جمع بندی منظور از قسیم بهشت و جهنم بودن حضرت علی(ع) چیست؟

در پاسخ به پرسش شما ابتداءا جهت تایید صحت و حتمیت این مساله ، از منابع شیعه احادیثی را ذكر می‌نماییم:

1- عن عبدالله بن عباس قال: قال رسول الله (صلى الله علیه و آله): ... معاشر الناس، إنّ علیاً قسیم النار، لا یدخل النار ولی له، ولا ینجو منها عدو له، إنه قسیم الجنة، لا یدخلها عدو له، ولا یزحزح عنها ولی له(1) ؛
از عبدالله بن عباس نقل شده است که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: ... ای گروه مردم! همانا علی تقسیم کننده جهنم (نار) است کسی که یاور و دوست او باشد وارد آتش نخواهد شد و کسی که دشمن او باشد از آن نجات نخواهد یافت. همانا او تقسیم کننده بهشت است کسی که دشمن او باشد وارد آن نخواهد شد و کسی که دوست او باشد از آن محروم نخواهد شد.

2- قال (علی ابن موسی الرضا) قال رسول الله (صلی الله علیه و آله) یا علی انك قسیم الجنة و النار(2)؛
امام رضا علیه‌السلام فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: ای علی! همانا تو تقسیم کننده بهشت و جهنم هستی .

3- عن سلیمان بن خالد، عن أبی عبدالله جعفر بن محمد الصادق، عن آبائه علیهم السلام قال: قال رسول الله (صلى الله علیه و آله) لعلی علیه السلام: ... یا علی أنت قسیم الجنة والنار، لا یدخل الجنة إلا من عرفك و عرفته، ولا یدخل النار إلا من أنكرك و أنكرته. (3)

از سلیمان بن خالد از امام صادق علیه السلام از پدرانشان از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به حضرت علی علیه السلام فرمودند: ... ای علی تو قسمت کننده بهشت و دوزخ هستی. وارد بهشت نمی‌شود مگر کسی که او تو را و تو او را بشناسی (جزء شیعیان واقعی تو باشد) و وارد دوزخ نمی‌شود مگر کسی که تو را انکار کند و تو او را انکار کنی.

این روایت به چند صورت قسیم النار والجنه، قسیم النار، قسیم الجنة و النار، السلام علیک یا قسیم النار و الجنه، در منابع مختلف آمده است. (4)

اما در پاسخ به پرسش اصلی شما که چرا به امام علی (علیه السلام ) قسیم النار و الجنه می گویند را در بیان حضرت امام صادق (علیه السلام) و حضرت امام رضا (علیه السلام) عرض می کنیم :

1- حدثنا أحمد بن الحسن القطان قال: ... حدثنا أبی، عن محمد بن سنان عن المفضل بن عمر قال: قلت لأبی عبدالله جعفر بن محمد الصادق (علیه السلام) لم صار أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب قسیم الجنة و النار؟ قال: لان حُبه إیمان و بُغضه كفر، و إنما خلقت الجنة لأهل الایمان، و خلقت النار لأهل الكفر، فهو علیه السلام قسیم الجنة والنار، لهذه العلة فالجنة لا یدخلها إلا أهل محبته، والنار لا یدخلها إلا أهل بغضه.(5)

از مفضل بن عمر نقل شده است که گفت به امام صادق علیه السلام عرض کردم به چه علت امیرالمومنین علی بن ابی طالب قسیم الجنة و النار گفته شده است؟ حضرت فرمودند: به خاطر این که دوست داشتن او ایمان و دشمن داشتن او کفر است، و همانا بهشت برای اهل ایمان آفریده شده است و نار برای اهل کفر خلق شده است بنابر این حضرت علی علیه‌السلام به این علت قسیم الجنة و النار است بنابر این در بهشت وارد نمی‌شود مگر اهل محبت و دوستی با او و وارد آتش نمی‌شود مگر اهل دشمنی با او .


2- حدثنا تمیم بن عبدالله بن تمیم القرشی قال... قال المأمون یوما للرضا علیه السلام یا أبا الحسن أخبرنی عن جدك أمیر المؤمنین بأی وجه هو قسیم الجنة والنار و بأی معنى فقد كثر فكری فی ذلك؟ فقال له الرضا علیه السلام: یا أمیرالمؤمنین ألم ترو عن أبیك عن آبائه عن عبدالله بن عباس أنه قال: سمعت رسول الله(صلی الله علیه و آله) یقول: حُب علی إیمان و بُغضه كفر؟ فقال: بلى فقال الرضا علیه السلام: فقِسمة الجنة والنار إذا كانت على حُبه و بُغضه فهو قسیم الجنة والنار.(6)

اباصلت هروی نقل کرده است که روزی مامون به امام رضا علیه السلام گفت: یا اباالحسن ما را از پدرت امیرالمومنین آگاه ساز که به چه علت "قسیم الجنة و النار" خوانده شده است و این به چه معنا است که این مطلب فکر مرا مشغول ساخته است؟

امام رضا علیه السلام به او فرمودند: ای مامون آیا تو از پدرت و او از پدرانش از ابن عباس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل نکردید که گفت از رسول خدا شنیدم می‌فرمایند: حب علی ایمان و دشمنی با علی کفر است؟

مامون پاسخ داد: آری.

حضرت فرمودند: پس تقسیم می‌کند بهشت و دوزخ را زمانی که ایمان و کفر بر اساس حب و بغض او باشد پس بنابر این او قسیم الجنة و النار است.
خلاصه این که :
به خاطر این که دوست داشتن امام علی(علیه السلام) ایمان و دشمن داشتن او کفر است، و همانا بهشت برای اهل ایمان آفریده شده است و جهنم برای اهل کفر خلق شده است بنابر این حضرت علی (علیه‌السلام) به این علت قسیم الجنة و النار است.
بنابر این در بهشت وارد نمی‌شود مگر اهل محبت و دوستی با او و وارد آتش جهنم نمی‌شود مگر اهل دشمنی با او .

پی‌نوشت‌ها:

1- امالی شیخ صدوق ص 83 ، به سند دیگر خصال ، شیخ صدوق ، ص 496.

2- عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 30 .

3- امالی شیخ مفید، ص 213 .
4- الکافی کلینی، ج 4، ص570/ معانی الاخبار، شیخ صدوق، ص 206/ تهذیب الاحکام، شیخ طوسی ج 6، ص 29/ روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص 100و 118/ المسترشد، طبری شیعی، ص 264/ امالی، شیخ مفید، ص 213/ امالی شیخ طوسی، ص 305 و 629/ احتجاج طبرسی، ج 1، ص 209و 341/ مناقب ابن شهر آشوب، ج 2، ص 8 و ج 3 ص 28/ الطرائف سید بن طاووس، ص 76/ مدینه المعاجز، ج 1، ص 280 .

5- علل الشرایع، ج1، ص 162.

6- عیون اخبار الرضا ج 1 ص 92.

هر دو ترجمه در معنی قسیم در کتب لغت آمده است گرچه اکثر مترجمین از تقسیم کننده استفاده کردند که البته
در کتاب لغت لسان العرب ، جلد 12 ، صفحه 479 در ترجمه و معنی قسیم به تقسیم کننده نزدیک تر است :
قَسِيمُك: الَّذِي يُقاسِمك أَرضاً أَو دَارًا أَو مَالًا بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ یعنی آن کسی که زمین یا خانه یا مالی را بین تو و او تقسیم می کند
دو جواب می دهم
1- علت اختلاف ترجمه به خاطر جمع قسیم است زیرا در فرهنگ لغت عربی-فارسی المعانی گفته شد:
قَسِيم اگر جمعش أَقْسِمَاء باشد به معنی سهم و حصّه و اگر جمعش قُسَماء باشد به معنی تقسيم كننده است.
2- گرچه معنای تقسیم کننده در بیان مترجمین مشهور است ولی در واقع هر دو معنا درست بوده و غلط نمی باشد زیرا از طرفی امام علی(ع) تقسیم کننده بهشت و جهنم است و از طرفی هم اگر قسیم به معنی سهم و حصه باشد یعنی سهمیه بهشتیان و جهنمیان را به خودشان می دهد