اسلام و قرآن در اندیشه گوته

اسلام و قرآن در اندیشه گوته
نویسنده : کاترینا ممسن
ترجمه : محمد اخگری

اشاره : یوهان ولفگانگ فن گوته 1838-1749 بزرگترین شاعر آلمانی است که با آثار فراوان و ارزشمندش در ردیف بزرگترین شاعران جهان قرار گرفته است .تاثیرپذیری او از فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی ، از شگفت انگیزترین وقایع زندگی اوست و دیوان غربی - شرقی او که در میان اهل ادب ، اثری درخشان به شمار می رود ، حاصل سفر روحانی او به شرق است . آنچه در ادامه می آید ، گزیده ای از سخنرانی خانم ممسن است که تاثیرپذیری گوته را از اسلام و بویژه قرآن نشان می دهد. خانم ممسن در حال حاضر استاد دانشگاه استانفرد کالیفرنیاست و کتاب او با عنوان "گوته و اسلام" در سال 2001 منتشر شده است .

چگونگی برخورد و ارتباط گوته با اسلام چنان شگفت انگیز و جالب توجه بوده که شایسته است آن را به شیوه ای علمی و دقیق بررسی کنیم . علاقه گوته به اسلام علاقه ای درونی و خارج از قواعد معمولی است . گوته علاقه اش را به اسلام در مقاطع مختلف زندگی بروز داده است . نخستین جلوه این علاقه و گرایش به دوران جوانی گوته یعنی 23سالگی او بازمی گردد که مدحی بسیار زیبا در وصف پیامبر گرامی اسلام می سراید. در 70سالگی نیز آشکارا بیان می کند که در این اندیشه است که همه شبهای قدر را که قرآن در آن نازل شده است ، شب زنده داری کند و این فاصله زمانی ، یعنی بین 23تا 70سالگی دوره ای طولانی از زندگی گوته را شامل می شود که این شاعر آلمانی به شیوه های مختلف علاقه خود را به اسلام نشان می دهد. گرایش به اسلام در گوته بیش از هر چیز در دیوان شرقی نمود می یابد. این کتاب در کنار اثر بزرگ گوته ، فاوست ، از مهمترین آثار او به شمار می رود . یکی از ابیات شگفت انگیز دیوان ، بیتی است که شاعر در آن گمان این را که مسلمان است ، منتفی نمی داند. عصر گوته همزمان با دوره ای است که تقریبا جریان های پیشین برای منفی جلوه دادن اسلام رو به زوال نهاده اند. قرنهای پیش از دوره گوته ، تبلیغات فراوانی علیه اسلام در غرب جریان داشت . موضعگیری گوته نسبت به اسلام ، اگرچه اهمیت دارد، اما تنها به او منحصر نمی شد، چرا که جریان روشنگری و رواج عقیده تحمل عقاید دیگران در آن دوران موجب شده بود بساط قضاوت های نادرست پیشین برچیده شود. علاقه گوته به شرق ، گرایشی درونی بود و به همین سبب تلاش کرد تا آنجا که ممکن است ، درباره مشرق زمین اطلاعاتی به دست آورد. نخستین نشانه ای که علاقه او را به اسلام نشان می دهد، به سال 1772 بازمی گردد. این نشانه در نامه ای که گوته به استادش گوتفرید هردر می نویسد، مشهود است : "می خواهم برای تو مانند موسی (ع) در قرآن دعا کنم ، آنجا که می فرماید: رب اشرح لی صدری" گوته این آیه را از قرآن یادداشت کرده است ، اما زمانی می توانیم دریافت او را از این آیه دریابیم که ادامه را بخوانیم : "ویسرلی امری واحلل عقده من لسانی". گوته نسبت به زیبایی های زبانی قرآنی و اعجاز زبانی آن احساسی عمیق دارد. او در یادداشت های خود برای فهم بهتر دیوان شرقی در وصف قرآن چنین می نگارد: "سبک قرآن قوی ، با عظمت ، پربار و توام با حقیقی شگرف است". هرکس زبان گوته را بشناسد، می داند که او تعبیر "حقیقت شگرف" را همه جا به کار نمی برد، مگر آن که اثر، شاهکاری عظیم باشد. اگر مطالعات قرآنی گوته را در این دوره بررسی کنیم ، متوجه می شویم او قصد داشته است زبان و نوشتار عربی فراگیرد. همچنین در میان این مطالعات به اوراقی برمی خوریم که یادداشت های گوته را از برخی آیات قرآن (ترجمه مگرلین و ترجمه لاتین مارسی سی) نشان می دهد. گوته برخی آیات را از 10سوره قرآن یادداشت کرده است . این آیات ، آیاتی بسیار جالب هستند و در آنها می توان برخی درسها و تعالیم بنیادین اسلام را مشاهده کرد. برخی از این تعالیم با اندیشه و تفکر گوته بسیار سازگار است .

..