جمع بندی حقیقت روح از نظر اهل سنت
تب‌های اولیه
سلام علیکم
از نظر اهل سنت روح مجرد است یا خیر؟ آیا اهل سنت نیز مثل ما قائل به برزخ و نعمتهای آن برای برخیان هستند؟
متشکرم
با سلام و عرض ادب
الف) با آنکه ظواهر آیات قرآن کریم دلالت بر تجرد روح دارد؛ اما دیدگاه اکثر اهل سنت بر آن است که روح امری جسمانی بوده و مجرد نمی باشد. ابن قیم جوزیة در کتاب:«الروح»، 22دلیل بر جسمانیت روح اقامه نموده است و سیوطی نیز در کتاب:«شرح الصدور بشرح حال الموتی و القبور»، مطالب وی را خلاصه نموده است. سیوطی در خاتمه ی کتاب خویش مطالبی را راجع به این امر بیان داشته است.
وی بیان می دارد: مردم در مورد حقیقت روح به دو طائفه تقسیم شده اند:
1. گروهی در رابطه با آن هیچگونه اظهار نظری ننموده اند و معتقدند که روح سری از اسرار الهی می باشد، که علم بشر به حقیقت آن نخواهد رسید و این طریقه مختار ما است. ابن جنید در این رابطه روایت می کند که روح شی ءای است که خدای متعال آنرا به واسطه ی علم خویش برگزید و احدی از مخلوقات خویش را از حقیقت آن آگاه نساخت؛ بنابراین شایسته نیست که بندگان بیش از اعتقاد به موجود بودن آن، در مورد حقیقت آن جستجو نمایند. و بر این طریقه بود ابن عباس و بیشتر سلف و ثابت است از ابن عباس که وی روح را تفسیر نمی نمود.
2. گروهی دیگر در مورد حقیقت آن به گفتگو پرداخته و در مورد حقیقت آن جستجو نموده اند. نووی در این رابطه می گوید: اصح آنچه در این رابطه گفته شده قول امام الحرمین(جوینی) است که گفته است: روح جسم لطیفی است که در اجسام کثیف و دارای جرم در هم طنیده و آمیخته شده است (جسمی لطیفی که ساری است در بدن، همان طور که آب در گل و آتش در ذغال سریان دارد).
سیوطی سپس بیان می دارد: اکثر مسلمانان(متکلمین) بر این باورند که روح امری جسمانی بوده، واین امری است که کتاب و سنت و اجماع صحابه بر آن دلالت دارد؛ زیرا در آیات و احادیث روح توصیف به اموری شده است که مربوط به ویژگی اجسام بوده؛ همچون توفی و قبض و نگهداشتن و رها نمودن و اخراج و خروج و تنعیم و تعذیب و رجوع و دخول و...[1]
[/HR] [1] . شرح الصدور بشرح حال الموتی و القبور، السیوطی، ص277، دارالفکر.
محل استقرار ارواح در برزخ
ب) اهل سنت نیز همچون شیعه معتقد به برزخ و نعمتها و عذابهای برزخی هستند؛ هر چند که در بیان کیفیت آن اقوال مختلفی در میان آنها مطرح گردیده است.
ابن قيم جوزیه در كتاب «الروح» فصلى[1] را اختصاص به بیان دیدگاهها در رابطه با جایگاه و محل استقرار برزخیان داده و در آن اقوال علماء را بیان داشته است.
وی پس از نقل اقوال مختلف و نقد و بررسی آنها در بیان نظر مختار خویش می نویسد: جایگاه ارواح(به تناسب اعمال افراد) دارای تفاوت بسیار می باشد.
1. بعضى از ارواح در اعلى عليين و در ملا اعلی قرار دارند، كه اينها ارواح انبياء(صلواة الله و سلامه علیهم) مى باشند، که(البته) جایگاه آنان به اعتبار درجه اشان متفاوت است؛ چنانچه پيامبر اکرم (صلى الله عليه وآله وسلم) آنها را در شب معراج مشاهده فرمودند.
2. بعضى از ارواح در حواصل (چينه دان) پرندگان سبز رنگ قرار دارند. اينها ارواح بعضى از شهدا هستند.
3. بعضى(به واسطه ی حق الناس) نزد دروازه جنت محبوس هستند.
4. و بعضى در قبرش محبوس مى شود چنانچه در حديث در مورد غلول شمله آمده يكى شهيد شد بعد از برداشتن چادری از مال غنيمت، مردم به وى بشارت دخول جنت دادند؛ اما پيامبر اکرم(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمودند که وی در آتش خواهد بود.
بخاری به سند خود از ابوهريره روايت مي کند: ما خيبر را فتح کرديم و به جاي طلا و نقره، گاو و شتر و وسايل و باغ و زمين کشاورزي به عنوان مال غنيمت به دست آورديم و همراه رسول خدا (صلى الله عليه وآله و سلم) به وادي «قري» برگشتيم، نزد رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) غلامي بود که مهار مرکب آنحضرت را در دست داشت که ناگهان تيري (که معلوم نبود از کدام جهت بود) به او اصابت کرد. مردم گفتند: شهادت بر او گوارا باد.
رسول خدا(صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: «بَلْ وَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ إِنَّ الشَّمْلَةَ الَّتِى أَصَابَهَا يَوْمَ خَيْبَرَ مِنَ الْمَغَانِمِ لَمْ تُصِبْهَا الْمَقَاسِمُ لَتَشْتَعِلُ عَلَيْهِ نَارًا». بله سوگند به ذاتي که جانم در دست اوست، چادري که اين شخص در روز خيبر، قبل از تقسيم غنيمت ها برداشته است آتش جهنم را بر او شعله ور خواهد ساخت.[2]
5. و بعضى از شهدا هستند كه مقر آنها دروازه ی جنت است؛ چنانچه از ابن عباس نقل شده «الشهدا على بارق نهر بباب الجنة...».
6. و بعضى از ارواح در زمين محبوس مى شوند و به طرف ملاء اعلى عروج ندارند؛ زیرا که ارواح آنها تعلق به زمین و دلبستگی های آن داشته و این انفس با انفس آسمانی جمع نمی گردند. و نفسی که در دنیا معرفت و محبت خدای خویش را تحصیل ننموده جایش در همان زمین خواهد بود...؛ لذا روح اين گونه افراد بعد از جدايى به اشكال مناسب خود ملحق مى گردد.
7. بعضى از ارواح در تنورها قرار دارد و آنها ارواح زنا كاران هستند.
8. و بعضى در نهرهاى خون قرار دارند و در آن شنا مى كنند و در دهان آنها سنگ انداخته مى شود.
ابن قیم سپس می نویسد:
از بيان فوق معلوم گشت كه روحهاى بدبخت و خوشبخت مستقر خاصى ندارند اگر انسان در آثارى كه در اين مورد آمده است دقت كند و تسلط داشته باشد در مى يابد كه بين آنها تضادى وجود ندارد بلكه مؤيد همديگر هستند و با وجود اينكه در جنت هستند در آسمانها نيز وجود دارند و با بدن در قبر اتصال برزخى دارند و به اعتبار حركت و صعود و انتقال بسيار سريع مى باشد و آنها به اقسام مختلفى تقسيم مى شوند بعضى آزاد و بعضى زندان و گروهى علوى و آسمانی و طايفه اى سفلى و زمینی مى باشند و بعد از فراق از بدن صحت و مرض و لذت و نعمت دارند.[3]
موفق باشید.
[/HR] [1] . الروح، ابن القیم،المسالة الخامسة عشرة، وهی این مستقر الارواح ما بین الموت الی یوم القیامة، ص121، دارالفکر.
[2] . صحیح البخاری، کتاب المغازی، باب غزوة خیبر، باب:36، ح3993، دارابن کثیر.
[3] . الروح، ابن القیم،المسالة الخامسة عشرة، وهی این مستقر الارواح ما بین الموت الی یوم القیامة، ص121، دارالفکر.