جمع بندی یک سوال و چند جواب درباره حدیثی در اصول کافی

کارشناس بحث: استاد پیام

سلام" ایکاش روایت رابیان می کردید ولو چند کلمه که دقیقاروایت مد نظر شما را بحث میکردم.

مفضل گويد: بامام صادق عليه السلام عرض كردم! اهل نجات بچه علامت شناخته شود؟ فرمود آنكه كردارش موافق گفتارش باشد، گواهى بنجاتش حتمى است يا گواهى بنجاتش را منتشر كن و كسى كه كردارش موافق گفتارش نباشد دينش متزلزل است.
أصول الكافي ج‏1، ص: 56ح5
این روایت به آدرس فوق است ولی راوی آن درسوال شما با این یکی نیست .

پیشنهاد می شود کلیه احادیث باب اختلاف حدیث اصول کافی که ده مورد است مورد بررسی قرار گیرد از جمله حدیث زیر :

جلد 1 باب اختلاف حدیث روایت: 3

ابن حازم گويد: به ابی عبدالله ( ع ) عرض کردم که چه مى ‏شود كه من از شما مطلبى مى‏ پرسم و شما پاسخ مرا مى ‏گوييد و سپس ديگرى نزد شما مى‏ آيد و به او پاسخ ديگرى مى ‏فرمائيد! فرمود: ما مردم را به زياد و كم ( به اندازه عقلشان) پاسخ مى ‏گوييم. عرض كردم، بفرماييد آيا اصحاب پيغمبر (ص) بر آن حضرت راست گفتند يا دروغ بستند! فرمود: راست گفتند. عرض كردم پس چرا اختلاف پيدا كردند؟ فرمود: مگر نمى ‏دانى كه مردى خدمت پيغمبر (ص) مى ‏آمد و از او مسأله‏ اى مى ‏پرسيد و آن حضرت پاسخش مى ‏فرمود و بعدها به او پاسخی مى ‏داد كه پاسخ اول را نسخ مى‏ كرد پس بعضى از احاديث بعضى ديگر را نسخ كرده است.

كتاب العلم
با سلام به پرسشگر گرامی وعزیزانی که زحمت بحث را قبول کردند.
بد نیست بدانیم که در کتاب ابحار الانوار در کتاب علم بخشی وجود دارد برای بررسی عوامل اختلاف روایات وچگونگی جمع آن با این نام :کتاب العلم"باب علل اختلاف الأخبار ، وكيفية الجمع بينها ، والعمل بها ، ووجوه الاستنباط ، وبيان أنواع ما يجوز الاستدلال به.
بحار الانوار جلد دوم باب 29 : علل اختلاف الاخبار وكیفیة الجمع بینها والعمل بها ووجوه الاستنباط وبیان أنواع ما یجوز الاستدلال به

دلایل اختلاف روایت مانند:
رعایت ظرفیّت راوی منصور بن حازم گوید: «سَأَلْتُ أَبا عَبْدِالله علیه السلام عَنْ مَسْأَلَهٍ فَقُلْتُ أَسْاَلُکَ عَنْها ثُمَّ یَسْأَلُکَ غَیْرِی فَتُجِیبُهُ الجَوابِ الَّذِی أَجَبْتَنی بِهِ فَقالَ أِنَّ الرَّجُلَ یَسْأَلُنِی عَنِ المَسْأَلَةِ یَزِیدُ فِیها الحَرْفَ فَأُعْطِیهِ عَلَی قَدْرٍ ما زادَ وَ یَنْقُصُ الحَرفَ فَاعطِیهِ عَلَی قَدْرِ ما یَنْقُصُ؛ مسأله ای را از امام صادق(علیه السلام) پرسیدم و عرض کردم: من از شما مطلبی را می پرسم، سپس دیگری هم می پرسد و شما به او پاسخی غیر از آنچه به من جواب دادید، می گویید: حضرت فرمود: فردی از من مطلبی را می پرسد و بر آن نکته ای می افزاید و یا می کاهد، من هم به اندازه ی آن، به او پاسخ می دهم».
محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج2، ص 238.

اختلاف انگیزی ائمه علیهم السلام برای مصلحت شیعیان مانند نمونه سوال شده ونیز این روایت:
از محمدبن بشیر و حریز نقل شده است: «عَنْ اَبی عَبْدِالله علیه السلام قالَ قُلْتُ لَهُ أنَّهُ لَیْسَ شَیءٌ أَشَدُّ عَلَیَّ مِن اختلافِ أَصْحابِنا قالَ ذلِکَ مِنْ قِبَلِی؛ به امام صادق علیه السلام عرض کردم: چیزی برای من، سخت تر از اختلاف اصحاب نیست. حضرت فرمود: این اختلاف از ناحیه ی خود من است».
علامه ی مجلسی در توضیح حدیث می نویسد: یعنی اختلاف از ناحیه ی خود من است به سبب حدیثی که از روی تقیه یا از باب مصلحت به آنها امر نموده ام.
محمد بن علی قمی (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج2، ص 395؛ محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج2، ص 236؛ حدیث 22 و ص 247، ح 59.

جمع بندی:

سوال:
حدیث اصول کافی جلد یک صفحه 65 حدیث شماره 5زراره از امام محمد باقر (ع) برای یک سوال چند جواب متناقض نقل می کند.لطفا در مورد این حدیث توضیح بفرمایید که منظور چیست

پاسخ:سلام علیکم"
أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَأَجَابَنِي ثُمَّ جَاءَهُ رَجُلٌ فَسَأَلَهُ عَنْهَا فَأَجَابَهُ بِخِلَافِ مَا أَجَابَنِي ثُمَّ جَاءَ رَجُلٌ آخَرُ فَأَجَابَهُ بِخِلَافِ مَا أَجَابَنِي وَ أَجَابَ صَاحِبِي فَلَمَّا خَرَجَ الرَّجُلَانِ قُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ رَجُلَانِ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ مِنْ شِيعَتِكُمْ قَدِمَا يَسْأَلَانِ فَأَجَبْتَ كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا بِغَيْرِ مَا أَجَبْتَ بِهِ صَاحِبَهُ فَقَالَ يَا زُرَارَةُ إِنَّ هَذَا خَيْرٌ لَنَا وَ أَبْقَى لَنَا وَ لَكُمْ وَ لَوِ اجْتَمَعْتُمْ عَلَى أَمْرٍ وَاحِدٍ لَصَدَّقَكُمُ النَّاسُ عَلَيْنَا وَ لَكَانَ أَقَلَّ لِبَقَائِنَا وَ بَقَائِكُمْ قَالَ ثُمَّ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع شِيعَتُكُمْ لَوْ حَمَلْتُمُوهُمْ عَلَى الْأَسِنَّةِ أَوْ عَلَى النَّارِ لَمَضَوْا وَ هُمْ يَخْرُجُونَ مِنْ عِنْدِكُمْ مُخْتَلِفِينَ قَالَ فَأَجَابَنِي بِمِثْلِ جَوَابِ أَبِيهِ
زراره گويد: از امام باقر عليه السلام مطلبى پرسيدم و جوابم فرمود، سپس مردى آمد و همان مطلب را از او پرسيد و او برخلاف جواب منش گفت، سپس مرد ديگرى آمد و به او جوابى برخلاف هر دو جواب داد، چون آن دو مرد رفتند، عرض كردم پسر پيغمبر! دو مرد از اهل عراق و از شيعيان شما آمدند و سؤالى كردند و شما هريك را برخلاف ديگرى جواب داديد!! فرمود: اى زراره اين گونه رفتار براى ما بهتر و ما و شما را بيشتر باقى دارد و اگر اتفاق كلمه داشته باشيد، مردم متابعت شما را از ماه تصديق مى‏كنند (و اتحاد شما را عليه خود مى‏دانند) و زندگى ما و شما ناپايدار گردد.

زراره گويد سپس به امام صادق عليه السلام عرض كردم: شيعيان شما چنانند كه اگر آنها را به سوى سرنيزه و آتش برانيد مى‏روند با اين حال از شما جوابهاى مختلف مى‏شنوند.آن حضرت هم به مانند پدرش به من جواب داد.
الكافي ج : 1 ص : 65 ح 5
امادلایل اختلاف روایت را اینگونه میتوان بیان نمود:
1- رعایت ظرفیّت راوی منصور بن حازم گوید: «سَأَلْتُ أَبا عَبْدِالله علیه السلام عَنْ مَسْأَلَهٍ فَقُلْتُ أَسْاَلُکَ عَنْها ثُمَّ یَسْأَلُکَ غَیْرِی فَتُجِیبُهُ الجَوابِ الَّذِی أَجَبْتَنی بِهِ فَقالَ أِنَّ الرَّجُلَ یَسْأَلُنِی عَنِ المَسْأَلَةِ یَزِیدُ فِیها الحَرْفَ فَأُعْطِیهِ عَلَی قَدْرٍ ما زادَ وَ یَنْقُصُ الحَرفَ فَاعطِیهِ عَلَی قَدْرِ ما یَنْقُصُ؛ مسأله ای را از امام صادق(علیه السلام) پرسیدم و عرض کردم: من از شما مطلبی را می پرسم، سپس دیگری هم می پرسد و شما به او پاسخی غیر از آنچه به من جواب دادید، می گویید: حضرت فرمود: فردی از من مطلبی را می پرسد و بر آن نکته ای می افزاید و یا می کاهد، من هم به اندازه ی آن، به او پاسخ می دهم».
محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج2، ص 238.
2- اختلاف انگیزی ائمه علیهم السلام برای مصلحت شیعیان مانند نمونه سوال شده ونیز این روایت:
از محمدبن بشیر و حریز نقل شده است: «عَنْ اَبی عَبْدِالله علیه السلام قالَ قُلْتُ لَهُ أنَّهُ لَیْسَ شَیءٌ أَشَدُّ عَلَیَّ مِن اختلافِ أَصْحابِنا قالَ ذلِکَ مِنْ قِبَلِی؛ به امام صادق علیه السلام عرض کردم: چیزی برای من، سخت تر از اختلاف اصحاب نیست. حضرت فرمود: این اختلاف از ناحیه ی خود من است».
علامه ی مجلسی در توضیح حدیث می نویسد: یعنی اختلاف از ناحیه ی خود من است به سبب حدیثی که از روی تقیه یا از باب مصلحت به آنها امر نموده ام.
محمد بن علی قمی (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج2، ص 395؛ محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج2، ص 236؛ حدیث 22 و ص 247، ح 59.