شک در صحت معاملات بانک
تب‌های اولیه
با اینکه بانکها مکلفند معاملات خود را بر اساس قانون بانکداری بدون ربا انجام دهند؛ اما این تردید در بیشتر مردم وجود دارد که آیا واقعاً بانکها براساس قانون عملیات بدون ربا عمل می‌نمایند تا درآمدی که از این طریق به دست میآید حلال باشد؟ بخصوص اینکه گاهی یقین وجود دارد که برخی از عملیاتی که بانکها انجام میدهند صحیح نیست و از نظر شرعی شبهه ربا و یا بطلان قرارداد را دارد.
حال سوال این است که در صورتی که در صحت معاملات یک بانک شک داشته باشیم، پولی که تحت قالب انواع تسهیلات از بانک دریافت می‌شود یا سود سپرده‌های سرمایهگذاری که بانک به صورت علی‌الحساب به مشتریان خود می‌پردازد چه حکمی دارد؟
نظرات مراجع بزرگوار در این مورد چنین است:
1- امام خمینی (ره)
در احكامي كه مى‌آيد فرقى بين بانك‌هاى داخلى و خارجى و شخصى و دولتى نيست، و نيز در اينكه آنچه از بانك به دست كسى مى‌رسد حلال و جايز‌التصرف است فرقى بين آنها نيست؛ مانند آنچه كه از هر صاحب يدى از قبيل صاحبان تجارتخانه‌ها و كارخانه‌ها و غير آنها گرفته مى‌شود، مگر آنكه كسى يقين داشته باشد بر اينكه آنچه از بانك گرفته حرام است و يا با حرام مخلوط است، و اما صِرف اينكه مى‌داند در اين بانك و يا مؤسسه حرام‌هايي وجود دارد، باعث آن نمى‌شود كه بگويد پس اين هم كه من از بانك گرفته‌ام حرام است، هر چند كه احتمال دهد اين مال يا پولى كه گرفته، همان مال حرام باشد.[1]
2- آیت الله خامنه‌ای
سوال: اگر مكلّف بداند كه قوانین بانكى در مواردى مانند مضاربه و فروش قسطى، توسط بعضى از كارمندان بطور صحیح اجرا نمیشود، آیا سپردهگذارى به قصد كسب سود براى او جایز است؟
جواب: اگر فرض كنیم، مكلّف علم پیدا كند كه كارمندان بانك، پول او را در معامله باطلى به‌كار گرفتهاند، دریافت و استفاده از سود آن براى او جایز نیست، ولى با توجه به حجم سرمایههایى كه توسط صاحبان آنها به بانك سپرده می‌شود و انواع معاملاتى كه توسط بانك صورت می‌گیرد و می‌دانیم كه بسیارى از آنها از نظر شرعى صحیح هستند، تحقق چنین علمی براى مكلّف بسیار بعید است.[2]
سوال: می‌دانیم اگر در بانک قانون عمیلات بانکی را رعایت کنند سودهایی که بانک به سپرده گذارن می‌دهد که در قالب وکالت است و نیز سودهایی که مشتری در قالب انواع عقود اسلامی پرداخت میکند اشکالی نخواهد داشت اما در مواردی اطلاع پیدا می‌کنیم که تخلفاتی صورت می‌گیرد چه از ناحیه بانک و چه از ناحیه مشتری، لذا شک می‌کنیم که بانک قوانین را رعایت میکند یا نه، آیا میتوانیم هم‌چنان با بانک معامله کنیم؟ (تسهیلات بگیریم و یا سپردهگذاری کرده و سود بگیریم)
جواب: به هر حال اگر بر اساس قوانين مصوّب مجلس شوراى اسلامى و مورد تأييد شوراى محترم نگهبان، انجام مى‌دهند، بى‌اشكال است و تشخيص آن بر عهده مکلف است.[3]
3- آیت الله سبحانی
سوال: اگر شخصی شک دارد که معاملات بانک به شکل مضاربه است یا نه، آیا سودی که به عنوان مضاربه دریافت میکند حلال است؟
جواب: اگر مسؤول بانک بگوید که ما با پول شما معامله مضاربه ای انجام می‌دهیم، گفتار او را باید حمل به صحت کرد و تفتیش لازم نیست؛ مگر این که علم به خلاف داشته باشد.[4]
4- آیت الله سیستانی
سوال: می‌دانیم اگر در بانک قانون عمیلات بانکی را رعایت کنند سودهایی که بانک به سپرده گذارن می‌دهد که در قالب وکالت است و نیز سودهایی که مشتری در قالب انواع عقود اسلامی پرداخت میکند اشکالی نخواهد داشت اما در مواردی اطلاع پیدا می‌کنیم که تخلفاتی صورت می‌گیرد چه از ناحیه بانک و چه از ناحیه مشتری لذا شک می‌کنیم که بانک قوانين را رعايت مي‌کند يا نه، آيا میتوانیم هم‌چنان با بانک معامله کنیم؟ (تسهيلات بگيریم و يا سپرده‌گذاري کرده و سود بگیریم)
جواب: اگر معامله شرعى صحيح با رعايت شرايط باشد و احتمال بدهند که بانک طبق قرارداد با مبلغ سپرده معامله شرعى انجام مى دهد سود حلال است.[5]
5- آیت الله شبیری زنجانی
سوال: در صورتی که شک داشته باشیم بانکها براساس قانون و رهایت عقود اسلامی عمل میکنند، سودهایی که بابت سرمایهگذاری میگیریم چه حکمی دارد و آیا در این صورت میتوانیم سپردهگذاری کنیم؟
جواب: در صورتی که احتمال بدهید بانک طبق عقود شرعیه عمل میکند، اشکال ندارد.[6]
6- آیت الله صافی گلپایگانی
سوال: 1- اگر شک کنیم که بانک قوانین را رعایت میکند یا نه آیا میتوانیم هم‌چنان با آنان معامله کنیم(تسهیلات بگیریم و یا سپردهگذاری کنیم)
2- سپرده گذاری در بانک برای گرفتن سود چه حکمی دارد و در صورتی که شک کنیم آیا براساس قرارداد عمل میکنند یا نه سودهای دریافتی چه حکمی دارند؟
جواب: چنانچه بدانید معاملات شرعی انجام میدهند سود گرفتن از آنها تحت عقد وکالت مانعی ندارد اگرچه قرض ربوی هم داشته باشند البته رعایت احتیاط خوب است.[7]
7- آیت الله مکارم شیرازی
سوال:سپردهگذاری در بانک برای گرفتن سود چه حکمی دارد و در صورتی که شک کنیم آیا بر طبق قراداد عمل میکنند یا نه سودهای دریافتی چه حکمی دارند؟
جواب: چنانچه عقود شرعيّه را رعايت کنند، يا اين که وکالت مطلقه به مسئولين بانک داده شود که رعايت اين عقود را رعايت نمايند، سود حاصل حلال است [8]
سوال: اگر شک کنیم که بانک قوانین را رعایت میکند یا نه، آیا میتوانیم هم‌چنان با آنان معامله کنیم؟ (تسهیلات بگیریم و یا سپردهگذاری کنیم)
جواب: با توجه به اينکه قوانين بانکي به تصويب مجلس شوراي اسلامي و تاييد شوراي نگهبان مي‌رسد، صحيح است مگر اينکه خلاف آن ثابت شود[9]
[/HR]1- امام خمینی، ترجمه تحرير‌الوسيله، ج4، مسائل مستحدثه، بانکها، مسأله 1.
[2] . آیت الله خامنه‌ای، اجوبه‌الاستفتائات، سئوال 1941.
[3] . استفتا اینترنتی از سایت معظم له.
[4] .آیت الله سبحانی، استفتاءات، ج1، سؤال 829.
[5] . استفتا اینترنتی از سایت معظم له.
[6] . استفتا اینترنتی از سایت معظم له.
[7] . استفتا اینترنتی از سایت معظم له.
[8] . ااستفتا اینترنتی از سایت معظم له.
[9] . استفتا اینترنتی از سایت معظم له.