بزرگترین جنبش شیعی قرن هشتم ؛سربداران

پس از یکصد و بیست سال استیلای قوم تاتار و مغول بر ایران و بسیاری از مناطق آسیا ، قیام مردمی در باشتین و سبزوار خراسان علیه ظلم و تعدی حاکمان مغول و عاملان مزدور آنان به وقوع پیوست . این نهضت به قیام سربداران شهرت یافته است . از لحاظ وسعت ، بزرگترین و از نظر تاریخی مهم ترین جنبش آزادی بخش خاورمیانه در قرن هشتم هجری بود .تلاش پیگیر رهبران آزاده و متدین این قیام ، منجر به تشکیل حکومت مستقل ملی و شیعه مذهب ایرانی در خراسان شد. مهم ترین ویژگی های این حکومت عبارت بود از : تنفر و انزجار از عنصر مغولی و تثبیت ایدئولوژی تشیع امامی . نخستین حاکم سلسله سربداران ، عبدالرزاق باشتینی بود که به مدت دو سال و چهار ماه حکومت کرد . پس از وی برادرش ،وجیه الدین امیر مسعود ، به حکومت رسید . امیر مسعود با این که در مردم داری و مبارزه با حاکمان مغول و تثبیت حکومت سربداران ، دارای موفقیت بالایی بود، لیکن به دلیل اختلاف با شیخ حسن جوری ( رهبر روحانی نهضت سربداران ) و توطئه در قتل او فپایگاه مردمی خویش را از دست داد و حکومتش به تدریج رو به ضعف نهاد . به همین دلیل سپاهش در نبرد با امرای مازندران متحمل شکست گردید و خود وی کشته شد . پس از مرگ امیر مسعود ،10 تن دیگر از این سلسله به حکومت رسیدند که معروفترین آنها عبارتند از : شمس الدین علی ، خواجه یحیی کرابی ، و خواجه علی موید .فقیه نامور شیعه شهید اول ،معاصر با خواجه علی موید بود که در پی دعوت خواجه از وی ،کتاب شریف اللمع الدمشقیه را در فقه امامی تدوین و به همراه نماینده ای به سوی خواجه علی موید در سبزوار فرستاد . سرانجام در پی هجوم امیر ولی به سبزوار و محاصره چهار ماهه ی این شهر ،در سال 783 قمری ، خواجه علی موید ، دست نیاز به سوی تیمور لنگ گورکانی دراز کرد و از او یاری خواست . با تسلیم شدن خواجه علی موید به تیمور لنگ ، پرونده حکومت سربداران نیز برای همیشه بسته شد و منطقه خراسان پس از 46 سال رهایی از یوغ استعمار مغولان ، مجددا مقهور و مغلوب آنان گردید . سربداران گروهی بودند که از ظلم و تعدی مغولان که در آن زمان ایران را تحت سلطه ی خود داشتند به ستوه آمده بودند .آنان تحت رهبری روحانیون مبارزی چون شیخ خلیفه ، شیخ حسن جوری و عبدالرزاق ، با مغولان و عوامل دست نشانده ای آن ها مبارزه کردند .شعار قیام کنندگان این بود که یا ظلم و ستمکار را نابود می کنیم و یا بالای دار می رویم ولی ننگ را نمی پذیریم که به همین دلیل آن ها را سربداران نامیدند . سربداران حدود نیم قرن بر مناطقی از شمال شرق ایران حکومت کردند و سرانجام تیمور گورکانی در سال 788ق ، حکومت آنان را منقرض کرد. 22 ربیع الاول شهادت شیخ خلیفه مازندرانی رهبر نهضت سربداران خراسان است .شاعر سربداران ،امیر محمود بن امیر یمین الدین طغرایی فریومدی خراسانی معروف به ابن یمین ، ادیبی فاضل ، شاعری قانع ، و زاهدی عارف بود که در سال 685ق در فریومد خراسان به دنیا آمد ،او همراه با قیام سربداران بر ظلم و جور زمانه شوری و در این اثنا ، دیوان شعرش گم شد . ابن یمین شاعری قصیده سرا و مداح بود ولی هنر وی بیشتر در سرودن قطعات اجتماعی و اخلاقی سودمند وی است که شهرت بسیار دارد ،چنان که باید او را بعد از انوری ، بزرگترین شاعر قطعه سرای پارسی دانست . اشعار می مشتمل بر اخلاق و نصایح ، عزت نفس ، دوری و مذمت چاپلوسی و مدح ناکسان بوده است . ابن یمین به هنگام مرگ 84 سال داشت . گروه سربداران ، امین الدین عبدالرزاق را در تاریخ 12 شعبان سال 737 به سرداری خود انتخاب کردند. آنها به دلیل کمی تعداد و ضعف قدرت ، قیام خود را به شکل دستبرد به قافله ها شروع کردند. پس از به دست آوردن اموال و اسباب لازم ، عبدالرزاق بر خواجه علاء الدین محمد ، وزیر خراسان غلبه کرده و پس از کشتن وی شهر سبزوار را به تصرف خود درآورد .از آن پس ، شهر سبزوار را که از روزگار قدیم ، مردم آن به تشیع اشتهار داشتند مرکز خود ساختند و با درویشان و مردانی که به دوستی آل علی مشهور بودند ، رابطه برقرار کردند سربداران گروهی بودند که از ظلم و تعدی مغولان که در آن زمان ایران را تحت سلطه ی خود داشتند به ستوه آمده بودند .آنان تحت رهبری روحانیون مبارزی چون شیخ خلیفه ، شیخ حسن جوری و عبدالرزاق ، با مغولان و عوامل دست نشانده ای آن ها مبارزه کردند .شعار قیام کنندگان این بود که یا ظلم و ستمکار را نابود می کنیم و یا بالای دار می رویم ولی ننگ را نمی پذیریم که به همین دلیل آن ها را سربداران نامیدند . سربداران حدود نیم قرن بر مناطقی از شمال شرق ایران حکومت کردند و سرانجام تیمور گورکانی در سال 788ق ، حکومت آنان را منقرض کرد .همزمان با حکومت مغول و پس از قتل عام های وسیع چنگیز خان و هلاکو ، مردی روحانی به نام شیخ خلیفه مازندارنی ، در صدد سازماندهی مردمی علیه مغولان برآمد. او در مسجد جامع سبزوار خانه کرده و در آن جا به وعظ و ارشاد پرداخت . رفته رفته مردم به دورش گرد آمده و نسبت به اوضاع مسلمین آگاه گردیدند. روحانی نماهای درباری به واهمه افتاده و فتوا به قتل وی دادند. سرانجام سعید مغول دستور دستور قتل او را صادر کرد و او را در مسجد شهید کردند . شیخ حسن جوری شاگرد وی ، راه شیخ خلیفه را دنبال کرد و او با اعلام بسیج عمومی ، مردم مسلمان را سازماندهی کرده و مبارزه ی مخفی را آغاز نمود . یک بار فریاد برآورد : حاکم مغول زنانتان را می طلبد چه پاسخی می دهید ؟مردم گفتند : ما سربدار می نهمیم و این ننگ را نمی پذیریم . و از این زمان بود که این قیام به سربداران مشهور شد . سرانجام برای نخستین بار نهضتی در سراسر خراسان بر بنیاد تشیع علوی علیه استعما رخارجی و استبداد داخلی صورد گرفت و به پیروزی رسید .این قیام مردمی در 24 ذی الحجه شروع شد .پایه گذاری قیام سربداران در سبزوار به تاریح 25 شعبان 737 قمری بود .آغاز قیام مردمی سربداران خراسان 12 شعبان بود .تصرف سبزوار د ر 13 جمادی الثانی بود .در گذشت ابن یمین شاعر در 8 جمادی الثانی 769 قمری بود .