پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) و کمک به پیشرفت علوم بشری

کارشناس بحث: استاد صادق

سوال:

پاسخ:
باسلام وتشکر .
تمدن سازی فرع آدم سازی است بشر خودش توان تمدن سازی را دارد ولی قدرت آدم سازی را ندارد .
انبیاء عموما وپیامبر اسلام وائمه {علیهم السلام} خصوصا رسالت اول و اصلی شان ادم سازی بوده تا از این رهگذر تمدن سازی در قدم بعد برای آنان زمینه سازی گردد . باید توجه داشت که تمدن کنونی بشر هم محصول تدیون است ودر پرتوی بعثت انبیاء حاصل شده است .
در این باره ممکن است جای سخن بسیار باشد ولی عجالتا باید گفت :
در نگاه قرآنی هدف از خلقت انسان، عبودیت و بندگی خدا ه است : "و ما خلقتُ الجنّ و الإنس إلا لیعبدون".(1)
البته منظور از عبودیت تنها به جا آوردن نماز و روزه نیست، زیرا این‏ها جزئی از عبادت ‏اند، بلکه مراد، تسلیم و اطاعت بی چون و چرا از خدا به منظور تقرّب به او و رسیدن به وجود لایتناهی است .خداوند بندگان را نیافرید مگر برای این که او را بشناسند و چون شناختند، عبادتش نمایند و چون عبادت کنند، از بندگی غیر او بی نیاز می‏شوند. حال با توجه به این نکته، باید گفت:
اگر نیک بنگریم، تعالیم آسمانى هیچ گاه کشفیات علمى را نفى نکرده و بر آن صحّه گذاشته ‏اند، ضمن این که ما را به عوامل فرا مادى توجه داده ‏اند، .
نکته اساسی این است که خود انبیاء نقش بنیادین در تمدن و پیشرفت علمی بشر داشته اند. در باره نقش انبیاء در"تمدن بشری" که امروز به صورت "پیشرفت تکنولوژی" مطرح شده ،به محور هایی می توان اشاره کرد که با پیگیری و تحقیق در آن محورها امید است به نتیجه مطلوب برسید.
1-تشویق دین ها و پیامبران به علم و تکریم عالمان .
منظور علم گستره وسیع دانش بشری است . به همین جهت بعضی حدیث "اطلبوا العلم ولو بالصین"(2) را ناظر به این گستره وسیع دانسته اند، با این استدلال که علم دین در آن زمان در چین نبوده. پس منظور علم در تمام زمینه ها است که تکنولوژی یکی از زمینه های علمی است.
2-انبیاء به سبب وحی و امداد غیبی مخترع و ابداع کننده بعضی تکنولوژی ها بوده اند مثلا صنعت زره سازی و ذوب مس که حضرت داود داشت یا صنعت کشتی سازی (کشتی های بزرگ و غول پیکر) که حضرت نوح داشت یا علم شیمی که امام صادق{علیه السلام}به جابر بن حیان آموزش داد و..
تحقیق در این موارد نمونه های فراوان تری را به دست خواهد داد.
3- دعوت به اتقان و استحکام در کارها که سبب پیشرفت علم و تکنولوژی شده است. در زره سازی خداوند به داود می فرماید:
در حلقه به اندازه و حساب اندازه گیری کن،(3) در روایت وارد شده که رسول خدا قبر سعد معاذ را درست می کرد و در استحکام آن دقت می نمود . در جواب سؤال اعتراض گونه اصحاب که بعد از چند سال خراب می گردد، پس چرا این قدر دقت و اهتمام دارید؟ فرمود:خدا دوست دارد وقتی بنده ای کاری را انجام می دهد ، با استحکام و محکم انجام دهد.(4)
4-خداوند بشر را به آباد کردن زمین مأموریت داده است:
هو انشاکم من الارض و استعمرکم فیها؛(5)شما را از زمین آفرید و به آبادکردن آن گمارد.
آباد کردن زمین که وظیفه انسان است، از بعد مادی با پیشرفت تکنولوژی صورت می گیرد .
این محور هم باید مورد توجه واقع شود.
5-محور دیگری که می تواند رهگشا باشد، وظیفه دفاع از کیان خود و جامعه است که پیامبران بدان دعوت کرده اند. خداوند هم برای این که پیامبران در دفاع از توحید و جامعه توحیدی موفق باشند ، آهن را نازل می کند تا خمیر مایه صنایع و تکنولوژی دفاعی و غیر دفاعی شود:
لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط و انزلنا الحدید فیه باس شدید و منافع للناس (6)
پیامبران مان را با دلایل روشن و با کتاب و میزان فرستادیم تا مردم را به قیام برای اقامه قسط سوق دهند . با آنان آهن را نازل کردیم که هم در صنایع دفاعی و هم در صنایع دیگر فواید فراوان دارد.
مردمی که به حکم فطرت و دین موظف بودند از کیان توحید و جامعه توحیدی دفاع کنند، با کمک گرفتن از آهن و دیگر فلزات صنایع دفاعی را ایجاد کردند و پیش بردند . زمینه های رشد تکنولوژی در زمینه های دیگر را هم فراهم کردند ،به خصوص که دفاع نه تنها در زمینه نظامی، بلکه در همه زمینه ها لازم بود . جامعه اسلامی برای در امان بودن از استعمار و استبداد ستمگران باید در همه زمینه ها خود کفا شده، توان جهاد و دفاع در همه زمینه ها را داشته باشد . به همین جهت هم دستور آمادگی دفاعی عام و مطلق بود:
و اعدوا لهم ما استطعتم من قوه؛(7)برای مقابله با آنان در همه زمینه ها آمادگی کسب کنید.
محور های فوق اگر به دقت مورد توجه و بررسی واقع شوند، در موضوع اهمیت و پیشرفت تکنولوژی راهگشا خواهند بود.
مسلمانان با تکیه بر تعالیم وحی به ویژه بر عقل و اندیشه و دیگر آموزه‏های آسمانی قرآن - در طول ده قرن بلکه بیش تر- پرچمدار پیشرفت و ترقی در جهان بوده‏اند. اگر اندکی تاریخ علم و تمدّن را مطالعه کنیم، در خواهیم یافت که تحولات اروپا و نوگرایی علمی و فکری آن (رنسانس) در قرن شانزدهم به بعد عمیقاً تحت تأثیر تمدن اسلامی بوده است. مطالعه تاریخ جنگ‏های صلیبی و روابط اروپا و مسلمانان به روشنی این حقیقت را نشان می‌دهد.
تردیدی نیست که اگر مسلمانان از تعالیم وحی فاصله نمی‏گرفتند و قوام سیاسی و وحدت اجتماعی خود را حفظ می‌کردند، اکنون نیز می‌توانستند از هر نظر جلوتر از غرب باشند ، چرا که اگر به جای درگیری‏های بیهوده و اتلاف منابع خود، دست وحدت به یکدیگر بدهند و به ریسمان الهی چنگ بزنند، می‌توانند قدرتی بزرگ با امکاناتی وسیع در سطح جهان باشند. با چند برنامه و استفاده از استعدادها، از نظر فن آوری نیز به رقابت با دیگران بپردازند.
آن چه که موجب عقب ماندگی صنعتی و سیاسی مسلمانان گشته ، فاصله گرفتن آنان از اسلام و برداشت‏های نادرست از دین بوده است. بنابراین برداشت غلط از آموزه‌های دینی مانند زهد، دنیا، دعا و قدرت نیز در این عقب ماندگی کم و بیش تاثیر داشته است. گفتنی است که رفاه و تامین اسایش برای جامعه اسلامی به نوبه خود ارزشمند است .برای کسانی که در این جهت تلاش کند و با علم خود زمینه آسایش مردم را فراهم سازد، پاداش و ثواب اخروی خواهد بود.

منابع:
1.ذاریات (51) آیه 56.
2.روضه الواعظین،ص11،نشر رضی قم، چاپ اول، بی تا.
3.سباء(34)آیه11.
4.کشف الثام،ج2،ص391،نشردارالکتب العلمیه، قم ،تهران.
5.هود(11) آیه61.
6.حدید(57) آیه25.
7.انفال(8) آیه60.