ختم نوشتاری کلام وحی {سوره ی مبارکه ی اسراء }

فضيلت تلاوت سوره اسراء: در روايات اجر و پاداش فراوانى براى كسى كه اين سوره را بخواند نقل شده از جمله اين كه: در روايتى از امام صادق عليه السّلام چنين مى‏خوانيم: «كسى كه سوره بنى اسرائيل را هر شب جمعه بخواند از دنيا نخواهد رفت تا اين كه قائم را درك كند و از يارانش خواهد بود».
گفتنی است :
اين پاداشها و فضيلتها هرگز براى خواندن تنها نيست، بلكه خواندنى است كه توأم با تفكر و انديشه و سپس الهام گرفتن براى عمل بوده باشد.

از آیاتی که امر به تدبر می‏کند، به خوبی استفاده می­شود که قرآن برای هر کس قابل فهم است، ولی به مقدار معرفت و شناخت و توان علمی. اگر قرآن قابل فهم نبود، امر به تدبر بیهوده بود و خداوند بزرگتر از آن است که سخن لغو گوید.
عمومی بودن فهم قرآن بدین معنا نیست که همگان بتوانند از آن به گونة مساوی بهره‌مند شوند، بلکه مفاهیم و معارف قرآنی دارای مراتبی است که هر مرتبة آن برای گروهی خاص است که هر کسی به میزان استعداد و سطح آگاهی و معلومات خویش بتواند از آن بهره جوید. بالاترین مرحلة آن "مقام مکنون" است که تنها پیامبر(ص) و اهل بیت به آن دسترسی دارند.
از طرف دیگر عمومی بودن فهم قرآن و میسور بودن فهم آن برای همگان بدان معنا نیست که بدون آشنایی با قواعد ادبیات عرب و علوم دیگر که در فهم قرآن نقش دارد، بتواند به آن دست یافت، بلکه لازم است هر کسی که خواهان آشنایی با تفسیر قرآن و دستیابی به معارف قرآنی است، ابتدا مقدمات تفسیر را فرا گیرد تا با آن ابزار بتواند به فهم بهتر قرآن نایل آید.
بنابراین می‌توان گفت :
1- قرآن کریم به گونه‌ای سخن گفته است که هر کس به فراخور میزان معلومات خود، از آن برداشت می‌کند و فهمی عایدش می‌شود؛ چرا که کتاب هدایت‌، باید زبانی داشته باشد تا مخاطبینش از آن‌، تأثیر بپذیرند. در آیة شریفه زیر، تا اندازه‌ای به این حقیقت اشاره شده است‌: "یـََّأَیهَا النَّاس‌ُ قَدْ جَآءَتْکم مَّوْعِظَة‌ٌ مِّن رَّبِّکم‌ْ وَشِفَآءٌ لِّمَا فِی الصُّدُورِ وَ هُدًی وَ رَحْمَة‌ٌ لِّلْمُؤْمِنِین‌َ؛(1) ای مردم‌! از سوی پروردگارتان برای شما اندرزی آمده است و درمانی برای آن‌چه در سینه‌هاست‌، [درمانی برای دل‌های شما] و هدایت و رحمتی است برای مؤمنان‌." در این آیه شریفه‌، چهار ویژگی مهم برای دگرگونی اخلاقی انسان‌، به قرآن نسبت داده شده و آیه هم با خطاب عام "یا ایها النّاس‌" آغاز شده است‌؛ یعنی همه مردم می‌توانند در این چهار ویژگی از قرآن بهره‌مند شوند.
2. با وجود این که همگان مخاطب قرآن‌اند، ولی بی تردید، بهره‌مندی از قرآن و تأثیرپذیری از آن و شفا یافتن و هدایت و رحمت‌، شامل همه افراد نمی‌شود؛ برای مثال‌، همین آیه‌، مشرکان را در بر نمی‌گیرد.(2)
3. فهم و درک قرآن کریم نیز در توان همه انسان‌ها نیست‌، بلکه به مقدماتی نیازمند است‌؛ ازجمله این مقدمات عبارت‌اند از:
أ) چون قرآن کریم به زبان عربی است‌؛ از این رو، آشنایی به زبان عربی برای فهم قرآن‌، نخستین شرط و پیش نیاز ضروری و اجتناب‌ناپذیر است‌.
ب) افزون بر آن‌، برای کسی که در صدد فهم و درک قرآن کریم است‌، آشنایی با مبانی اسلام و معارف حق‌ّ آن و نیز باور به آن‌ها ضروری است‌؛ برای نمونه‌، در قرآن کریم‌، واژه‌هایی به کار رفته که به عالم غیب و ملکوت مربوط است‌، و نمی‌توان آن‌ها را با مبانی مادّی و توجیهات عالم ماده‌، تجزیه و تحلیل کرد؛ از این رو، هر گونه برداشت‌، خارج از این جهت‌گیری‌، مطرود و مردود است‌؛ برای مثال مسئله اعجاز پیامبران‌، خاستگاهی در عالم غیب دارد؛ به همین دلیل‌، نمی‌توان با معیارها و نگرش‌های علوم تجربی‌، آن را تحلیل کرد. علّت این که هر جا سخن از معجزه باشد، در کنارش‌، به "اذن اللّه‌" آمده نیز، همین است‌؛ برای مثال در آیه 110 سوره مائده می‌خوانیم‌: "اِذ تَخلُق‌ُ مِن‌َ الطّین‌ِ کهَیئَة‌ِ الطَّیرِ بِاِذنی فَتَنفُخ‌ُ فیها فَتَکون‌ُ طَیرًا بِاِذنی وتُبرِئُ الاَکمَه‌َ والاَبرَص‌َ بِاِذنی‌؛(3) که هم پرنده شدن گِل‌، هم بهبود بخشیدن کور مادرزاد و پیس و سرانجام زنده کردن مرده‌، به وسیلة حضرت عیسی‌(ع) را با "اذنی‌" (اجازه من‌) بیان کرده است‌.(4)
نیز در مبحث معجزه‌، این پیش فرض پذیرفته شده است که علت‌های طبیعی و مادی‌، علل انحصاری نیستند؛ حال‌، کسانی که اصل معجزه را نمی­پذیرند، در صدد تطبیق آن با علل طبیعی و مادی هستند، به توجیهات اشتباهی رو می­آورند؛ برای مثال این که رود نیل به اذن خدا و به دست حضرت موسی‌(ع)‌، خشک شد و بنی اسرائیل از آن به سلامت گذشتند، ولی فرعونیان‌، هنگام عبور از آن غرق شدند، معجزه‌ای نبوده‌، بلکه حضرت موسی‌(ع) به خاطر تعلیم الهی‌، به جذر و مد دریا علم داشته‌، و می‌دانسته است که‌، چه زمانی در دریا جذر و مد واقع و کف رود، خشک می‌شود؛ در نتیجه می‌توان از آن عبور کرد، ولی فرعونیان به دلیل محرومیت از این علم‌، غرق شدند.
مثال دیگر آورده‌اند‌؛ این که در قرآن درباره حضرت عیسی‌(ع) گفته شده است‌: "وَإِذْ تُخْرِج‌ُ الْمَوْتَی‌َ بِإِذْنِی‌؛(5) زمانی که به اجازة من مرده‌ها را از قبر خارج می‌کنی‌"، معجزه نیست‌، بلکه مقصود این است که حضرت عیسی(ع) اجازه نبش قبر داشت و مجاز بود که قبر را بشکافد و مرده را از درون آن خارج کند؛ حال اگر کسی بگوید: حضرت عیسی‌(ع) طبق آیه 49 آل‌عمران‌، مرده را زنده می‌کرده‌، چون در این آیه می‌خوانیم‌: "وَأُحْی‌ِ الْمَوْتَی‌َ بِإِذْن‌ِ اللَّه‌؛ و مردگان را به اجازه خدا زنده می‌کنم‌." و این کار، دیگر معجزه است‌؛ توجیه گران معتقدند: عیسی‌(ع) فرموده است که این کار را می‌کنم‌، ولی غلوّ در گفتار است‌. عده‌ای دیگر نیز گفته‌اند: منظور از احیا (زنده کردن‌)، همان زنده کردن دل‌ها است‌. این گونه توجیه‌ها در بعضی تفاسیر به چشم می‌خورد.(6) عدم آشنایی به مبانی اسلامی از یک سو و عدم ایمان به معجزه که در فرهنگ معارف اسلامی‌، اصطلاحی خاص با مفهومی ویژه است‌، چه توجیهات غلط از قرآن را به دنبال دارد؛ از این رو، فهم کسی حجت است که دست کم از این دو مقدمه و زمینه ضروری‌، بی بهره نباشد.
با وجود رعایت پیش فرض‌های یاد شده در فهم قرآن‌، به دلیل خطاپذیر بودن عقل‌، در فرآیند فهم مطالب فرامادی وحی‌؛ چنانچه‌، به دلیل یاد شده‌، در فهم اصطلاحی خاص‌، اختلاف دیدگاه روی نماید؛ در این صورت‌، روایات امامان حجت خواهند بود اساساً از دلایل و فلسفة وجودی امامان‌، تفسیر و تأویل وحی است‌، چرا که عقل بشر، با همه موانعی که بر سر راهش وجود دارد از جمله محوریت منافع شخصی‌، تأثیرپذیری از هواها و تمایلات نفسانی و...، نمی‌تواند به همه زوایای وحی‌، پی ببرد. روایات فراوانی که از امامان‌: در کشف و درک نکته‌های دقیق قرآنی وجود دارد، چشمه جوشانی است که در دریافت حقیقت وحی‌، مددکار عقل بشری است‌؛ حتّی کارشناسان شناخت وحی، در میسر تحلیل و تبیین وحی‌، از مهم‌ترین منابع خود در درک و فهم قرآن را باید سخن امامان‌ قرار دهند؛ که هیچ خطایی در درک و فهم‌شان وجود ندارد، چرا که معصومند.
پی­نوشت­ها:
1. یونس(10)آیه57.
2.تفسیر المیزان‌، علامه طباطبایی‌؛، ج 10، ص 82، دارالکتب الاسلامیة‌.
3. مائده‌(5) آیه110.
4. راهنماشناسی‌، استاد مصباح یزدی‌، ص 216، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم‌.
5. مائده‌،110.
6. راهنماشناسی‌، استاد مصباح یزدی‌، ص 229ـ230.