جمع بندی آیا ممکن است بعضی از قسمت های کتاب نهج البلاغه تحریف شده باشد؟

کارشناس بحث: استاد تذکره

سلام
سيد رضى (ره) گذشته از مقام فقاهت و تبحرى كه در تفسير قرآن و ساير علوم دينى داشته، شيفته ادبيات و فن بلاغت بود و از مهم ترين انگيزه هاي سيد رضى در تأليف «نهج البلاغه» اين بوده كه بهترين سخنان و كلمات بليغ و كوتاه و پر معناى امير بليغان و پيشواى فصيحان، اميرالمؤمنين على (ع) را جمع آوري نمايد. در تدوين سخنان حضرت، منظور فقهى و ... نداشته تا سلسله سند و راويان آن ها را نقل كند. از اين رو اين مجموعه را «نهج البلاغه» يعني «راه و روش بلاغت» نام نهاده است.
اما غفلت از اين نكته سبب شده كه برخى غافلان يا مغرضان در آن تشكيك كنند ، مخصوصا آن ها كه تصور مى كردند وجود نهج البلاغه به خاطر محتواى مستدل و بسيار عالى آن ممكن است سندى بر حقانيت مذهب شيعه و دليلى بر فضيلت و برتري اميرالمؤمنين على (ع) بر تمام صحابه گردد . اين را بهانه و دستاويزى براى منزوى ساختن اين كتاب ارزشمند در افكار عمومى مسلمانان قرار دادند.
ولى از آن جا كه نهج البلاغه داراى متنى قوى و محتوايى عالى است، خوشبختانه اين وسوسه ها تاثيرى در افكار انديشمندان اسلامى نگذاشته و علماى اسلام (اعم از شيعه و سنى ) و علماي غير مسلمان (1) زبان به توصيف و ستايش آن گشوده و اسرار و دقائق آن را تبيين كرده اند، همچنان كه قرآن كريم را مفسران زيادى تفسير كرده و مترجمان بسيارى آن را به زبان هاى گوناگون ترجمه نموده اند، نهج البلاغه را نيز بسيارى از علماى شيعه و اهل سنت شرح داده اند و به زبان هاى متعددى ترجمه شده است. چنان كه علامه اميني در كتاب الغدير، نام 81 كتاب را كه در شرح يا ترجمه نهج البلاغه تا زمان وى نوشته شده است ،ذكر مى كند.(2)
ابن ابى الحديد معتزلى يكى از علماى بزرگ اهل سنت در كتاب شرح نهج البلاغه مى گويد:
«بسيارى از سران اهل هوا و هوس ‍ادعا مى كنند كه قسمت اعظم خطبه هاى نهج البلاغه سخنانى است كه توسط برخى از فصيحان شيعه از جمله سيد رضى قدس سره انشا گرديده و به امام على عليه السلام نسبت داده شده و در حقيقت سخن او نمى باشد!
اين گونه افراد كسانى هستند كه چشمان شان در اثر عصبيت و عناد كور گشته و از صراط مستقيم منحرف شده اند و هيچ گونه اطلاع و آشنائى با شيوه هاى سخن گفتن ندارند» (3)
در ادامه ابن ابي الحديد استدلال روشن خود را درباره حقانيت نهج البلاغه اين گونه بيان مي كند كه:
« شما كه در نهج البلاغه تشكيك مى كنيد، از دو حال خارج نيست يا اينكه مى گوئيد تمام نهج البلاغه ساخته ديگران است ، يا برخى از آن :
صورت اول قطعا باطل است چون كه صحت اسناد بعضى از آن به امير المومنين عليه السلام به تواتر ثابت شده است و ما به آن يقين داريم و تمام يا اكثر محدثان و تاريخ نويسان ، غير شيعه بسيارى از خطبه هاى نهج البلاغه را نقل كرده اند و چون كه شيعه نيستند نمى توان به آن ها غرض ورزى خاصى را نسبت دهيم .
اما صورت دوم و ادعاى اينكه بخشى از نهج البلاغه گفته هاى امام على عليه السلام نيست ، اين احتمال نيز نادرست است زيرا كسى كه با سخنرانى و خطابه مانوس باشد و ذوق ادبيات عربى داشته و از علم بيان چيزى بداند حتما ميان كلام فصيح و غير آن و همچنين ميان كلام فصيح و فصيح تر فرق مى گذارد، اگر كتابى به دستش رسد كه در آن سخنان جمعى از گويندگان مشهور با سخنان فقط دو نفر از آنان نوشته شده باشد ، حتما ميان آن دو سخن فرق مى گذارد و شيوه سخن گفتن هر كدام را مى شناسد، مثلا اگر در لابه لاى ديوان شعر ابى تمام كسى ابياتى را از پيش خود اضافه كند، افراد با ذوق و شعر شناس به راحتى آن اشعار دخيل را تشخيص مى دهند. اگر در نهج البلاغه دقت كنيد ، خواهيد ديد تمام آن همچون آب زلال واحد و با يك شيوه و يك نفس گفته شده و همانند جسم بسيطى است كه ماهيت تمام اجزاي آن يكسان است .(4)

در عين حال برخي از علماي شيعه براي دفع اين تشكيكات، تحقيقات گسترده اي را انجام داده اند . كتب متعددي در زمينه مصادر و اسانيد و منابع نهج البلاغه تأليف نموده اند كه از جمله جامع ترين كتاب ها در اين زمينه به كتاب ارزشمند «روش ‏هاى ‏تحقيق ‏در اسنادو مدارك ‏نهج ‏البلاغه» مي توان اشاره نمود.
متن كامل اين اسناد و مدارك را در پايگاه تخصصى نهج البلاغه وابسته به مركز جهانى اطلاع رسانى آل البيت (عليهم السلام) مي توانيد مطالعه نمائيد.

حتی یه کلمه( یا) هم تحریف نیست

با سلام

اکثریت قریب به کل کتاب نهج البلاغه صحیح است اما بعضی مطالب دچار تصحیف وجابجایی شده است ....

هیچ کتابی حتی قران هم از این مشکل در امان نمانده و قرائات مختلف وتفاسیری که در اثر همین جابجایی و... آیات بوجود آمده بی نیاز از ذکر دلیل است .

در موارد اختلافی و اختلاف قرائات ، برای رسیدن به هدف و حقیقت باید از شواهد وقرائن کمک گرفت .

مثلا بعضی از خطب متشابه نهج البلاغه با مقایسه تطبیقی با کتاب کافی وکتاب سلیم و تواریخ طبری ، ابن عساکر و... رفع اشکال و شبهه میشوند.

امیدواریم شاهد حضور بیشتر شما در انجمن باشیم. :ask1:

خدا و ائمه شخصیت زن را ستوده اند و همین برای ما حجت است. دیگران از روی ضعف ایمان و تقوا حرفی می زنند نباید به دل گرفت.

شخصیت دختر و زن و مادر تحقیرشدنی نیست. :parvaneh:

سلام
خطبه 80:
من خطبة له ع‏ بعد فراغه من حرب الجمل في ذم النساء ببيان نقصهن‏

مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ النِّسَاءَ نَوَاقِصُ الْإِيمَانِ نَوَاقِصُ الْحُظُوظِ نَوَاقِصُ الْعُقُولِ‏

فَأَمَّا نُقْصَانُ إِيمَانِهِنَّ فَقُعُودُهُنَّ عَنِ الصَّلَاةِ وَ الصِّيَامِ فِي أَيَّامِ حَيْضِهِنَ‏

وَ أَمَّا نُقْصَانُ عُقُولِهِنَّ فَشَهَادَةُ امْرَأَتَيْنِ كَشَهَادَةِ الرَّجُلِ الْوَاحِدِ
وَ أَمَّا نُقْصَانُ حُظُوظِهِنَّ فَمَوَارِيثُهُنَّ عَلَى الْأَنْصَافِ مِنْ مَوَارِيثِ الرِّجَالِ‏

فَاتَّقُوا شِرَارَ النِّسَاءِ وَ كُونُوا مِنْ خِيَارِهِنَّ عَلَى حَذَرٍ

وَ لَا تُطِيعُوهُنَّ فِي الْمَعْرُوفِ‏ حَتَّى لَا يَطْمَعْنَ فِي الْمُنْكَر

ترجمه:

پس از جنگ جمل و فرونشاندن شورش بصره در سال 36 هجرى ماه جمادى الثّانى در مسجد شهر بصره فرمود

اى مردم! همانا زنان در مقايسه با مردان، در ايمان، و بهره ‏ورى از اموال، و عقل متفاوتند
اما تفاوت ايمان بانوان، بر كنار بودن از نماز و روزه در ايّام «عادت حيض» آنان است،
و اما تفاوت عقلشان با مردان بدان جهت كه شهادت دو زن برابر شهادت يك مرد است ،
و علّت تفاوت در بهره ورى از اموال آن كه ارث بانوان نصف ارث مردان است.

تفسیر خطبه در پست بعدی........

سلام

چیزی که عیان است چه حاجت به بیان !

اگر جریانات زندگی بعضی از زنان معاصر خودمان و .... را مطالعه کنید بخوبی متوجه اصالت این سخن مولا میشوید .....

با سلام
جالبه که دوست عزیزمون نقص رو در خطبه امیرالمومنین تفاوت معنا کردند . به نظرم به خاطر بهتر شدن معنی درست نباشه که نقص رو تفاوت معنی کنیم چون اگر بنا بود خطبه بگه تفاوت ، خوب نقص نمیگفت دیگه..
از بحث تاپیک منحرف نشیم.
سوالاتی از کارشناس محترم دارم اینکه :
!- آیا به همان اندازه که مطمءنید قرآن تحریف نشده ، مطمءن هستید نهج البلاغه هم تحریف نشده؟
2 - اگر سخنی متضاد بین این دو کتاب پیدا کردیم تکلیف چیست؟

سلام

دوست عزیز غیرممکن نیست....پس زندگی ت رو بر اساس اونچه عقلانی میدونی برگزار کن...شما در برابر چیزی که درست می یابی مورد مواخذه قرار می گیری نه بر اساس باورهای دیگران.

http://hoghogh.porsemani.ir/node/1019

[SPOILER]
تحریف . [ ت َ ] (ع مص ) بگردانیدن سخن . (تاج المصادر بیهقی ) (زوزنی ). گردانیدن سخن از جای وی . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد) (از قطر المحیط). گردانیدن سخن و چیزی را از وضع و حالت خود. (غیاث اللغات ) (آنندراج ).برگردانیدن . (ترجمان جرجانی ترتیب عادل بن علی ). بگردانیدن . (دهار) (از اقرب الموارد) (از قطر المحیط). تغییر هر چیز عموماً و تغییر کتاب خصوصاً. (فرهنگ نظام ). تغییراللفظ دون المعنی . (تعریفات ). تغییرالشی ٔ عن موضعه . (کشاف اصطلاحات الفنون ). تغییر، تبدیل ، انقلاب ، سرنگونی و واژگونی و انحراف سخن و یا چیزی دیگر از حالت و وضع خود و تقلب . (ناظم الاطباء) : گفت درخواستم تا مردی مسلمان در میان کار من باشد که دروغ نگوید و سخن تحریف نکند. (تاریخ بیهقی ). روا نیست در تاریخ تحریف و تغییر و تبدیل کردن . (تاریخ بیهقی ). || قط محرف زدن قلم را. (منتهی الارب ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (اقرب الموارد) (قطر المحیط). کج تراشیدن سر قلم . (فرهنگ نظام ) :
خرد از بیخبران آموز ای شاه خرد
که بتحریف قلم گشت خط مرد قویم .
ابوحنیفه ٔ اسکافی .

|| تحریف چیزی ؛ حَرْف قرار دادن برای آن . (اقرب الموارد) (قطر المحیط). || میل دادن چیزی را و قرار دادن چیزی را بر جانب و طرفی . (قطر المحیط) (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء): و طاعون یحرف القلوب ؛ ای یُمیلها و یجعلها علی حرف ، ای جانب و طرف . (منتهی الارب ). || در اصطلاح محدثان ، عبارتست از تصحیف یعنی تغییر حدیث و برخی بین تحریف و تصحیف فرق نهند. (کشاف اصطلاحات الفنون ). || دراصطلاح قراء، تغییر دادن الفاظ قرآن است برای مراعات آواز. در اتقان گوید: و از جمله بدعتهائی که جماعت قاریان نهاده اند آن است که در یک جای جمع شوند و همگی با یک آهنگ قرآن خوانند و مثلاً در جمله ٔ «افلاتعقلون » الف را حذف کنند و حرفی را که مد آن سزا نیست ممدود سازند تا آن راهی را که در فن تجوید برای خود برگزیده اند مستقیم کنند. و این عمل را سزاوار است تحریف نامند - انتهی . و در دقایق محکمه گفته است بعد از بیان مخارج حروف ، که تحریف آن است که قاریان گرد هم آیند و همه به یک آواز خواندن آغاز کنند، یکی از آنان جزئی از کلمه ای را قرائت کند، و دیگری جزء دیگر همان کلمه را قرائت و به انجام رساند. و این عمل را بالخاصه برای محافظت و مراعات آواز خود انجام میدهند. (از کشاف اصطلاحات الفنون چ احمد جودت صص357 - 358). || در اصطلاح اهل جفر، تحریف عبارتست از تکسیر زمام . در رساله ٔ مسمی به انواع البسط میگوید: تکسیر زمام ، یعنی تحریف حروف زمام بدین طریق بود که چون تکسیر نمایند حرف آخر زمام را در اول سطر بنویسند. وحرف اول زمام را بجای حرف دوم . و حرف ماقبل آخر زمام را بجای حرف دوم . و حرف ماقبل آخر زمام را بجای حرف سوم اول سطر بنویسند. و حرف دوم اول زمام را بجای حرف چهارم . و بهمین قاعده تمام کنند. و این تحریف رادر هر سطر نمایند. تا آنکه زمام با ترتیب زمام اول بازآید. و علامت او آنست که چون حرف اول زمام اول در آخر زمام آید و حرف دوم زمام اول در اول زمام آید تکسیر تمام شده باشد. و اگر سطر دیگر خواسته باشند، همان سطر زمام اول خواهد آمد. و در جمیع انواع بسط مادامی تحریف کنند که به زمام اول بازگردد، الا در بسط تمازج که در آن عمل نظر میکنند که حروف مطلوب چند است و بتعداد حروف مطلوب تحریف نمایند. اگر حروف مطلوب پنج حرف باشند تا پنج سطر تحریف ، و اگر هفت باشد تا هفت سطر تحریف نمایند، و بر این قیاس . و در بعضی از صور در تحریف ابتدا از حرف اولین کنند یعنی حرف اول زمام را در اول سطر دوم نویسند. و حرف آخرین را در دوم سطر دوم و همچنین عمل را بپایان رسانند. (از کشاف اصطلاحات الفنون چ احمد جودت ص 358). || دراصطلاح اهل لغت ، تشابه حروف کلماتست بعض دیگر را در نوع و شکل و عدد و ترتیب و اختلاف آنها در حرکات یا حرکت و سکون ، بخلاف تصحیف که آن اختلافست در نقطه ها. رجوع به نشوءاللغه ص 29 به بعد شود.

[/SPOILER]

چه اصراری روی این قضیه دارید که نهج البلاغه تحریف شده؟
کارشناس محترم به خوبی جواب شما را دادند.
وقتی علامه طباطبایی که خود متخصص و کارشناس در این فن است می فرماید نهج البلاغه تحریف نشده . شما چرا روی این قضیه اصرار می ورزید.
حرف چه کسی برای شما در این قضیه حجت است وقتی حرف کارشناس این بحث یعنی علامه طباطبایی براتون حجیت ندارد؟

بسم الله الرحمن الرحیم

بنده بعضی از مطالبی رو که فکر میکنم بد نیست عرض کنم می نویسم :

کتاب نهج البلاغه نیاز هست تا محققین برجسته روی اون و اسناد خطبه ها کار کنن.ما در نهج البلاغه کلام داریم که مثلا از امیرالمومنین صادر نشده بلکه از خلیفه ی عباسی بوده ولی چون در زمان سید رضی و غیره این لفظ رو برای خلفای عباسی هم به کار میبردن امر بر ایشون مشتبه شده و فکر کرده اند که کلام امیرالمومنین (ع) هست.
یا به طور مثال برخی از خطبه ها در کتب شیعه نیست و از کتب اهل سنت و مثلا کتاب هایی مثل تاریخ طبری نقل شده که سندش جای بررسی داره.
سایر خطبه ها هم به این شکل باید بررسی سندی بشن که از کجا نقل شدن و به طور کلی یک نیاز جدی به تحقیق در اسناد و دلالات خطبه های نهج البلاغه هست.

سلام
اگه امام به زبونی غیر از عربی تکلم نکرده باشن معنیش این میشه!!!!!

http://www.almaany.com/fa/dict/ar-fa/%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B5/

بنظر مي رسد بين دو چيز در بحث از نهج البلاغه بايد تفاوت قائل شد:

1- آيا نهج البلاغه تحريف شده است يا نه

يعني بعد از اينكه سيد رضي نهج البلاغه را نوشت ، آيا كساني از مطالب آن كم يا زياد كرده اند يا نه و معناي تحريف اينه

2- آيا تمام نهج البلاغه مستند و معتبر است يا نه؟

يعني بگوييم همه نهج البلاغه همان است كه سيد رضي جمع كرده و چيزي بر آن اضافه نشده است منتهي برخي از مطالب آن معتبر نباشد يعني سيد رضي آورده باشد ولي با سند معتبر نقل نكرده باشد چون ممكن است وي به برخي از افراد يا كتابي اعتماد داشته باشد كه آ نشخص يا آن كتاب قابل اعتماد نبود

با اين بيان:

بهترين راه اين است كه قبل از آنكه مطلبي از نهج البلاغه را قبول كنيم يا رد كنيم ؛ اول ببينيم اين سخن در كتاب هاي ديگر با سند معتبر آمده است يا نه ؟
اگر آمده بپذيريم هر چند با فرهنگ امروزي ما نسازد و اگر سند ندارد نپذيريم هر چند موافق نگاه ما باشد