جمع بندی نظر علمای شیعه در مورد روایات کتاب کافی

کارشناس بحث: استاد مجید

با صلوات بر محمد و آل محمد
وعرض سلام وادب
پرسشگر گرامی در مورد میزان اعتبار روایات کافی شریف باید به این نکته توجه شود که « صحیح» نزد قدما با صحیح نزد متاخرین دو مقوله می باشد، وقدما در صحیح دانستن حدیث متوجه متن حدیث بوده اند تا سند آن، اما از زمان سید بن طاووس تقسیم رباعی حدیث مطرح شده است که در آن بیشتر توجه به سند حدیث است و باید به این ملاک در بررسی اسناد کافی توجه خاص نمود. اما نظر بزرگان در این مورد:
1- شیخ حر عاملی سخن کلینی[1] را بیانی صریح در شهادت به صحت احادیث کافی - البته به اصطلاح قدما می‌داند.[2]
2- شیخ مفید که از معاصران کلینی به‌شمار می‌رود، درباره کتاب کافی می‌نویسد: کتاب کافی از برترین کتاب‌های شیعه و پرفایده‌ترین آنهاست.[۳]
3- شهید اول، محمّد بن مکّی، در اجازه خود به ابن خازن، ضمن شمردن کتب حدیثی شیعه می‌نویسد: همانند کتاب کافی، در حدیث شیعه نوشته نشده‌است.[۴]
4- شهید ثانی در اجازه خود به شیخ ابراهیم میسی، کافی را به همراه سه کتاب: من لایحضره الفقیه، تهذیب الاحکام و استبصار، از پایه‌های ایمان و ستون‌های اسلام می‌شمارد.[۵]
5- علامه محمدتقی مجلسی می‌گوید: همانند کافی در میان مسلمانان نگاشته نشده‌است.[۶]
6- علامه محمدباقر مجلسی در کتاب مرآة العقول، شرح مبسوط وی بر کتاب کافی، می‌نویسد: کتاب کافی از تمام کتب اصول، مضبوط تر و جامع‌تر است و بهترین و بزرگ‌ترین تألیف فرقه ناجیه (شیعه امامیه) است.[۷]
7- آیت‌الله خویی در کتاب معجم رجال حدیث، از قول استادش مرحوم آیت‌الله نائینی، مناقشه در اسناد روایات کافی را حرفه و ترفند عاجزان وناتوانان خوانده‌است.[۸]
8- آیت‌الله سید محسن حکیم در مستمسک عروة الوثقی، کافی را یکی از کتب اربعه می‌داند که محور عمل شیعه می‌باشد.[۹]
9- شیخ عباس قمی محدث بزرگ،کلینی را مطمئن ترین محدث می داند.[۱۰]
نظم ، اسلوب و شیوه چینش روایات کتاب کافی در دوره خود بی نظیر و تا کنون کم نظیر است.
بعضی از نویسندگان وجود برخی احادیث ضعیف در کافی را، دلیل بر عدم اعتبار این کتاب می‌دانند. علیرضا حسینی، مدیر گروه تحقیق و تصحیح اسناد تصحیح جدید کتاب «الکافی» در این رابطه می‌گوید:« بحث مهم، اعتبار یا عدم اعتبار روایات کافی است نه صحت اسانید آن؛ زیرا بر اساس مبنای متاخرین که از زمان مرحوم علامه حلی نمود پیدا کرد، نمی‌توان بسیاری از روایات کافی را از نظر سند صحیح دانست. ولی این منافاتی با این ندارد که ما بر اساس نگاه پیشینیان که مرحوم کلینی نیز از آنان است، روایات کافی را معتبر و صحیح به معنای به کار گرفته شده نزد ایشان بدانیم؛ همچنان که برخی از صاحب نظران معاصر باور دارند، ما نیز بر این باوریم که با بازخوانی دقیق میراث رجالی شیعه که عمدتاً بلکه همه از آن پیشینیان است و با مفهوم شناسی دقیق واژه‌ها و عبارات توثیق راویان، می‌توان اعتبار روایات کافی را مگر در محدوده بسیار کمی ثابت کرد. ضمن این که تعابیر مرحوم کلینی در مقدمه کافی به خوبی به ماندگاری کافی از دیدگاه آن مرحوم دلالت می‌کند.»[۱۱]
پی نوشت:
1) «در کافی تمام آن چه متعلم در فنون علم دین، به آن نیاز دارد و قصد عمل به اخبار درست و سنن صحیح دارد، جمع شده‌است».
2) صحیح به اصطلاح قدما به معنی قطعیت صدور از معصوم با قرائن قطعی یا تواتر یا شهرت صحت اصول ومنابع اصلی است.
3) تصحیح الاعتقاد، ص ۲۰۲.
4) بحارالانوار، ج ۱۰۷، ص ۱۹۰.
5) بحارالانوار، ج ۱۰۸، ص ۱۳۸.
6) بحارالأنوار، ج ۱۱۰، ص ۷۰.
7) مرآة العقول، ج ۱، ص ۳.
معجم رجال الحدیث، ج ۱، ص ۹۹.
9) مستمسک عروة الوثقی، فهرست رموز کتاب.
10) هدیة الاحباب، شیخ عباس قمی.
11) علیرضا حسینی. «گفتگو پیرامون تصحیح اصلی ترین منبع حدیثی شیعه». مرکز خبر حوزه.