جمع بندی مختار بودن و اختیار داشتن انسان

کارشناس بحث: استاد هادی

با سلام و عرض ادب و تشکر از پرسشی که مطرح فرمودید

اختيار امري است وجداني كه از نهاد انسان سرچشمه گرفته؛ از روزي كه انسان در روي زمين به صورت يك موجود صاحب خرد پا به عرصه ي هستي نهاده, پيوسته وجدان و فطرت او نداي اختيار سرداده است.
بدون پذيرفتن اصل اختيار، هدف نهايي شرايع آسماني كه تربيت و تهذيب نفوس انسان ها است لغو خواهد بود و قانون گذاري و كيفر و پاداش بيهوده مي نمايد.
در قران کریم آیات فراوانی وجود دارد که حاکی از وجود اختیار در نهاد آدمی است...
آياتي كه مسئله ي اختيار و اراده ي بشر را مطرح فرموده است:
«ذلك بِما قَدَّمَت اَيديكم» (آل عمران 182) نمي گويد اين به موجب اعمال شماست كه بگوييم ما اختيار داشتيم يا نداشتيم, مي گويد: «بِما قَدَّمت ايديكم» به موجب كارهايي كه به دست خودتان، يعني به اراده و اختيار خودتان بدون هيچ اجباري انجام داديد. خدا شما را مختار و آزاد ‌آفريد.
«فَمن شَاء فَليومِن وَ من شاء فَليكفر» (كهف 29) هر كه مي خواهد ـ يعني به اختيار خودش ـ ايمان آورد و هركه مي خواهد كفر بورزد .
«اِنّا هَدَيناهُ السَّبيل اِمّا شاكراً وَ اِمّا كفوراً» (انسان 3( ما راه به بشر نموديم. اين ديگر به خود او بستگي دارد كه شاكر باشد يا كافر. {مرتضي مطهري: آشنايي با قرآن، جلد3، ص123-121}

نفي جبر از ديدگاه روایات

«لَمّا خَلَقَ اللهُ العقلَ استَنطَقَهُ، ثُمَّ قالَ لَهُ اَقبِل، فَاَقبَلَ، ثُمَّ قالَ لَهُ: اَدبر، فَاَدبرَ، ثُمَّ قالَ ... ما خَلَقتُ خَلقاً هُوَ اَحَبَ اليَّ مِنكَ ... ايّاكَ اُعاقبُ وَ ايّاكَ اُثيبُ» ( كليني: كافي، ج1، باب عقل و جهاد)
خدا عقل را آفريد، به او گفت "بيا" آمد. گفت: "پشت كن" رفت. خداوند فرمود: من مخلوقي بهتر از تو نيافريدم، به موجب تو پاداش مي دهم و به موجب تو كيفر مي كنم.
انسان، در درون خودش دو جنبه ي متضاد دارد. انسان آفريده شده است كه از اين دو امر متضاد يكي را انتخاب كند. از يك طرف، شيطان انسان را ترغيب و وسوسه مي كند؛ يعني مرغوب شهواني انسان را زيبا جلوه مي دهد و از طرف ديگر، از همان ساعت اول، فطرت و عقل و همچنين پيامبران انسان را به خير و صلاح دعوت مي كنند. به انسان گفته اند تو اختيار كاملي داري كه از ميان اين دو ضد، يكي را انتخاب كني.

نتیجه اینکه:
جهان بر اساس عدالت استوار است؛ خداوند متعال تمام هستی را در اختیار انسان قرار داد تا با انتخاب شایسته خود در مسیر الهی قدم بردارد و به دیدار محبوب یعنی قرب الهی نائل آید.
آیات و روایات اختیار را ثابت می کنند نه جبر را؛ انسان مجبور نیست چرا که در این صورت هدف نهایی شرایع اسمانی لغو خواهد بود! اگر جبر بر انسان حاکم باشد شریعت آسمانی به چه درد انسان می خورد؟!

سلام برشما
چقدر خوبه که شما ذهن کنجکاوی دارید و به دنبال جواب سوالهایتان هستید این یک نعمته از جانب خدای متعال که به شما داده چون خیلی از انسانها هستند که دقیقا برعکس شما هستند و کلا تو این دنیا دنبال مسئله ای نیستند، البته از نظر بنده همینکه یکی مثل شما ذهن فعال و کنجکاوی داره و یکی نه، این نشانه اختیاری که خدا به انسانها داده که فکر کنند و از قرآن و حدیث هم مدد بگیرند تا بتوانند در مورد این عالم و مسیر حرکتشان تصمیم بگیرند مثلا شما به جبر اعتقاد پیدا میکنید و یکی به اختیار مطلق ویکی به امری مابین این دو.
پس سوال شما خود نشانگر اختیار شما در زندگی است.

اما در مورد جواب سوال گرانبهای شما از دیدگاه شرع (قرآن و حدیث):

این دیدگاه که این عالم چیزی جز جبر نیست پس خداوند عادل نیست، را از زمانهای بسیار قدیم و حتی زمان ائمه علیهم اسلام عده ای به نام جبریون مطرح کردند و جوابهای قانع کننده ای برایش داده شده است.
ما در آیه 115 سوره انعام میبینیم که خداوند خود را عادل نامیده است: (وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِهِ وَ هُوَ السَّميعُ الْعَليمُ )و كلام پروردگار تو در راستى و عدالت به حد كمال است. هيچ كس نيست كه ياراى دگرگون‏كردن سخن او را داشته باشد و اوست شنوا و دانا.
از طرف دیگر شما قطعا قبول دارید که خداوند حکیم است( این اعتقاد با نگاهی به عالم دنیا برای انسان ایجاد میشود)، پس خداوندی که حکیم است چطور میشود که انسان ها را باجبر کنترل کند(مثل عروسک خیمه شب بازی) بعد به هر کدام پاداش مخصوص آن عملهای اجباری را بدهد؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
از سوی دیگر در جای جای قرآن خداوند عقاب و ثواب انسانها را در عوض اعمالشان میداند یعنی عمل خوب پاداش دارد و عمل بد عقاب و خداوند میفرماید ما حتی به اندازه ی دانه ی خردلی به کسی در این حساب و کتاب ظلم نمیکنیم و هر کس نتیجه اعمال خود را به دوش خواهد کشید: (الْيَوْمَ تُجْزى‏ كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ لا ظُلْمَ الْيَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَريعُ الْحِسابِ ). آن روز هر كس را همانند عملش جزا مى‏دهند و به كس ستمى نمى‏رود. و خدا زود به حسابها مى‏رسد:غافر/17- شما فرهیخته محترم میدانید که ظلم در مقابل عدل است پس وقتی خداوند ظلم نمیکند قطعا با بندگانش به عدل برخورد میکند ، حالا آیا خدای عادل انسانها را بخاطر اعمالی که نسبت بهش مجبور بودند بازخواست میکند؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
پس وقتی خداوند میگه هر کسی نتیجه اعمالشو میبینه این یعنی نتیجه عمل من با شما فرق داره چون مدل عملمون فرق میکنه پس ما اختیار داریم. و آیه ای هست که خود شما تا به حال هزاران بار خوانده اید که در آیه الکرسی است: لا إِكْراهَ فِي الدِّين. پس کاری را از روی اکراه و اجبار انجام نمیدهیم.:Gol::Gol: