جمع بندی تفسیر سوره فجر

کارشناس بحث: استاد میقات

[="Tahoma"]با سلام و درود

«يَأَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئنَّة ارْجِعِى إِلىَ‏ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّة»؛ تو اى روح آرام‏ يافته! به سوى پروردگارت بازگرد در حالى كه هم تو از او خشنودى و هم او از تو خشنود است. (فجر، 27و28)

بیان تفسیری:

نفس، صفات مختلف دارد و «مطمئنه» یکی از صفات نفس زكيّه است كه تالى تلو عصمت است و هيچ آلودگى، تزلزل، اضطراب و شک و شبهه‏ اى در قلب نيايد، و از حیث علم و عمل و اخلاق و ... در تمام عمر در درجه اعلاى پاکی است‏.(ر.ک: اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 14، ص 114)

تعبير به «مطمئنه» اشاره به آرامشى است كه در پرتو ايمان پيدا و حاصل شده، چنان كه قرآن مى‏ گويد: «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛ بدانيد تنها با ذكر خدا دلها آرام مى ‏گيرد.(رعد، 28)
چنين نفسى هم اطمينان به وعده‏ هاى الهى دارد، و هم به راه و روشى كه برگزيده مطمئن است، هم در اقبال دنيا و هم در ادبار دنيا، هم در طوفان ها، و هم در حوادث و بلاها، و از همه بالاتر در آن هول و وحشت و اضطراب عظيم قيامت نيز آرام است.(تفسیر نمونه، ج 26، ص 476)

مطلب دیگر این که مصادیق این «نفس مطمئنه» می تواند مختلف باشد ولی روشن است که حضرات معصومین علیهم السلام بویژه امام حسین علیه السلام از موارد و مصادیق تام آیه شریفه هستند.

روایت:

در روایت آمده:
"اقْرَءُوا سُورَةَ الْفَجْرِ فِي فَرَائِضِكُمْ وَ نَوَافِلِكُمْ فَإِنَّهَا سُورَةٌ لِلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ (ع) مَنْ قَرَأَهَا كَانَ مَعَ الْحُسَيْنِ (ع) يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي دَرَجَتِهِ مِنَ الْجَنَّةِ"
امام صادق علیه اسلام فرمودند: سوره فجر را در هر نماز واجب و مستحب بخوانيد كه سوره حسين بن على علیه السلام است، هر كس آن را بخواند با حسين بن على، در قيامت در درجه او از بهشت خواهد بود. (‏مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‏10، ص 731؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 123؛ وسائل الشیعه (آل البیت)، ج 6، ص 144، ح 12)

در روایت دیگری آمده که امام صادق علیه السلام فرمودند سوره فجر را در نمازهای واجب و مستحب بخوانید زیرا سوره حسین بن علی است.
یکی از حاضرین در مجلس پرسید پگونه این سوره، سوره حسین بن علی است؟
حضرت فرمودند: آیا نشنیده ای کلام خداوند را که فرموده «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلى‏ رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً فَادْخُلِي فِي عِبادِي وَ ادْخُلِي جَنَّتِي»؟ به درستی که حسین بن علی علیمها السلام، صاحب نفس مطمئنه و راضی و مرضی است، ...، این سوره در خصوص حسین بن علی علیه السلام و پیروان او و پیروان آل محمد است پس کسی که سوره فجر را بخواند، با حسین بن علی علیه السلام در بهشت و در درجه با او است. (بحار الأنوار، ج ‏24، ص 93)

بنابر این:

معرفى اين سوره به عنوان سوره امام حسين علیه اسلام ممكن است به خاطر اين باشد كه مصداق روشن «نفس مطمئنه» كه در آخرين آيات اين سوره مخاطب واقع شده آن حضرت هستند.

[="Tahoma"]

با سلام و درود

عن رسول الله صلی الله علیه وآله:
«مَن قَرَأها فِى لَيالٍ عَشرٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ مَن قَرَأها سائر الأيامِ كانَت لَهُ نوراً يَومَ القيامَةِ»
از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل شده که فرمودند: كسى كه آن [سوره فجر] را در شب هاى دهگانه (ده شب اول ذى الحجة) بخواند خداوند گناهان او را مى‏ بخشد، و كسى كه در ساير ايام بخواند نور و روشنايى خواهد بود براى روز قيامتش. (مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‏10، ص 730؛ تفسير نور الثقلين، ج ‏5، ص 571)

قال الصادق عليه السلام:
«مَن قَرَأها عِندَ طُلوعِ الفَجرِ أَمِنَ مِن كُلِّ شَي‏ءٍ إلى طُلوعِ الفَجرِ في اليَومِ الثاني»
امام صادق علیه السلام فرمودند: کسی که این سوره را هنگام طلوع فجر بخواند، در امان است از هر چیزی [شری] تا طلوع فجر روز بعد.(البرهان في تفسير القرآن، ج ‏5، ص 649)

سؤال:
آیا سوره فجر و آیه «یا أیتها النفس المطمئنة» درباره امام حسین (علیه السلام) است؟

پاسخ:
«يَأَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئنَّة ارْجِعِى إِلىَ‏ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّة»؛ تو اى روح آرام‏ يافته! به سوى پروردگارت بازگرد در حالى كه هم تو از او خشنودى و هم او از تو خشنود است. (1)

بیان تفسیری:
نفس، صفات مختلف دارد و «مطمئنه» یکی از صفات نفس زكيّه است كه تالى تلو عصمت است و هيچ آلودگى، تزلزل، اضطراب و شک و شبهه‏‌اى در قلب نيايد، و از حیث علم و عمل و اخلاق و ... در تمام عمر در درجه اعلاى پاکی است‏. (2)
تعبير به «مطمئنه» اشاره به آرامشى است كه در پرتو ايمان پيدا و حاصل شده، چنان كه قرآن مى‏‌گويد: «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛ بدانيد تنها با ذكر خدا دل‌ها آرام مى‌‏گيرد. (3)
چنين نفسى هم اطمينان به وعده‏‌هاى الهى دارد، و هم به راه و روشى كه برگزيده مطمئن است، هم در اقبال دنيا و هم در ادبار دنيا، هم در طوفان‌ها و هم در حوادث و بلاها و از همه بالاتر در آن هول و وحشت و اضطراب عظيم قيامت نيز آرام است. (4)
مطلب دیگر این که مصادیق این «نفس مطمئنه» می‌تواند مختلف باشد؛ ولی روشن است که حضرات معصومین (علیهم السلام( به ویژه امام حسین (علیه السلام) از موارد و مصادیق تام آیه شریفه هستند. در روایت آمده: «اقْرَءُوا سُورَةَ الْفَجْرِ فِي فَرَائِضِكُمْ وَ نَوَافِلِكُمْ فَإِنَّهَا سُورَةٌ لِلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ (علیه السلام) مَنْ قَرَأَهَا كَانَ مَعَ الْحُسَيْنِ (علیه السلام) يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي دَرَجَتِهِ مِنَ الْجَنَّةِ»؛ امام صادق (علیه السلام) فرمودند: سوره فجر را در هر نماز واجب و مستحب بخوانيد كه سوره حسين بن على (علیه السلام) است، هر كس آن را بخواند با حسين بن على (علیهما السلام)، در قيامت در درجه او از بهشت خواهد بود. (‏5)
در روایت دیگری آمده که امام صادق (علیه السلام) فرمود: سوره فجر را در نمازهای واجب و مستحب بخوانید؛ زیرا سوره حسین بن علی است. یکی از حاضرین در مجلس پرسید چه گونه این سوره، سوره حسین بن علی است؟ حضرت فرمود: آیا نشنیده‌ای کلام خداوند را که فرموده «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلى‏ رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً فَادْخُلِي فِي عِبادِي وَ ادْخُلِي جَنَّتِي»؟ به درستی که حسین بن علی (علیهما السلام)، صاحب نفس مطمئنه و راضی و مرضی است، ...، این سوره در خصوص حسین بن علی (علیهما السلام) و پیروان او و پیروان آل محمد است پس کسی که سوره فجر را بخواند، با حسین بن علی (علیه السلام) در بهشت و در درجه با او است. (6)
روایت سوم (که بدون اشاره به مصداق، به فضیلت اصل سوره اشاره دارد): عن رسول الله (صلی الله علیه و آله): «مَن قَرَأها فِى لَيالٍ عَشرٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ مَن قَرَأها سائر الأيامِ كانَت لَهُ نوراً يَومَ القيامَةِ»؛ از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل شده که فرمود: كسى كه آن [سوره فجر] را در شب‌هاى ده‌گانه (ده شب اول ذى الحجة) بخواند خداوند گناهان او را مى‏‌بخشد و كسى كه در ساير ايام بخواند نور و روشنايى خواهد بود براى روز قيامتش. (7)
هم چنین روایتی دیگر؛ قال الصادق (عليه السلام): «مَن قَرَأها عِندَ طُلوعِ الفَجرِ أَمِنَ مِن كُلِّ شَي‏ءٍ إلى طُلوعِ الفَجرِ في اليَومِ الثاني»؛ امام صادق (علیه السلام) فرمود: کسی که این سوره را هنگام طلوع فجر بخواند، در امان است از هر چیزی [شری] تا طلوع فجر روز بعد. (8)
بنابراین: معرفى اين سوره به عنوان سوره امام حسين (علیه السلام) ممكن است به خاطر اين باشد كه مصداق روشن «نفس مطمئنه» كه در آخرين آيات اين سوره مخاطب واقع شده آن حضرت هستند.

منابع:
1. فجر: 89/ 27 ـ 28.
2. ر.ک: طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 14، ص 114.
3. رعد: 13/ 28.
4. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 26، ص 476.
5. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏10، ص 731؛ صدوق، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، نرم افزار جامع الاحادیث نور، ص 123؛ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت، ج 6، ص 144، ح 12.
6. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، نرم افزار جامع الاحادیث نور، ج ‏24، ص 93.
7. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‏10، ص 730؛ حویزی، علی جمعه، تفسير نور الثقلين، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏5، ص 571.
8. بحرانی، سید هاشم، البرهان في تفسير القرآن، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ‏5، ص 649.