جمع بندی آیه 22 سوره ی کهف

با سلام و عرض ادب

بحث در خصوص تعداد اصحاب كهف ، بحثي پر دامنه است زيرا مستندات مفسران براي ارائه تعداد مد نظرشان متفاوت ، قابل بحث و از درجات اعتبار مختلفي برخوردار است .
بحث بسيار مبسوطي را استاد جوادي آملي ، در ذيل آيه شريفه 22 سوره كهف مطرح نموده اند و نيز براي اثبات تعداد حداقلي اصحاب كهف ، بر اساس آيه 19 همين سوره مباركه و نيز تحقيق و تفسير مرحوم علامه بياناتي دارند كه در ادامه تقديم مي شود . همچنين در نقد نظر و نيز استنادات برخي مفسران ،دلائلي ارائه كرده اند كه با مراجعه به پرتال اسراء ، سوره مباركه كهف ، اواخر جلسه 19 ، بحث اجمالي اش را مي توانيد ملاحظه و مطالعه بفرماييد ( البته از آنجا كه بحث اصليش بسيار مفصل است ، همين اجمالي كه استاد آملي آورده اند نيز قدري مفصل است اما ارزش مراجعه و مطالعه را دارد تا ببينيد يك محقق چگونه با ادله و نظرات ديگران برخورد ميكند ).
و اما اصل پاسخ سوال شما از زبان استاد جوادي آملي :
"مشركان بر اساس دسيسهٴ اهل كتاب يا تحقيقي كه خواستند بكنند با اصرار زياد از وجود مبارك پيغمبر اسلام(صلّي الله عليه و آله و سلّم) سؤال كردند كه جريان قصّهٴ اصحاب كهف چيست؟ و قرآن كريم آن بخشي كه مربوط به اصل حق و معرفت است آنها را مطرح مي‌كند آن بخشهايي كه «لا يَنفع مَن عَلِمَ و لا يَضرّ مَن جهل»[ يعني كسي بداند نفعي نمي برد و كسي نداند ضرري نميكند] آ‌نها را مطرح نمي‌كند حالا رقم اينها شش نفر يا هفت نفر در اصل كرامت الهي كه دخيل نيست اينها سهمي در تعيين حق ندارد آنچه واقعيّت است و براي اثبات مبدأ و معاد سهم تعيين‌كننده دارد اين است كه عده‌اي را ذات اقدس الهي خوابانده سه قرن اينها را در خواب نگه داشته و هر وقتي هم كه لازم بود اينها را پهلو به پهلو مي‌غلتاند و مي‌گرداند و بعد هم اينها را بيدار كرد عمده همين است بقيه ديگر سهم تعيين‌كننده‌اي در برهان توحيد يا برهان معاد ندارد"(1)

(1)- ر.ك: بنياد بين المللي علوم وحياني اسراء ، جلسه 21

و اما برداشت تعداد حداقلي اصحاب كهف بر اساس آيه 19 سوره مباركه كهف در توضيح استاد جوادي آملي :
"در آيهٴ نوزده آنجا سؤال و جوابي كه ردّ و بدل مي‌شود فرمود در آيه نوزده ﴿وَكَذلِكَ بَعَثْنَاهُمْ لِيَتَسَاءَلُوا بَيْنَهُمْ﴾ فرمود ما اينها را از خواب بيدار كرديم تا با يكديگر گفتگو كنند ﴿قَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ كَمْ لَبِثْتُمْ﴾ اين قائل يك نفر است يك نفر سؤال كرد كه چقدر در اين كهف خوابيديم؟ ﴿قَالُوا﴾ چون اين ﴿قَالُوا﴾ جمع است و اقلّ جمع سه نفر است سه نفر در جواب گفتند ﴿لَبِثْنَا يَوْماً أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ﴾ اين سه نفر كه جواب دادند و آن يك نفر كه سؤال كرد مي‌شود چهار نفر, بعد دارد ﴿قَالُوا﴾ اين ﴿قَالُوا﴾ دوم غير از ﴿قَالُوا﴾ اول است اين ﴿قَالُوا﴾ حدّاقلش سه نفر است ﴿قَالُوا رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثْتُمْ﴾ اين مي‌شود سه نفر, آنها هم مي‌شود سه نفر, آن سائل اول هم مي‌شود يك نفر اين جمعاً مي‌شود هفت نفر اين هفت نفر تأييد مي‌كند كه آن قولي كه دارد ﴿سَبْعَةٌ وَثَامِنُهُمْ كَلْبُهُمْ﴾ اين درست است. سيدناالاستاد[ مرحوم علامه طباطبايي] هم اينجا هم باز محقّقانه سخن مي‌گويد مي‌فرمايد اگر اين قائل اول جداي از آنها باشد ﴿قَالُوا﴾ هم جدا باشد ﴿قَالُوا﴾ اول و ﴿قَالُوا﴾ دوم هم جدا باشد و حدّاقل جمع سه نفر باشد بر اساس همهٴ اين مباني ما مي‌توانيم بفهميم اينها كمتر از هفت نفر نبودند، نه هفت نفر بودند ،فرق يك محقّق و غير محقّق اين است اولاً اين ﴿قَالُوا﴾ اول شايد بيش از سه نفر گفتند ما دليل نداريم بر اينكه سه نفر گفتند, ﴿قَالُوا﴾ دوم هم شايد بيش از سه نفر گفتند حدّاقلش سه نفر است نه منحصر در سه نفر اين دو, يك عده هم ساكت بودند و منتظر آن به چه دليل ما مي‌توانيم نفي بكنيم لذا يك محقّق حرفش اين است كه از مجموع اين سه قول يعني ﴿قَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ﴾ ﴿قَالُوا﴾ اول, ﴿قَالُوا﴾ دوم از مجموع اين سه قول ما مي‌فهميم كمتر از هفت نفر نبودند نه رقمشان هفت نفر بود .اين حرف يك محقّق است, خب پس دربارهٴ اين تقديم ﴿رَجْماً بِالْغَيْبِ﴾ [ كه در آيه 22 آمد ]در حدّ اِشعار است اين درست است اما نه آن‌طوري كه فخررازي گفته, نه آن‌طوري كه مراغي گفته بخواهند استظهار كنند, اِستشعار مطلبي است و استظهار مطلبي ديگر و از جمع‌بندي آن سه قول ﴿قَالَ﴾ هست و ﴿قَالُوا﴾ اول هست و ﴿قَالُوا﴾ دوم بر فرض اينكه همه حرف زده باشند و بر فرض اينكه سه نفر گفته باشند بله هفت نفرند, اما از كجا همه جواب دادند؟ و از كجا ﴿قَالُوا﴾ اول سه نفرند, ﴿قَالُوا﴾ دوم سه نفرند؟ حدّاقلش سه نفرند نه منحصر در سه نفر, پس بايد كه دربارهٴ آن ﴿قَالَ﴾ مي‌فرمايد: «مُشعرٌ بل دالٌّ» ولي دربارهٴ ﴿رَجْماً بِالْغَيْبِ﴾ مي‌فرمايد: «مُشعرٌ» اين «دالٌّ» بر اينكه كمتر از هفت نفر نبودند را دربارهٴ آن ﴿قَالَ﴾ و ﴿قَالُوا﴾ و ﴿قَالُوا﴾ فرمود و آنچه كه مربوط به ﴿رَجْماً بِالْغَيْبِ﴾ است فقط در حدّ اِشعار تعبير فرمودند. "(2)

2- همان ، جلسه 20

يعني مرحوم علامه معتقدند كه آيه 19 سوره كهف ، دلالت دارد بر اينكه تعداد اصحاب كهف ، حداقل 7 نفر بوده اما اينكه آيا بيشتر بوده يا خير را نمي توان از آن برداشت كرد و معتقدند اينكه برخي مفسران ، جمله "رجما بالغيب" را - كه در آيه 22 بعد از دو اظهار نظر درخصوص تعداد اصحاب كهف ذكر شده اما در خصوص قول و تعداد سوم ذكر نشده - دال بر صحت قول سوم در خصوص تعداد اصحاب كهف مي دانند، صحيح نيست و اين مساله تنها مي تواند مشعر به تعداد اصحاب كهف باشد و دلالتي در اين خصوص نمي تواند داشته باشد .