيت نجات مي دهد كه اسلام به شدت از آن نهي كرده ،در حديثي از پيغمبر (ص) آمده است: "لا رهبانیة فی الاسلام؛(3) در اسلام رهبانیت نیست" .
بر اين اساس بریدن از مادیات و امور دنیوى و دوام ذکر و عبادت خدا، به تنهایى و بدون اعتکاف نیز داراى ارزشى والا و اهمیتى فراوان است. مي توان اين اعمال را در خانه انجام داد. اما به هيچ عنوان نبايد از آثار و بركات حضور در مسجد غافل ماند.
با شركت در اين گونه مراسم مشاهده مي كنم بسياري از افراد در اين سه روز براي خواب و خوراك به حداقل قناعت كرده و بيش تر به قرآن، دعا ، تفكر و سائر اعمال عبادي مشغولند. به اندازه ظرفيت خويش قرآن و سائر اعمال مربوط به اعتكاف را انجام مي دهند. هيچ كس انتظار ندارد تمام معتكفان در اين سه روز هيچ نخوابند يا به هيچ عنوان با يكديگر صحبت نكنند. از بيان شما برداشت مي شود كه شخصاً به اين گونه مراسم نرفته و فقط از دور چيزهايي ديده يا شنيده ايد كه اگر چنين باشد ،خواهش ما اين است كه حداقل يك بار خود در اعتكاف حداقل سه روزه، شركت كرده و قضاوت نماييد.
پي نوشت ها :
1. ابن منظور، لسان العرب،چ دار الفكر،بيروت، بي تا ، 1414 ه ق.ج 9 ،ص 225.
2. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، چ جامعه مدرسین، قم، 1413 ه ق ،ج 1،ص 237.
3-محدث نوری، مستدرک الوسائل،چ موسسه آل البیت،قم 1408 ه ق،ج 14 ،ص 155.