جمع بندی حقانیت خداوند را چگونه اثبات می کنید؟

کارشناس بحث: استاد صدیق

پرسش: حقانیت خداوند را چگونه اثبات می کنید.؟

پاسخ:
پیش از پرداختن به سوال شما، لازم به ذکر است که حق در اصطلاح علمی و فلسفی به چند معنا به کار می رود. برخی از این استعمالات عبارتند از:
1. حقیقت به معنای شناخت مطابق با واقع.
2. حقیقت به معنای ماهیت، چنانچه گفته می شود دو فرد انسان متفق الحقیقه هستند.
3. حقیقت به معنای واقعیت عینی؛ این معنای از حقیقت در مقابل مفهوم قرار دارد که هیچ عینیت خارجی ای ندارد.
4. حقیقت به معنای وجود مستقل مطلق که منحصر به خدای متعال است و در اصطلاح عرفا به کار می رود و در برابر، وجود مخلوقات مجازی نامیده می شود.
5. حقيقت به معنای استعمال لفظ در معنایی که برای آن وضع شده اشت، در مقابل مجاز که استعمال آن در معنای دیگری است که نوعی مناسبت با معنای حقیقی داشته باشد؛ چنانچه مي‌گويند استعمال كلمه شير در انسان شجاع، مجاز است.(1)
ابتدا خوب است که مشخص می کردید منظور از "حقانیت"، کدام یک از معانی حق است.؟

شایان ذکر است که:
معنای اول، مربوط به معرفت شناسی و شناخت خداوند (با قطع نظر از ذات، ماهیت یا وجود او) است.
معنای دوم، مربوط به شناخت ماهیت خداوند است.
معنای سوم، مربوط به اثبات وجود خداوند و واقعی بودن مصداقی برای مفهوم خداوند است.
معنای چهارم، مربوط به مباحث عرفانی است و در ضمن بحث وحدت وجود مطرح است.
معنای پنجم، مربوط به مباحث الفاظ و منطق است و ربطی به وجود و ماهیت خارجی ندارد.

حقانیت خداوند به معنای اول به این صورت اثبات می شود، که ما با شناخت عقلی، اصل وجودخدا و صفات او را اثبات می کنیم، اما جزئیات صفات او و نحوه رفتارهای جزیی او، با ادله نقلی و شهودی اثبات می شود. مثلا با عقل اثبات می کنیم که خداوند عادل است و ظلم نمی کند، اما این که او در قیامت، گناهکاران را می بخشد یا نه، با عقل قابل اثبات نیست؛ زیرا عقل کاری به امور جزیی و شخصی خارجی ندارد.
حقانیت به معنای دوم، در مورد خداوند راه ندارد، زیرا ماهیت مربوط به موجودات ممکن الوجود است و خدا که واجب الوجود است، ماهیت ندارد.
حقانیت خداوند به معنای سوم، با ادله و براهین اثبات خدا اثبات می شود که در محل خود مورد بحث قرار گرفته است.
حقانیت به معنای چهارم، که صرفا یک اصطلاح است و نوع نگاه عرفانی به عالم آفرینش و بحث آن مربوط به وحدت وجود و عین ربط بودن مخلوقات به خالقشان است و با اثبات آن مقدمات، این حقانیت نیز اثبات می شود.
حقانیت به معنای پنجم نیز مربوط به قضایاست و ربطی به امور خارجی و تشخص یافته ندارد.

____________
(1) سجادي، سيد جعفر؛ فرهنگ علوم عقلي؛ نشر انجمن حكمت و فلسفه ايران، 1361ش، تهران، ص 230. آموزش فلسفه، ج1، ص 338.