جمع بندی هدف ازحرام بودن شرط و قمار

کارشناس بحث: استاد سعید

سلام علیکم
دین اسلام، در مواردی که حکم به حرمت چیزی می دهد، برای این حکم حرمت، حکمت ها و دلایلی دارد و عقیده بر این است که محرمات اسلام، تابع ضررها و زیانهایی هستند که در مورد مخصوص نهفته است.

ضررها و پیامدهای منفی قمار
خداوند متعال قمار را در ردیف می گساری و بت پرستی و از کارهای پلید شیطانی دانسته و دستور به اجتناب از آن داده است: «یا ایها الذین آمنوا انّما الخمر و المیسر و الانصاب و الازلام رجسٌ من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون.» (1)
ای کسانیکه ایمان آورده اید! بدانید که شراب، قمار، بت ها و چوب های مخصوص برد و باخت به تمامی پلید و ناپاک و از کارهای شیطانی است: پس از این کارها بپرهیزید تا رستگار شوید.»
«میسر یعنی قمار و لذا قمارباز را «یاسر» گویند. ریشه آن «یسر» به معنای آسانی است و علت نامیدن قمار به «میسر» این است که قمارباز با آن مال دیگران را به آسانی و بدون زحمت به چنگ می آورد. (2)
از امام رضا (علیه السلام) نقل شده، «المیسر هو القمار»میسر همان قمار است. (3) آیه بعد می فرماید: شیطان همواره در صدد ایجاد دشمنی و کینه توزی میان شما و بازداشتن شما از یاد خدا و برپایی نماز است. قماربازی و می گساری ابزار شیطان در نیل به این هدف است: آیا باز هم دست از این کار برنمی دارید:«انما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوه و البعضاء فی الخمر و المیسر و یصدّکم عن ذکرالله و عن الصلاه فهل انتم منتهون» (4)
به عبارت دیگر چیزی که در عرف متدیّنان و کسانی که تقید شرعی دارند ابزار قمار بازی شمرده می شود- هر چند به قصد سرگرمی یا پرورش فکر بدون برد و باخت نیز مورد استفاده قرار می گیرد- این کار بازی با آلات قمار شمرده می شود و طبق روایات حرام است؛ اگرچه قمار نام نگیرد
همچنین در آیه ی 219 سوره ی بقره می گساری و قماربازی در یک ردیف و از گناهان کبیره دانسته شده است. گرچه ممکن است احیاناً دارای منافعی هم باشد اما قطعاً آثار زیان بار آن به مراتب بیشتر از سود آن است.
نکته مهم دیگری که بازتاب روانی قمار می باشد این است که قمارباز همیشه بازنده است چون اگر ببرد حریص تر می شود که باز هم قمار کند و به یقین او همیشه برنده نخواهد بود و در دفعه های بعدی خواهد باخت!! از آنجا که این ثروت باد آورده است- نه نتیجه ی کار و کوشش- قدر آن را ندانسته و چه بسا به زودی آن را از دست بدهد. از نظر اخلاقی هم قساوت قلب می خواهد که کسی اموال و دارایی و گاهی تمام دارایی دیگری را بگیرد و او را به روز سیاه بنشاند وارد شده است.
در بعضی از روایات وارد شده است (5): قریش آنقدر به قماربازی ادامه می دادند که حتی زن و بچه ی خود را بر سر آن گرو گذاشته و می فروختند! از این رو بازی با آلات قمار- حتی اگر بدون برد و باخت باشد- حرام شمرده شده است تا کسی به این وادی خطرناک نزدیک نشود.
به عبارت دیگر احتمال دارد حرمت بازی با آلات قمار جنبه حریمی داشته و موجب شود که جامعه اسلامی به طور کامل از این امور فاصله گیرد و به آن نزدیک نشود.
از دیگر سو کسی که می بازد می کوشد برای جبران شکست روحی و مادی خود بازی را ادامه دهد و چون عصبانی شده چه بسا تمام زندگی خود را ببازد و برای تسکین شکست و ناراحتی های خود به انواع مواد مخدر و مشروبات الکلی کشیده شود شاید به همین جهت است که در آیات مربوطه در قرآن شراب و قمار با هم آمده است.
بزرگترین مؤسسات آمارگیری آمریکا ثابت کرده است که قمار در سی درصد جنایتها دخالت مستقیم دارد.
و به موجب آمار دیگری که در زمینه جرایم قماربازان منتشر شده با نهایت تأسف می بینیم که نود درصد جیب بری، پنجاه درصد جرایم جنسی، ده درصد فساد اخلاق، سی درصد از طلاقها، چهل درصد از ضرب و جرحها و پنج درصد از خودکشیها به خاطر قمار صورت گرفته است. (6)
قمار، عیاشی و هرزگی می آورد: زیرا اگر قمارباز ببرد، چون مالی بدون زحمت و فعالیت به دست آورده به فکر عیاشی می افتد و سر از میخانه و مراکز فحشا و منکرات و فساد و هرزگی درمی آورد و بنا به مَثَل مشهور، باد آورده را باد می برد؛ ثانیاً در اثر بردن، علاقه شدیدی به این عامل فساد، یعنی قمار پیدا کرده، روح فعالیت و کار و کوشش در طلب روزی حلال، در او کشته می شود و در نتیجه آدمی مفت خوار، بیکار، تنبل، تن پرور و عیاش بار می آید و دائماً سعی او این است که خود را به مجلس قماری برساند، شاید باز هم از همان مال مفت نصیبش شود. و اگر ببازد، هیجان عصبی بر او مستولی شده و حس انتقام جویی و درنده خویی او تحریک شده، برای بدست آوردن مال از دست رفته، باز خود را به مجلس قمار می رساند، گاه شده که در چند مجلس تمام هستی خود را از دست داده و چون از تلافی کردن عاجز شده، یا حریف را کشته یا خود را از بین برده است.
در کتاب بلاهای اجتماعی آمده است: در یکی از شهرستانها مرد قماربازی که پهلوی حریف خود را با سه ضربه چاقو، چاک نموده و وی را به قتل رسانده بود، ضمن بازپرسی گفته بود: مقتول در قمار خیلی پول از من برد و حاضر به بازی مجدد نشد و هرچه به او گفتم، بازی را ادامه نداد و فرار کرد، من هم او را تعقیب کردم و کشتم.
همچنین در ادامه به نقل از مجله روشنفکر مورخه چهاردهم دیماه 1340 می نویسد: در شهر مونت کارلو یک نفر آرژانتینی در مدت شانزده ساعت قماربازی، چهار میلیون دلار ثروت خود را از دست داد، وقتی که درهای قمار خانه بسته شد پَکَر بود، به جنگل رفت و با یک گلوله مغز خود را متلاشی نمود و به زندگی خود خاتمه داد. (7)
یکی از مجلالت درباره عاقبت این پاکباخته ها چنین نوشته بود:
جنگلهای اطراف مونت کارلو، بارها شاهد خودکشی این پاکباخته ها بوده است، از آنجا که عده ای از این پاکباخته ها در موقع مراجعت حتی هزینه برگشت به کشورشان را ندارند، اغلب در این جنگل خودکشی می کنند و لذا شرکت قمارخانه تصمیم گرفت که هزینه مسافرت این عده را به عنوان قرض به آنها بپردازد. از اطلاعات هفتگی شماره 1060 چنین نقل نموده است:
امروز آمار خودکشیهای ناشی از قمار رو به تزاید است، چنان که این موضوع از آماری که مؤسسه گالوپ منتشر نموده، به خوبی معلوم می شود، زیرا آمار مؤسسه مزبور نشان داد که در سال 1361 بیش از سالهای قبل قماربازان دست به خودکشی زده اند، به همین جهت قماربازان مونت کارلو این سال را سال «بدبیاری» نامیده اند، در سال گذشته در شهر پاریس، دوازده نفر قمارباز خودکشی کرده اند.
در صفحه 329 به نقل از اطلاعات هفتگی همین شماره چنین می نگارد: به طوری که یکی از آمارگران آمریکایی نتیجه گرفته است، عامل قمار تقریباً در سی درصد از جنایات دخالت دارد. مطالعاتی که در باره وقوع پاره ای جرایم بعمل آمده، نشان می دهد اغلب دزدها و جیب برهای حرفه ای و چاقوکشان ودژخیمان فاسد، تربیت شده ، مولود همین مراکز و لانه های فساد قمار می باشند. (8)
و اگر انسان جراید و جنایات آن را بررسی کند، خیلی از جنایات، ناشی از این عمل حرام و غیرمشروع می باشد، که اسلام آن را حرام و درآمد از این طریق را اکل مال به باطل دانسته است.

اسباب و وسایلی که با آن قمار صورت می گیرد بر دو گونه اند:
1.گاهی ساخته شده اند تا با آن قمار شود مثل نرد، شطرنج و تاس.
البته ممکن است وسیله ای در دوره ای جزو ابزار و وسایل قمار باشد، اما با گذشت زمان و در عرف مردم از این عنوان خارج گردد، که چه بسا دربارۀ شطرنج این امر گفته شده و عده ای از فقهاء (9) معتقدند اگر بر اثر مرور زمان و شرایط موجود، شطرنج از ابزار قمار بودن خارج شود و یک بازی و ورزش فکری شمرده شود، و برد و باختی در بین نباشد، بازی با آن حرام نیست.
2. گاهی برای قمار کردن آماده و ساخته نشده اند، ولی به این منظور از آنان استفاده می شود؛ مثل انگشتر و گردو، تخم مرغ و... .

بازی با وسایل قمار در بیان فقهاء
اگرچه در تعریف «قمار» سه دیدگاه وجود دارد، اما منظور از آلات و وسایل قمار، مطلقِ ابزار و وسایلی نیست که برای برد و باخت از آن استفاده می شود، بلکه ابزار و وسایلی است که معروف و متداول برای استفاده در قمار است و برای همین مقصود ساخته شده اند. (10)

چند نمونه از دلایل را توجه بفرمائید:
هر چیزی را که پروردگار حکیم دستور به انجامش می دهد در واقع دارای مصلحت و فایده و هر چیزی را که از آن منع می کند و دستور به ترکش صادر می کند، برای بندگانش دارای مفسده و ضرر است. امّا ممکن است عقلِ محدود ما نتواند این مفسده و منفعت را درک کند.
چه بسا در بازی با آلات قمار، حتی بدون شرط بندی نیز مفسده ای وجود داشته که پروردگار حکیم و دانا آن را حرام و از آن نهی کرده است.
از جملۀ مفاسد که در آیۀ «یُرِیدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ» (11) بیان شده، این است که موجب می شود انسان از یاد خدا و نماز غافل شود، و دیگر این که موجب کینه و دشمنی می شود.
خداوند در این آیه می فرماید: «شیطان مى‏ خواهد به وسیله شراب و قمار، در میان شما عداوت و کینه ایجاد کند، و شما را از یاد خدا و از نماز بازدارد.»
این حکمت آیه می تواند در هر زمانی باشد؛ ولی موارد دیگری نیز وجود دارد که برای حرام بودن قمار عنوان شده است:
خداوند متعال قمار را در ردیف مى‏ گسارى و بت‏ پرستى و از کارهاى پلید شیطانى دانسته و دستور به اجتناب داده است.
«یا ایها الذین آمنوا انما الخمر والمیسر والانصاب والازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون»
«اى کسانى که ایمان آورده‏اید. بدانید که شراب، قمار، بت‏ها و چوب‏هاى مخصوص برد و باخت، به تمامى پلید و ناپاک و از کارهاى شیطانى است، پس از این کارها بپریزید تا رستگار شوید» (12)
«میسر»، یعنى، قمار و لذا قمارباز را «یاسر» گویند، ریشه آن «یسر» به معنا آسانى است و علت نامیدن قمار به «میسر» بدان جهت است که به وسیله قمار، مال دیگران توسط قمارباز به آسانى و بى ‏زحمت به چنگ مى‏ آید. (13)
چنان که از امام رضا (علیه السلام) نقل شده است: «المیسر هو القمار» (14) «میسر همان قمار است»، البته براساس روایات متعددى که از رسول خدا (ص) و ائمه معصومین (ع) نقل شده است بازى با آلات قمار نیز در ردیف «میسر» برشمرده شده است مانند روایت جابر از امام باقر (علیه السلام) که آن حضرت فرمودند وقتى که آیه فوق نازل شد.
قیل یا رسول الله ما المیسر؟ فقال (صلی الله علیه و آله): کل ما تقومر به حتى الکعاب والجوز»از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) پرسیدند یا رسول الله میسر چیست؟ فرمودند: هر آنچه که با آن قمار بازى کنند حتى مانند قاب یا گردو» (15)
در آیه ای که قبلا هم آورده شد نیز خداوند متعال میفرماید شیطان همواره در صدد ایجاد دشمنى و کینه‏ توزى میان شما اهل ایمان و نیز بازداشتن شما از یاد خدا و برپایى نماز است و قماربازى و میگسارى ابزار شیطان در نیل به این هدف است، آیا باز هم دست از این کار برنمى‏دارید: «انما یرید الشیطان أن یوقع بینکم العداوة والبغضاء فى الخمر والمیسر و یصدّکم عن ذکر الله و عن الصلوة فهل انتم منتهون» (16)

در آیه دیگر خداوند متعال باز هم می‏گسارى و قماربازى را در یک ردیف و از گناهان کبیره دانسته است که گرچه ممکن است احیانا داراى منافعى هم باشد اما قطعاً آثار زیان‏بار آن به مراتب بیشتر از سود آن است «یسئلونک عن الخمر والمیسر قل فیها اثم کبیر و منافع للناس و اثمهما اکبر من نفعهما» (17)
بر اساس آیه دیگر از قرآن که می‏فرماید: «حرمت علیکم المیتة والدم ... و ما ذبح على النصب و ان ستقسموا بالازلام ذلکم فسق» (18)
مى ‏توان فهمید که تقسیم با ازلام نوعى قمار بوده که در اسلام تحریم شده است.
اعراب دوگونه از لام (تیرهاى مخصوص) داشتند: یکى «ازلام» امر و نهى و دیگرى «ازلام قمار». «ازلام قمار» عبارت بود از ده چوب تیر به نام‏هاى فذّ، توأم، مسبل، نافس، حلس، رقیب، معلّى، سفیح، منیح، وغد. هفت تاى اولى داراى سهم بود به ترتیب از یک تا هفت سهم و سه تاى اخیر سهمى نداشتند
و کیفیت آن چنان که در تفسیر مجمع‏ البیان (19)، آمده است چنان بود که شترى را سربریده و ۲۸قسمت مى کردند و قماربازان 10 نفر به عدد تیرها بودند، آنگاه تیرها را مخلوط کرده، هر کس یک تیر برمى‏داشت صاحب تیر «فذ» یک قسمت و صاحب تیر «توأم» دو قسمت، تا آنکه تیر «معلى» به نام او آمده بود هفت سهم مى‏برد و آنان که سه تیر «سفیح، منیح یا رغد» به دست آنها آمده بود، نه تنها چیزى نمى‏بردند، بلکه پول شتر را هم مى‏پرداختند.
در این آیه کریمه، این کار فسق دانسته شده است یعنى قمار و بازى با آلات قمار که همراه برد و باخت باشد گناه بزرگ و خروج از طاعت خداوند سبحان و روی آوردن به معصیت می‏باشد، (20) و واضح است که نه تیرهاى قمار خصوصیتى در تحریم داشته باشند و نه حیوان و گوشت آن
داراى ویژگى خاص باشد، بنابراین اموال به دست آمده از هر نوع برد و باخت و قمارى حرام است، (21) (به جز در مواردى مانند مسابقه تیراندازى یا اسب‏سوارى استثناء شده باشد.)
طبق آنچه گفته شد بازى قمار که با برد و باخت مالى همراه است اعم از اینکه با آلات قمار باشد یا با هر وسیله دیگرى حرام است و داخل در عناوین «میسر»، «ازلام» مى‏باشد و از نمونه ‏هاى تصرف در مال دیگران به نارواست که براساس آیه شریفه«لاتأکلوا اموالکم بینکم بالباطل»(22) حرام بوده، براساس آیات قطعى قرآن و نیز روایات وارده حرام می‏باشد.
در مورد آسیبهایی که از این طریق بر انسان وارد میشود و بازتاب روانی هم مطالبی رابعضا در مضرات قمار آوردند که حکمت حرمت از مفاسدی است که دامن گیر انسان میشود.چرا که چیزی که حرام میگردد به سبب مفاسدی است که دارد.

بحث از دلایل حرمت بازی با وسایل قمار در چهار صورت ذیل بیان می شود:
1. بازى با ابزار قمار به همراه شرط بندی: در این صورت هم بازی حرام بوده و هم آنچه شرط شده است؛ به دلیل اجماع و تواتر اخبار؛ (23)
زیرا قدر متیقّن از ادلۀ حرمت قمار چه از آیات (24) چه از روایات، (25) بازی با وسایل قمار همراه با برد و باخت است. (26)
2.بازى با ابزار قمار بدون شرط بندی: در این قسم بین فقها اختلاف نظر وجود دارد.
گروهی از فقهاء آن را مطلقا حرام می دانند، چه در شطرنج و نرد، چه در غیر این دو از وسایل دیگر قمار. (27) و به روایاتی استدلال کرده اند که به طور مطلق از بازی با نرد و شطرنج و مانند آن نهی می کنند (28)
عموم این روایت، حرمت نرد و شطرنج را مقید به برد و باخت و رهن گذاشتن نکرده و دلیل بر حرمت بازی با آلات قمار حتی بدون برد و باخت است. (29)
گروه دیگر، اطلاق آیات و روایات را نپذیرفته و بر آن اشکال وارد کرده اند. (30)
به هر حال، اگر شطرنج، در عرف، از قمار بودن خارج شده باشد، مشمول روایات در نهی آن و حکم حرمت نخواهد بود.
3. بازی با غیرآلات قمار با شرط بندی.
محل اتفاق نظر علمای دینی است و بسیاری از فقها اصلاً ملاک قماربازی را توام بودن آن با برد و باخت و شرط بندی می دانند، حتی اگر بازی با آلات قمار نباشد! مانند فوتبال که فی نفسه حرام نیست؛ اما اگر با شرط بندی و برد و باخت مالی همراه باشد قمار شمرده شده حرام می گردد. پس شرط بندی در هر گونه بازی حرام است؛ مگر در موارد استثنایی مانند تیراندازی و اسب سواری.
4. بازی با غیرآلات قمار بدون شرط بندی.
این قسم چون مشمول آیات و روایات ناهیه از قمار نمی شود، جایز است.(31)

والسلام علیکم و رحمة الله

پرسش:
حکمت حرام بودن قمار و شرط چه بوده و شرائط حرمت آن چیست؟

پاسخ:
دین اسلام، در مواردی که حکم به حرمت چیزی می دهد، برای این حکم حرمت، حکمت ها و دلایلی دارد و عقیده بر این است که محرمات اسلام، تابع ضررها و زیان هایی هستند که در مورد مخصوص نهفته است.

_ پیامدهای منفی قمار:
خداوند (تبارک و تعالی) قمار را در ردیف می گساری و بت پرستی و از کارهای پلید شیطانی دانسته و دستور به اجتناب از آن داده است: «یا ایها الذین آمنوا انّما الخمر و المیسر و الانصاب و الازلام رجسٌ من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون»؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! بدانید که شراب، قمار، بت ها و چوب های مخصوص برد و باخت به تمامی پلید و ناپاک و از کارهای شیطانی است: پس از این کارها بپرهیزید تا رستگار شوید.(1)
«میسر یعنی قمار و لذا قمار باز را «یاسر» گویند. ریشه آن «یسر» به معنای آسانی است و علت نامیدن قمار به «میسر» این است که قمار باز با آن مال دیگران را به آسانی و بدون زحمت به چنگ می آورد.(2)

از امام رضا (علیه السلام) نقل شده، «المیسر هو القمار» میسر همان قمار است.(3) آیه بعد می فرماید: شیطان همواره در صدد ایجاد دشمنی و کینه توزی میان شما و بازداشتن شما از یاد خدا و برپایی نماز است. قماربازی و می گساری ابزار شیطان در نیل به این هدف است: آیا باز هم دست از این کار بر نمی دارید: «انما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوه و البعضاء فی الخمر و المیسر و یصدّکم عن ذکرالله و عن الصلاه فهل انتم منتهون»(4)
به عبارت دیگر چیزی که در عرف متدیّنان و کسانی که تقید شرعی دارند ابزار قمار بازی شمرده می شود- هر چند به قصد سرگرمی یا پرورش فکر بدون برد و باخت نیز مورد استفاده قرار می گیرد- این کار بازی با آلات قمار شمرده می شود و طبق روایات حرام است؛ اگر چه قمار نام نگیرد.
همچنین در آیه 219 سوره بقره می گساری و قماربازی در یک ردیف و از گناهان کبیره دانسته شده است. گرچه ممکن است احیاناً دارای منافعی هم باشد اما به طور قطع، آثار زیان بار آن به مراتب بیشتر از سود آن است.

نکته مهم دیگری که بازتاب روانی قمار می باشد این است که قمار باز همیشه بازنده است چون اگر ببرد حریص تر می شود که باز هم قمار کند و به یقین او همیشه برنده نخواهد بود و در دفعه های بعدی خواهد باخت!! از آنجا که این ثروت باد آورده است -نه نتیجه کار و کوشش- قدر آن را ندانسته و چه بسا به زودی آن را از دست بدهد. از نظر اخلاقی هم قساوت قلب می خواهد که کسی اموال و دارایی و گاهی تمام دارایی دیگری را بگیرد و او را به روز سیاه بنشاند وارد شده است.

در بعضی از روایات وارد شده است (5): قریش آنقدر به قماربازی ادامه می دادند که حتی زن و بچه خود را بر سر آن گرو گذاشته و می فروختند! از این رو بازی با آلات قمار ـ حتی اگر بدون برد و باخت باشد ـ حرام شمرده شده است تا کسی به این وادی خطرناک نزدیک نشود.
به عبارت دیگر احتمال دارد حرمت بازی با آلات قمار جنبه حریمی داشته و موجب شود که جامعه اسلامی به طور کامل از این امور فاصله گیرد و به آن نزدیک نشود.
از دیگر سو کسی که می بازد می کوشد برای جبران شکست روحی و مادی خود بازی را ادامه دهد و چون عصبانی شده چه بسا تمام زندگی خود را ببازد و برای تسکین شکست و ناراحتی های خود به انواع مواد مخدر و مشروبات الکلی کشیده شود شاید به همین جهت است که در آیات مربوطه در قرآن شراب و قمار با هم آمده است.

بزرگ ترین مؤسسات آمارگیری آمریکا ثابت کرده است که قمار در سی درصد جنایت ها دخالت مستقیم دارد.
و به موجب آمار دیگری که در زمینه جرایم قماربازان منتشر شده با نهایت تأسف می بینیم که نود درصد جیب بری، پنجاه درصد جرایم جنسی، ده درصد فساد اخلاق، سی درصد از طلاق ها، چهل درصد از ضرب و جرح ها و پنج درصد از خودکشی ها به خاطر قمار صورت گرفته است.(6)
قمار، عیاشی و هرزگی می آورد: زیرا اگر قمارباز ببرد، چون مالی بدون زحمت و فعالیت به دست آورده به فکر عیاشی می افتد و سر از میخانه و مراکز فحشا و منکرات و فساد و هرزگی در می آورد و بنا به مَثَل مشهور، باد آورده را باد می برد.
ثانیاً در اثر بردن، علاقه شدیدی به این عامل فساد، یعنی قمار پیدا کرده، روح فعالیت و کار و کوشش در طلب روزی حلال، در او کشته می شود و در نتیجه آدمی مفت خوار، بیکار، تنبل، تن پرور و عیاش بار می آید و دائماً سعی او این است که خود را به مجلس قماری برساند، شاید باز هم از همان مال مفت نصیبش شود. و اگر ببازد، هیجان عصبی بر او مستولی شده و حس انتقام جویی و درنده خویی او تحریک شده، برای بدست آوردن مال از دست رفته، باز خود را به مجلس قمار می رساند، گاه شده که در چند مجلس تمام هستی خود را از دست داده و چون از تلافی کردن عاجز شده، یا حریف را کشته یا خود را از بین برده است.

در کتاب بلاهای اجتماعی آمده است: در یکی از شهرستان ها مرد قماربازی که پهلوی حریف خود را با سه ضربه چاقو، چاک نموده و وی را به قتل رسانده بود، ضمن بازپرسی گفته بود: مقتول در قمار خیلی پول از من برد و حاضر به بازی مجدد نشد و هر چه به او گفتم، بازی را ادامه نداد و فرار کرد، من هم او را تعقیب کردم و کشتم.
همچنین در ادامه به نقل از مجله روشنفکر مورخه چهاردهم دیماه 1340 می نویسد: در شهر مونت کارلو یک نفر آرژانتینی در مدت شانزده ساعت قماربازی، چهار میلیون دلار ثروت خود را از دست داد، وقتی که درهای قمار خانه بسته شد پَکَر بود، به جنگل رفت و با یک گلوله مغز خود را متلاشی نمود و به زندگی خود خاتمه داد.(7)

یکی از مجلالت درباره عاقبت این پاک باخته ها چنین نوشته بود:
جنگل های اطراف مونت کارلو، بارها شاهد خودکشی این پاک باخته ها بوده است، از آنجا که عده ای از این پاک باخته ها در موقع مراجعت حتی هزینه برگشت به کشورشان را ندارند، اغلب در این جنگل خودکشی می کنند و لذا شرکت قمارخانه تصمیم گرفت که هزینه مسافرت این عده را به عنوان قرض به آنها بپردازد.
از اطلاعات هفتگی شماره 1060 چنین نقل نموده است:
امروز آمار خودکشی های ناشی از قمار رو به تزاید است، چنان که این موضوع از آماری که مؤسسه گالوپ منتشر نموده، به خوبی معلوم می شود، زیرا آمار مؤسسه مزبور نشان داد که در سال 1361 بیش از سال های قبل قماربازان دست به خودکشی زده اند، به همین جهت قماربازان مونت کارلو این سال را سال «بدبیاری» نامیده اند، در سال گذشته در شهر پاریس، دوازده نفر قمارباز خودکشی کرده اند.

در صفحه 329 به نقل از اطلاعات هفتگی همین شماره چنین می نگارد: به طوری که یکی از آمارگران آمریکایی نتیجه گرفته است، عامل قمار تقریباً در سی درصد از جنایات دخالت دارد. مطالعاتی که درباره وقوع پاره ای جرایم به عمل آمده، نشان می دهد اغلب دزدها و جیب برهای حرفه ای و چاقوکشان و دژخیمان فاسد، تربیت شده ، مولود همین مراکز و لانه های فساد قمار می باشند.(8)
و اگر انسان جراید و جنایات آن را بررسی کند، خیلی از جنایات، ناشی از این عمل حرام و غیر مشروع می باشد، که اسلام آن را حرام و درآمد از این طریق را اکل مال به باطل دانسته است.

_ انواع اسباب و وسایلی که با آن قمار صورت می گیرد:
1.گاهی ساخته شده اند تا با آن قمار شود مثل نرد، شطرنج و تاس.
البته ممکن است وسیله ای در دوره ای جزو ابزار و وسایل قمار باشد، اما با گذشت زمان و در عرف مردم از این عنوان خارج گردد، که چه بسا دربارۀ شطرنج این امر گفته شده و عده ای از فقهاء(9) معتقدند اگر بر اثر مرور زمان و شرایط موجود، شطرنج از ابزار قمار بودن خارج شود و یک بازی و ورزش فکری شمرده شود، و برد و باختی در بین نباشد، بازی با آن حرام نیست.

2. گاهی برای قمار کردن آماده و ساخته نشده اند، ولی به این منظور از آنان استفاده می شود؛ مثل انگشتر و گردو، تخم مرغ و... .

_ بازی با وسایل قمار در بیان فقهاء:
اگرچه در تعریف «قمار» سه دیدگاه وجود دارد، اما منظور از آلات و وسایل قمار، مطلقِ ابزار و وسایلی نیست که برای برد و باخت از آن استفاده می شود، بلکه ابزار و وسایلی است که معروف و متداول برای استفاده در قمار است و برای همین مقصود ساخته شده اند.(10)

_ چند نمونه از دلایل را توجه بفرمائید:
هر چیزی را که پروردگار حکیم دستور به انجامش می دهد در واقع دارای مصلحت و فایده و هر چیزی را که از آن منع می کند و دستور به ترکش صادر می کند، برای بندگانش دارای مفسده و ضرر است. امّا ممکن است عقلِ محدود ما نتواند این مفسده و منفعت را درک کند.
چه بسا در بازی با آلات قمار، حتی بدون شرط بندی نیز مفسده ای وجود داشته که پروردگار حکیم و دانا آن را حرام و از آن نهی کرده است.
از جملۀ مفاسد که در آیۀ «یُرِیدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ»(11) بیان شده، این است که قمار موجب می شود انسان از یاد خدا و نماز غافل شود، و دیگر این که موجب کینه و دشمنی می شود.
خداوند در این آیه می فرماید: «شیطان مى‏ خواهد به وسیله شراب و قمار، در میان شما عداوت و کینه ایجاد کند، و شما را از یاد خدا و از نماز بازدارد.»

این حکمت آیه می تواند در هر زمانی باشد؛ ولی موارد دیگری نیز وجود دارد که برای حرام بودن قمار عنوان شده است:
خداوند متعال قمار را در ردیف مى‏ گسارى و بت‏ پرستى و از کارهاى پلید شیطانى دانسته و دستور به اجتناب داده است. «یا ایها الذین آمنوا انما الخمر والمیسر والانصاب والازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون»؛ اى کسانى که ایمان آورده ‏اید. بدانید که شراب، قمار، بت‏ ها و چوب‏ هاى مخصوص برد و باخت، به تمامى پلید و ناپاک و از کارهاى شیطانى است، پس از این کارها بپریزید تا رستگار شوید.(12)

«میسر»، یعنى، قمار و لذا قمارباز را «یاسر» گویند، ریشه آن «یسر» به معنا آسانى است و علت نامیدن قمار به «میسر» بدان جهت است که به وسیله قمار، مال دیگران توسط قمارباز به آسانى و بى ‏زحمت به چنگ مى‏ آید.(13)
چنان که از امام رضا (علیه السلام) نقل شده است: «المیسر هو القمار»(14) «میسر همان قمار است»، البته بر اساس روایات متعددى که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین (علیهم السلام) نقل شده است بازى با آلات قمار نیز در ردیف «میسر» برشمرده شده است مانند روایت جابر از امام باقر (علیه السلام) که آن حضرت فرمودند وقتى که آیه فوق نازل شد.
قیل یا رسول الله ما المیسر؟ فقال (صلی الله علیه و آله): کل ما تقومر به حتى الکعاب و الجوز»از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) پرسیدند یا رسول الله میسر چیست؟ فرمودند: هر آنچه که با آن قمار بازى کنند حتى مانند قاب یا گردو.»(15)

در آیه ای که قبلا هم آورده شد نیز خداوند متعال می فرماید شیطان همواره در صدد ایجاد دشمنى و کینه‏ توزى میان شما اهل ایمان و نیز باز داشتن شما از یاد خدا و برپایى نماز است و قماربازى و میگسارى ابزار شیطان در نیل به این هدف است، آیا باز هم دست از این کار بر نمى ‏دارید: «انما یرید الشیطان أن یوقع بینکم العداوة والبغضاء فى الخمر والمیسر و یصدّکم عن ذکر الله و عن الصلوة فهل انتم منتهون»(16)

در آیه دیگر خداوند متعال باز هم می‏گسارى و قماربازى را در یک ردیف و از گناهان کبیره دانسته است که گر چه ممکن است احیانا داراى منافعى هم باشد اما قطعاً آثار زیان‏بار آن به مراتب بیشتر از سود آن است «یسألونک عن الخمر والمیسر قل فیها اثم کبیر و منافع للناس و اثمهما اکبر من نفعهما»(17)
بر اساس آیه دیگر از قرآن که می‏ فرماید: «حرمت علیکم المیتة والدم ... و ما ذبح على النصب و ان ستقسموا بالازلام ذلکم فسق»(18)
مى ‏توان فهمید که تقسیم با ازلام نوعى قمار بوده که در اسلام تحریم شده است.

اعراب دو گونه ازلام (تیرهاى مخصوص) داشتند: یکى «ازلام» امر و نهى و دیگرى «ازلام قمار». «ازلام قمار» عبارت بود از ده چوب تیر به نام ‏هاى فذّ، توأم، مسبل، نافس، حلس، رقیب، معلّى، سفیح، منیح، وغد. هفت تاى اولى داراى سهم بود به ترتیب از یک تا هفت سهم و سه تاى اخیر سهمى نداشتند
و کیفیت آن چنان که در تفسیر مجمع‏ البیان(19)، آمده است چنان بود که شترى را سر بریده و ۲۸ قسمت مى کردند و قماربازان 10 نفر به عدد تیرها بودند، آنگاه تیرها را مخلوط کرده، هر کس یک تیر برمی ‏داشت صاحب تیر «فذ» یک قسمت و صاحب تیر «توأم» دو قسمت، تا آنکه تیر «معلى» به نام او آمده بود هفت سهم مى‏ برد و آنان که سه تیر «سفیح، منیح یا رغد» به دست آنها آمده بود، نه تنها چیزى نمی ‏بردند، بلکه پول شتر را هم می ‏پرداختند.

در این آیه، این کار فسق دانسته شده است یعنى قمار و بازى با آلات قمار که همراه برد و باخت باشد گناه بزرگ و خروج از طاعت خداوند سبحان و روی آوردن به معصیت است،(20) و واضح است که نه تیرهاى قمار خصوصیتى در تحریم داشته باشند و نه حیوان و گوشت آن داراى ویژگى خاص باشد، بنا بر این اموال به دست آمده از هر نوع برد و باخت و قمارى حرام است،(21) (به جز در مواردى مانند مسابقه تیراندازى یا اسب‏ سوارى استثناء شده باشد.)
طبق آنچه گفته شد بازى قمار که با برد و باخت مالى همراه است اعم از اینکه با آلات قمار باشد یا با هر وسیله دیگرى حرام است و داخل در عناوین «میسر»، «ازلام» می ‏باشد و از نمونه ‏هاى تصرف در مال دیگران به نارواست که براساس آیه «لاتأکلوا اموالکم بینکم بالباطل»(22) حرام بوده، بر اساس آیات قطعى قرآن و نیز روایات وارده حرام می ‏باشد.
در مورد آسیب هایی که از این طریق بر انسان وارد می شود و بازتاب روانی هم مطالبی رابعضا در مضرات قمار آوردند که حکمت حرمت از مفاسدی است که دامن گیر انسان می شود. چرا که چیزی که حرام می گردد به سبب مفاسدی است که دارد.

_ صورت های بازی با وسایل قمار و حکم آنها:
1. بازى با ابزار قمار به همراه شرط بندی: در این صورت هم بازی حرام بوده و هم آنچه شرط شده است؛ به دلیل اجماع و تواتر اخبار(23)؛ زیرا قدر متیقّن از ادلۀ حرمت قمار چه از آیات(24) چه از روایات(25)، بازی با وسایل قمار همراه با برد و باخت است.(26)

2. بازى با ابزار قمار بدون شرط بندی: در این قسم بین فقها اختلاف نظر وجود دارد. گروهی از فقهاء آن را مطلقا حرام می دانند، چه در شطرنج و نرد، چه در غیر این دو از وسایل دیگر قمار.(27) و به روایاتی استدلال کرده اند که به طور مطلق از بازی با نرد و شطرنج و مانند آن نهی می کنند.(28) عموم این روایت، حرمت نرد و شطرنج را مقید به برد و باخت و رهن گذاشتن نکرده و دلیل بر حرمت بازی با آلات قمار حتی بدون برد و باخت است.(29)؛ گروه دیگر، اطلاق آیات و روایات را نپذیرفته و بر آن اشکال وارد کرده اند.(30)
به هر حال، اگر شطرنج، در عرف، از قمار بودن خارج شده باشد، مشمول روایات در نهی آن و حکم حرمت نخواهد بود.

3. بازی با غیرآلات قمار با شرط بندی:
محل اتفاق نظر علمای دینی است و بسیاری از فقها اصلاً ملاک قماربازی را توأم بودن آن با برد و باخت و شرط بندی می دانند، حتی اگر بازی با آلات قمار نباشد! مانند فوتبال که فی نفسه حرام نیست؛ اما اگر با شرط بندی و برد و باخت مالی همراه باشد قمار شمرده شده حرام می گردد. پس شرط بندی در هر گونه بازی حرام است؛ مگر در موارد استثنایی مانند تیراندازی و اسب سواری.

4. بازی با غیرآلات قمار بدون شرط بندی:
این قسم چون مشمول آیات و روایات ناهیه از قمار نمی شود، جایز است.(31)

_______

(1) مائده/ 90.
(2) قرشی، سیدعلی اکبر، قاموس قرآن، ج 7، ص 263.
(3) حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج 17، ص 165.
(4) مائده/ 91.
(5) حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه ج 12 صص 119- 121.
(6) نشریه مرکز مطالعه پیشرفتهای ایران درباره الکل و قمار.
(7) بلاهای اجتماعی، ص 312 و 325.
(8) دستغیب، سید عبدالحسین، گناهان کبیره، ج اول، ص 250.
(9) استفتائات امام خمینی، ج 2، ص 10، س 21، أجوبة الاستفتاءات خامنه ای،‌ ص 245 و 246، رساله توضیح المسائل مکارم شیرازی،‌ ص 485
(10) ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی على المذهب الجعفری، دارالفقه، قم، 1384ش، یکم، ج 2، ص 99،
(11) مائده/ 91.
(12) مائده/ 90.
(13) قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن، ج ۷، ص ۲۶۳٫.
(14) حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل ‏الشیعه، ج ۱۲، ص ۱۱۹، ح ۳٫.
(15) حر عاملی، محمد بن حسن،وسائل ‏الشیعه، ج ۱۲، ص ۱۱۹،، ح ۴٫.
(16) مائده/ ۹۱.
(17) بقره/ ۲۱۹.
(18) مائده/ ۳.
(19) طبرسى، فضل، مجمع البیان، ص ۲۴۵- ۲۴۴.
(20) هاشمی رفنسنحانی، علی اکبر و همکاران، تفسیر راهنما، ج ۴، ص ۲۳۳.
(21) هاشمی رفسنجانی، علی اکبر و همکاران، تفسیر راهنما، ج ۴، ص ۲۳۳.
(22) بقره/ ۱۸۸؛ نساء/ ۲۹ و ۱۶۱؛ توبه/ 34.
(23) المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، ج 1، ص 372؛ حسینی روحانی، سید صادق، فقه الصادق علیه السلام، ج 14، ص 397.
(24) «اى کسانى که ایمان آورده ‏اید! شراب و قمار و بت ها و ازلام [نوعى بخت ‏آزمایى‏]،پلید و از عمل شیطان است، از آنها دورى کنید تا رستگار شوید» (مائده/ 90)
(25) مانند این که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از بازی با شطرنج و نرد نهی کردند» (اصول الکافی، دارالکتب الاسلامیه، 1363ش، ششم، ج6، ص 437).
(26) ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی على المذهب الجعفری، ج 2، ص 101. ‌‌
(27) مانند: بهجت، محمدتقی، استفتاءات‌، ج 4، ص 552، تبریزی، جواد، صراط النجاة، ج 9، ص 240؛ حسینی شیرازی، سید محمد، إیصال الطالب إلى المکاسب، ج 3، ص147.
(28) مراجعه شود به: هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة شیخ حر آملی (منتخب المسائل)، ج 6، ص 60 و 61.
(29) خوئی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهة (المکاسب)، ج 1، ص 370.
(30) ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی على المذهب الجعفری، ج ‌2، ص 101 – 103.
(31) ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی على المذهب الجعفری، ج 2، ص 99؛ صدر، سید محمد، ماوراء الفقه، ج 3، ص 171.