جمع بندی نظر اسلام در مورد آثار باستانی

کارشناس بحث: استاد صدیق

باسلام

پیش ازپاسخ به سوال شما، خوب است به چند نکته توجه داشته باشیم.

نکته اول: دین اسلام در مورد مطالعه آثار دیگران و علم آموزی تاکید زیادی دارد. در متون دینی بارها بر این موضوع تاکید شده است که علم بیاموزید ولو از چین باشد. فراز «اطلبوا العلم ولو بالصین»(1) آویزه گوش مسلمانان بوده است. شاهد این مسئله نیز اهتمام عجیب مسلمانان به آموختن علوم مختلف از طریق ترجمه کتابها و آثار دیگر ممالک از جمله در مباحث فلسفی، طب، ریاضیات و ... در همان قرون ابتدایی اسلام بوده است.

نکته دوم: در دین اسلام، بر مسافرت و دیدن آثار پیشینیان تاکید زیادی دارد. قرآن کریم بارها به مسلمانان گوشزد کرده است که آیا نمی بینید که بر اقوام گذشته چه آمده است؟ آیه شریفه«[=Traditional Arabic][=Traditional Arabic]قُلْ‏[=Traditional Arabic] [=Traditional Arabic][=Traditional Arabic]سيرُوا[=Traditional Arabic] [=Traditional Arabic][=Traditional Arabic]فِي‏[=Traditional Arabic] [=Traditional Arabic][=Traditional Arabic]الْأَرْض[=Traditional Arabic]فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذينَ مِنْ قَبْلُ كانَ أَكْثَرُهُمْ مُشْرِكينَ »(2) شاهد گویای این ادعاست.

نکته سوم:آثار باستانی که در کشورها وجود دارد، شامل بناهای تاریخی، مجسمه های سنگی و گلی و .. .است. امروزه تقریبا هیچ یک از مجسمه های تاریخی به عنوان بت مورد پرستش قرار نمیگیرد. اسلام نیز هیچ گاه اجازه تخریب اثار باستانی یک منطقه را به هیچ کسی نداده است. مواردی از تخریب بتها که در تاریخ وجود دارد مربوط به حضرت ابراهیم و جریان تخریب بتهای خانه کعبه است. در این موارد، اولا پرستش آن بتها امری عمومی و واضح شده بود.

نکته چهارم: کتابهایی که مربوط به پیش از اسلام است، در دانشها و رشته های مختلف علمی از نجوم و هیئت گرفته تا فیزیک و متافیزیک و اخلاق و پزشکی بوده است.

نکته پنجم: در مورد آن بخش از کتابهایی که کتاب ضاله خوانده میشود:
اولا باید ضاله بودن آن مشخص شود که خود نیاز به دانش کافی در اصول اعتقادات دارد.
ثانیا حفظ و نگهداری از آنها تا زمانی که فایده عقلایی بر نگهداری آن مترتب است، گاه واجب است.
بنابراین از آنجا که نگهداری از این کتابها، برای پاسخ دادن به سوالات و شبهاتش، واجب عینی است، و با توجه به شرایط امروز جهان و عصر ارتباطات، قطعا نگهداری در کتابخانه ها به تشخیص نسخه های اصلی و مقابله نه تنها کاری عقلایی بلکه واجب شرعی است.
علاوه بر اینکه ملاک اصلی در حرمت این کتابها، گمراه کردن افراد ناآگاه است. اما با توجه به وضعیت ارتباطات و گسترش دسترسی افراد به منابع کتابخانه ای و وجود نسخه های چاپی از کتابهای قدیمی در کتابخانه های جهان، تقریبا این ملاک قابل دست یابی نیست و از بین بردن این کتابها، حتی در صورتی که هیچ فایده عقلایی بر نگهداری اش مترتب نباشد(که هست)، عملا بی فایده است.(3)

نکته ششم: عملکرد برخی افراد را نباید به حساب اسلام و اموزه های آن گذاشت. معیار و ملاک در صحت عمل یک فرد، مطابقت آن با آموزه های برآمده و گرفته شده از دین است نه بزرگی و شهرت یک فرد. اینکه امروزه گروهی افراطی به نام داعش کارهایی را به اسم اسلام انجام میدهد، قبلا طالبان در افغانستان و قبل تر وهابیون در عربستان انجام داده اند. این افراد نه تنها مجسمه ها را تخریب کرده اند بلکه بناهای تاریخی ای را تخریب کردند که هیچ شائبه بت پرستی ولو برای افراد اندک هم در مورد آنها وجود نداشت.

با توجه به این نکات، دیدگاه اسلام مشخص است. از دیدگاه اسلامی، وجود بناهای تاریخی و باستانی نه تنها اشکالی ندارد، بلکه با توجه به جنبه های فرهنگی، عبرت آموزی از پیشنیان(که مورد تاکید اسلام نیز هست)، نشان دادن پیشینیه کشورها و اقوام مختلف فواید زیادی بر آن مترتب است. علاوه بر اینکه هیچ دلیل خاصی بر تخریب این بناها نداریم و از آنجا که این بناها به عنوان بیت المال و اموال عمومی به شمار میرود کسی حق تخریب آنها را ندارد و تخریب آنها موجب ضمان میشود.

از بین بردن کتابهای قدیمی نیز همانطور که بیان شد، نه تنها در شرایط امروز و مخلوط بودن محتوای آنها بین ضاله وغیر ضاله، مجاز نیست بلکه با توجه به وجود فواید عقلایی از نگهداری آنها نگهداری آنها جایز و حتی واجب است.

موفق باشید.

ـــــــــــــــــــــــ
1. مصباح الشریعه، ص13(ن. ا. جامع الاحادیث)
2. سوره روم، آیه42
3. ر.ک: مقاله : حکم فهقی کتب ضاله در گذر زمان، مجله آئینه پژوهش. شماره 36، 1374

با سلام

موفق باشید.

سلام

خدای متعال جسد فرعون را هم نابود نکرد چرا ؟

چون نشانه عبرت برای دیگران باشد ....

فَالْيَوْمَ نُنَجِّيكَ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آيَةً وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ عَنْ آيَاتِنَا لَغَافِلُونَ {يونس/92}

http://javdan.blogfa.com/

پرسش:
با توجه به عملکرد داعش، طالبان، القاعده و سربازان عمر در صدر اسلام در تخریب آثار باستانی و کتاب های قدیمی، خواستم بدانم که دیدگاه اسلام در مورد مجسمه ها و آثار باستانی و کتاب های پیش از اسلام چیست.؟

پاسخ:
پیش از پاسخ به سوال شما، خوب است به چند نکته توجه داشته باشیم.

نکته اول: دین اسلام در مورد مطالعه آثار دیگران و علم آموزی تاکید زیادی دارد. در متون دینی بارها بر این موضوع تاکید شده است که علم بیاموزید و لو از چین باشد. فراز «اطلبوا العلم و لو بالصین»(1) آویزه گوش مسلمانان بوده است. شاهد این مسئله نیز اهتمام عجیب مسلمانان به آموختن علوم مختلف از طریق ترجمه کتاب ها و آثار دیگر ممالک از جمله در مباحث فلسفی، طب، ریاضیات و ... در همان قرون ابتدایی اسلام بوده است.

نکته دوم: در دین اسلام، بر مسافرت و دیدن آثار پیشینیان تاکید زیادی دارد. قرآن کریم بارها به مسلمانان گوشزد کرده است که آیا نمی بینید که بر اقوام گذشته چه آمده است؟ آیه شریفه «قُلْ‏ سيرُوا فِي‏ الْأَرْض فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذينَ مِنْ قَبْلُ كانَ أَكْثَرُهُمْ مُشْرِكينَ»(2) شاهد گویای این ادعاست.

نکته سوم: آثار باستانی که در کشورها وجود دارد، شامل بناهای تاریخی، مجسمه های سنگی و گلی و .. .است. امروزه تقریبا هیچ یک از مجسمه های تاریخی به عنوان بت مورد پرستش قرار نمی گیرد. اسلام نیز هیچ گاه اجازه تخریب آثار باستانی یک منطقه را به هیچ کسی نداده است. مواردی از تخریب بت ها که در تاریخ وجود دارد مربوط به حضرت ابراهیم و جریان تخریب بت های خانه کعبه است. در این موارد، اولا پرستش آن بت ها امری عمومی و واضح شده بود.

نکته چهارم: کتاب هایی که مربوط به پیش از اسلام است، در دانش ها و رشته های مختلف علمی از نجوم و هیئت گرفته تا فیزیک و متافیزیک و اخلاق و پزشکی بوده است.

نکته پنجم: در مورد آن بخش از کتاب هایی که کتاب ضاله خوانده می شود:
اولا باید ضاله بودن آن مشخص شود که خود نیاز به دانش کافی در اصول اعتقادات دارد.
ثانیا حفظ و نگهداری از آن ها تا زمانی که فایده عقلایی بر نگهداری آن مترتب است، گاه واجب است.
بنا بر این از آن جا که نگهداری از این کتاب ها، برای پاسخ دادن به سوالات و شبهاتش، واجب عینی است، و با توجه به شرایط امروز جهان و عصر ارتباطات، قطعا نگهداری در کتابخانه ها به تشخیص نسخه های اصلی و مقابله نه تنها کاری عقلایی بلکه واجب شرعی است.
علاوه بر این که ملاک اصلی در حرمت این کتاب ها، گمراه کردن افراد ناآگاه است. اما با توجه به وضعیت ارتباطات و گسترش دسترسی افراد به منابع کتابخانه ای و وجود نسخه های چاپی از کتاب های قدیمی در کتابخانه های جهان، تقریبا این ملاک قابل دست یابی نیست و از بین بردن این کتاب ها، حتی در صورتی که هیچ فایده عقلایی بر نگهداری اش مترتب نباشد (که هست)، عملا بی فایده است.(3)

نکته ششم: عملکرد برخی افراد را نباید به حساب اسلام و آموزه های آن گذاشت. معیار و ملاک در صحت عمل یک فرد، مطابقت آن با آموزه های برآمده و گرفته شده از دین است نه بزرگی و شهرت یک فرد. این که امروزه گروهی افراطی به نام داعش کارهایی را به اسم اسلام انجام می دهد، قبلا طالبان در افغانستان و قبل تر وهابیون در عربستان انجام داده اند. این افراد نه تنها مجسمه ها را تخریب کرده اند بلکه بناهای تاریخی ای را تخریب کردند که هیچ شائبه بت پرستی و لو برای افراد اندک هم در مورد آن ها وجود نداشت.

با توجه به این نکات، دیدگاه اسلام مشخص است. از دیدگاه اسلامی، وجود بناهای تاریخی و باستانی نه تنها اشکالی ندارد، بلکه با توجه به جنبه های فرهنگی، عبرت آموزی از پیشنیان (که مورد تاکید اسلام نیز هست)، نشان دادن پیشینیه کشورها و اقوام مختلف فواید زیادی بر آن مترتب است. علاوه بر این که هیچ دلیل خاصی بر تخریب این بناها نداریم و از آن جا که این بناها به عنوان بیت المال و اموال عمومی به شمار می رود کسی حق تخریب آن ها را ندارد و تخریب آن ها موجب ضمان می شود.

از بین بردن کتاب های قدیمی نیز همان طور که بیان شد، نه تنها در شرایط امروز و مخلوط بودن محتوای آن ها بین ضاله و غیر ضاله، مجاز نیست بلکه با توجه به وجود فواید عقلایی از نگهداری آن ها نگهداری آن ها جایز و حتی واجب است.

در این میان تفاوت چندانی میان فقه شیعه و سنی وجود ندارد. با نگاهی به کشور مصر که خود مهد آثار باستانی و حوزه غنی الازهر می باشد چنین امری آشکارتر می گردد.
تنها مستندی که وهابیون با استناد به آن به تخریب این آثار باستانی (چه دینی و چه ملی) می‌پردازند برخی روایات مانند روایت ابی الهیاج است که هم از جنبه سندی نیاز به بحث دارد و هم از جنبه دلالی.

ـــــــــــــــــــــ
(1) مصباح الشریعه، ص13(نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز علوم کامپیوتری نور).
(2) سوره روم، آیه42.
(3) مقاله : حکم فهقی کتب ضاله در گذر زمان، مجله آئینه پژوهش. شماره 36، 1374.