مباحثه، آداب و فوائد
تب‌های اولیه
[="Tahoma"][="Indigo"][h=2]درآمد [/h]
حوزه های شیعه آبشار پر برکت علم و معرفت است که بیش از هزار سال است ندای قرآنی "فلولا نفر من کلّ فرقة ..."(توبه/122) را لبیک میگوید و علوم و معارف را از گنجینههای علم الهی، یعنی قرآن و اهل بیت، استخراج می‌کند و با اندیشهای زلال، بیابانهای تشنه فکر بشری را سیراب می‌کند.
آری، حوزه، غنیترین و با سابقهترین دانشگاه سرزمینهای اسلامی است، هر چند مکان آن از مدینه تا نجف، سامرا، قم، اصفهان، مشهد و ... در تغییر بوده، ولی این محفل علمی همیشه پویا بوده و به رشد و بالندگی و تکامل خویش ادامه داده است.
اکنون که ما حوزویان، میراثدار این ذخیره پُربها هستیم، چه نیکوست که آن را شکوهمندتر از همیشه حفظ کنیم و با برنامهریزی دقیق، نظام آن را بالندهتر کنیم.
مباحثه، روش ویژهای است که طلاّب حوزه علمیه در فرایند تحصیلی آن را به کار میگیرند. در این روش، دست کم، دو نفر به صورت رو در ور می‌نشینند و درباره مطالب علمی به بحث می‌پردازند. این روش آموزشی سابقهای دیرینه در حوزههای علمیه دارد و شاید بتوان گفت موفّقترین متد برای یادگیری در میان تمام روش‌های متداول در دنیاست. به کاربردن روش مباحثه امروزه، فقط در حوزه های علمیه رواج دارد و نظامهای آموزشی دیگر در برنامه های رسمی خود از این روش استفاده نمیکنند.
[h=2]مباحثه چیست؟[/h]
مباحثه همانگونه که از نامش پیداست، به معنی بحث دو یا چند نفر درباره یک موضوع است. طلبه‌ها با بهره‌گیری از مباحثه، می‌توانند درس‌های روزانه خود را به خوبی بفهمند و به تدریج از مهارت سخنوری و قوت بیان مطلب و اقناع دیگران برخوردار شوند.
باید دانست که بر خلاف تصوّر برخی، مباحثه، روخوانی دوباره متن و یا حفظ کردن متن نیست؛ بلکه به معنای برقراری ارتباط بین دو فکر برای رسیدن به فکری برتر و کاملتر است.
[h=2]چگونگی مباحثه [/h]
مباحثه از آداب و روش‌های خاصی برخوردار است که در طول سالیان دراز و تجربه‌های چند نسل حاصل شده و سینه به سینه به نسل کنونی طلبه‌ها منتقل شده است. معمولاً هر طلبه‌ای هم بحث خود را از میان دوستان خود انتخاب می‌کند. طلبه‌هایی که دوستان نزدیکی در کلاس یا مدرسه خود ندارند، با دیگر همکلاسیها قرارِ بحث می‌گذارند. هم بحث هر طلبه، در بسیاری اوقات به یک دوستی ابدی و ریشه‌دار بدل می‌شود.
طلبه‌ها به دوگونه مباحثه می‌کنند:
© روش معمول و متداول این است که پس از تدریس هر درسی، آن را مطالعه می‌کنند و همان روز، یا قبل از جلسه بعدی آن درس با هم قرارِ مباحثه می‌گذارند. برای آنکه مشخص شود که چه کسی باید درس را توضیح دهد، معمولاً از قرعه‌کشی استفاده می‌کنند. یعنی اینکه کتاب را باز می‌کنند و عدد یکان صفحه سمت راست را با هم مقایسه می‌کنند، و هر کسی که عدد بیشتری بیاورد، باید درس را توضیح دهد. قرعه‌کشی سبب می‌شود که همه شرکت‌کنندگان در مباحثه از آمادگی لازم برای ارائه بحث برخودار باشند. طلبه‌ای که مأمور ارائه بحث می‌شود، درس آن روز را همانند یک استاد برای هم بحث خود توضیح می‌دهد و به اشکالات، ایرادها و احیاناً پرسش‌های وی پاسخ می‌دهد تا مباحث مطرح شده برای همه شرکت‌کنندگان در بحث جا بیفتد و نقطه مبهمی باقی نماند. البته اگر مشکلی باقی ماند و هیچ یک از طرفین نتوانست آن را حل کند، در جلسه بعدی از استاد درباره آن پرسش می‌شود. بدین‌ترتیب درس‌های هر روز برای طلبه‌ها جا می‌افتد و نقطه ابهامی باقی نمی‌ماند.
گاهی اوقات در اینگونه بحث‌ها، یکی از افراد برای به کرسی نشاندن بحث خود تمام تلاش و سعی ممکن را مبذول می‌کند و همین تلاش، بر داغی این مباحث می‌افزاید. آیت‌الله بهشتی و آیت‌الله العظمی‌شبیری‌‌زنجانی که از شاگردان مرحوم آیت‌الله العظمی سیدمحمد داماد بوده‌اند، از مشهورترین هم بحثی‌های دهه 30 شمسی محسوب می‌شوند که بحث‌های داغی داشته‌اند. آیت‌الله محمد یزدی نیز در دهه40، صدایش در مباحثات حتّی زائران حرم حضرت معصومه/ را به کنجکاوی وامی‌داشت تا به تماشای بحث داغ وی بنشینند. اکنون هم زائران قم جذب مباحثات طلبه‌ها در حرم می‌شوند و حتی کنار آنها می‌نشنینند و به تماشای جدال علمی آنها می‌پردازند.
© گونه دیگر مباحثه نیز بر اساس پیش مطالعه دروس بنا شده است. طلبه‌هایی که استعداد بیشتری دارند و حوصله و وقت آنها ایجاب می‌کند، در اینگونه بحث‌ها شرکت می‌کنند و پیش از تدریس استاد، درباره آن موضوع به گفت‌وگو می‌نشینند و خود را برای فهم عمیق‌تر، آسان‌تر و سریع‌تر آماده می‌کنند. البته گاهی نیز برخی طلبه‌ها بدون آنکه در کلاس درس استادی شرکت کنند، قرار بحث می‌گذارند و پس از مطالعه یک کتاب در منزل، آن را با هم بحثی‌های خود بررسی می‌کنند.
طلبه‌هایی که در بحث‌ها از قدرت بالای اقناع هم بحثی‌های خود برخوردارند، غالباً به سخنوران و مبلّغین موفّقی در میان مردم تبدیل می‌شوند.
نکته مهم درباره مباحثه این است که مباحثه موفق در حقیقت یک نوع تدریس است و باید هویت تدریس را داشته باشد. لذا برای بهرهوری هرچه بیشتر از مباحثات، نباید به صرف روخوانی عبارات اکتفا کرد، بلکه باید کوشش نمود تا درس را به گونهای آماده کرد که بتوان به طرف مقابل تدریس کرد. البته باید دانست که در ابتدای طلبگی ممکن است به علّت ناآشنا بودن مباحث و عدم احاطه کافی به مطالب علمی، مباحثات طلاّب، رنگ و لُعاب کافی و لازم را نداشته باشد، ولیکن با اهتمام هرچه بیشتر به مباحثات و استمرار آنها اندک اندک، جایگاه خاص خود را با کیفیّت مناسب و مطلوب پیدا خواهد کرد.
منبع[/][/]