جمع بندی احادیث عجیب و غریب (دستور به کتک زدن یتیم توسط عایشه)
تب‌های اولیه
[="Tahoma"][="Navy"]بسم الله الرحمن الرحیم
شمیسه میگوید :در نظر عایشه بحث ادب یتیم پیش آمد ، عایشه گفت : من یتیم را انقدر کتک میزنم که بر روی زمین پهن شود .
ادرس این حرف : الاداب مفرد ، ج 1 ص 62 – البخاری الجعفی ابوعبدالله محمدفؤاد عبدالباقی –ناشر : دارالبشائر الاسلامیه –بیروت – الثالثه ، 1409 هـ .1989م.
حبیب رقاشی از مادر بزرگش ، (ام عوانه ) نقل میکند :
زنی ر دید که نزد عایشه امدو گفت : در نزد من یتیمی است که مرا اذیت میکند ، ولی من دوست ندارم او را بزنم ، عایشه به او گفت : سرش را بشکن ، همانطوری که مار افعی سرش شکسته میشود ، زیرا یتیم سزاوار تر از مار افعی به سر شکستن است.
ادرس :العیال ، ج 2 ، ص 835
زنی از فرادیس ( نام جایی در شام است )میگوید ، به عایشه گفتم همراه من دختر و پسر یتمی است ، عایشه گفت پسر یتیم را نزن ولی دختر یتیم را میان دو سنگ قرار بگذار و هر دو سنگ را به هم فشار بده تا له شود.
میخواستم بدونم این احادیث صحت داره؟چرا همچین چیزی گفته شده؟
با تشکر
[/][/]
با سلام و عرض ادب
1) یکی از دستورات اخلاقی اسلام که ثمرات فردی و اجتماعی فراوانی به همراه خود دارد سرپرستی و اکرام و محبت به ایتام می باشد. محروميت كودك از محبت پدر و مادر، عوارض ناگوارى را در سنين مختلف نصيب وی مىسازد كه عقده هاى روانى، اضطراب خاطر، انحراف، خشونت، اختلال در روابط، بدبينى و نارسايى در رشد، از جمله آن عوارض مى باشد.
بر این اساس مسلمانان موظّفند نسبت به كودكان يتيم و بى سرپرست همچون فرزندان خود ابراز محبّت نموده و به همان مقدار كه فقر مالى آنها را برطرف مىسازند، فقد محبت آنان را نيز با مهرورزى تأمين كرده و كمبودهاى عاطفى آنان را جبران كنند.
2) اهمیت توجه به ایتام به اندازه ای است که آیات متعددی با موضوعات مختلفی در مورد آن نازل شده است. موضوعاتی همچون: احسان به ایتام؛[1] انفاق و کمک مالی به آنان؛[2] سخن گفتن نیکو با آنها؛ [3] پرداختن اموال ایتام؛ [4] رعایت و حفظ مصلحت آنان؛[5] توبیخ از عدم اکرام ایتام؛[6] معاشرت با ایتام بر اساس قسط و عدل[7] و...
3) در روایات اسلامی که در منابع شیعه و سنی آمده است به اهمیت توجه به حال ایتمام در موضوعات مختلف پرداخته شده، که ما تنها به ذکر دو موضوع از منابع اهل سنت اکتفاء می کنیم:
الف) احسان به يتيم:
بخاری در کتاب «ادب المفرد»، به سند خویش از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله روایت می کند که آنحضرت فرمودند: «خير بيت في المسلمين بيت فيه يتيم يحسن إليه وشر بيت في المسلمين بيت فيه يتيم يساء إليه أنا وكافل اليتيم في الجنة كهاتين يشير بإصبعيه»؛ [8] بهترین خانه هاى مسلمانان خانه اى است كه در آن یتیمى باشد و به او نیكى كنند و بدترین خانه هاى مسلمانان خانه اى است كه در آن یتیمى باشد و با او بدى كنند، من و سرپرست یتیم در بهشت مانند دو انگشت همراهیم.
بخاری همچنین در حدیث دیگری از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله روایت می کند: «كُنْ لِلْيَتيمِ كَالْابِ الرَّحيمِ»؛[9]نسبت به يتيم مانند پدرى مهربان باش.
ب) محبت به یتیم موجب نرمی دل و برآورده شدن حاجات است:
«مردی از قساوت قلب خود به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله شکایت نمود. آنحضرت در توصیه ی به او فرمودند : اگر می خواهی قلبت نرم گردد پس مسکین و فقیر را اطعام نما و سر یتیم را نوازش کن».[10]
اهمیت توجه به ایتام تا آنجاست که حضرت امام علی علیه السلام در وصیت خود به آن توصیه می نماید و می فرماید:
«اللَّهَ اللَّهَ فِي الأَيْتامِ فَلا تُغِبُّوا أَفْواهَهُمْ وَ لا يَضِيعُوا بِحَضْرَتِكُم»؛[11] خدا را خدا را درباره يتيمان، آنها را گاهى سير و گاهى گرسنه نگذاريد، و نكند با حضور شما ضايع شوند.
[/HR] [1] . «و اذ اخذنا ميثاق بنى اسرائيل لا تعبدون الّا اللَّه و بالوالدين احساناً و ذى القربى و اليتامى و المساكين»؛ البقرة/83.
[2] . «قل ما انفقتم من خير فالوالدين و الاقربين و اليتامى و المساكين»؛ البقرة/215.
[3] . «و اذا حضر القسمة اولوا القربى و اليتامى و المساكين فارزقوهم منه و قولوا لهم قولًا معروفاً»؛ النساء/8.
[4] . «و اتوا اليتامى اموالهم و لا تتبدّلوا الخبيث بالطيّب»؛النساء/ 2.
[5] . «و يسئلونك عن اليتامى قل اصلاح لهم خير و ان تخالطوهم فاخوانكم و اللَّه يعلم المفسد من المصلح»؛ البقرة/220.
[6] . «كلّا بل لا تكرمون اليتيم»؛ الفجر/ 17.
[7] . «و ان تقوموا لليتامى بالقسط»؛ النساء/ 127.
[8] .ادب المفرد، البخاری، باب 76.
[9] . ادب المفرد، البخاری، باب 77«کن للیتیم کالاب الرحیم.
[10] .مسند احمد، ح:7566:« عن أبي هريرة : ان رجلا شكا إلى رسول الله صلى الله عليه و سلم قسوة قلبه فقال له ان أردت تليين قلبك فأطعم المسكين وامسح رأس اليتيم».
[11] . « نهج البلاغه»، بخش نامه ها، نامه شماره 47.
نگاهی به سخنان عایشه در باب تربیت ایتام
در باب ادب نمودن و تربیت ایتام سخنانی از عایشه بیان گردیده که تعجب افراد را به خود مشغول می سازد. هرچند این مطالب در متون اصلی روایی اهل سنت وارد نشده و عمدتا در کتب آداب و کتب لغت ذکر شده است؛ اما با این حال تلقی علمای اهل سنت بر قبول اسناد این روایات بوده و در برخی موارد نیز حدیث شناسان حکم به صحت خبر داده اند.
بعنوان نمونه در ذیل روایتی که بخاری در کتاب«ادب المفرد»؛ نقل نموده است، البانی حکم به صحت نموده: «حدثنا مسلم قال حدثنا شعبة عن شميسة العتكية قالت : ذكر أدب اليتيم عند عائشة رضي الله عنها فقالت إني لأضرب اليتيم حتى ينبسط . قال الشيخ الألباني : صحيح»؛[1] شمیسه ی عتکیة می گوید: در نزد عایشه از نحوه ی تادیب یتیم صحبت شد که وی گفت: من همانا یتیم را می زنم به گونه ای که بر روی زمین می افتد.(نقش بر زمین می شود).
همچنین در کتاب«العیال»، ابن ابی الدنیا دو روایت از عایشه شده:
الف: «زنی از فرادیس(نام محلی)[2]می گوید ، به عایشه گفتم همانا در نزد من ایتامی از پسر و دختر هستند(چگونه آنها را تادیب و تربیت نمایم؟). عایشه گفت: اما پسران را مزن و اما در مورد دختران، پس آنان را میان دو سنگ قرار داده و محکم به هم فشار ده، فشار دادنی».[3]
ب: خوله می گوید از عایشه در مورد کتک زدن یتیم پرسیدم. وی گفت سرش را بشکن؛ زیرا یتیم سزاورارتر به این امر است تا مار افعی».[4]
آیا سخن عایشه محملی شرعی دارد؟
ممکن است در وجه گفتار عایشه گفته شود که وی از باب کنایه صحبت نموده و مراد جدی وی محتوای ظاهر کلامش نبوده و سخن وی ناظر به سختگیری در امر تربیت یتیم است تا وی درست تربیت گردد، نه آنکه سرپرست یتیم وی را حقیقتا تحت آزار خود قرار دهد.
اما در پاسخ گفته می شود که چنین حملی با ظواهر گفتار عایشه سازگاری نداشته، و چنین برداشتی از فهم عرفی نیز بدور است.
از نظر فقهی نیز سخنان عایشه با جمیع اصول و قوانین شریعت تنافی دارد؛ همچنان که در فقه اهل سنت نیز در مواردی که تنبیه فرزند و یتیم و شاگرد، به جهت تربیت مجاز گردیده، چنین تنبیهی مقید به عدم آسیب رساندن به وی شده و در غیر این صورت چنین تادیبی ضمان آور و موجب دیه است.[5]
به هرحال این تنها سخن و فتوای بدون مبنای ام المؤمنین عایشه نمی باشد؛ بلکه از ایشان غرائب زیادی نقل گردیده که منبع همگی نیز از مصادر عامه است.
موفق باشید.
[/HR] [1] . الأدب المفرد،محمد بن إسماعيل أبو عبدالله البخاري الجعفي، ص62، دار البشائر الإسلامية – بيروت.
[2] . فراديس» در زبان عربى به معناى بساتين و باغها است.
[3] . العیال، ابن ابی الدنیا، ح:631:«حدثني الفضل بن إسحاق حدثني أبو قتيبة عن عبد الرحمن بن قيس العتكي عن أم روح عن امرأة من الفراديس قالت قلت لعائشة إن معي أيتاما جواري وغلمان قالت أما الغلمان فلا تضربنهم وأما الجواري فضعيهم بين حجرين ورصيهم رصا».
[4] . همان، ح:632:« حدثنا أبو قتيبة عن ضمرة الرقاشية عن جدتها خولة قالت سألت عائشة رضي الله عنها عن ضرب اليتيم فقالت أثلغيه فإن اليتيم أحق بالثلغ من الأفعى».
[5] . الموسوعة الکویتیة، ج12،ص244:«مِنْ أَنْوَاعِ التَّعْذِيبِ الْمَشْرُوعِ : ضَرْبُ الأْبِ أَوِ الأْمِّ وَلَدَهُمَا تَأْدِيبًا ، وَكَذَلِكَ الْوَصِيُّ ، أَوِ الْمُعَلِّمِ بِإِذْنِ الأْبِ تَعْلِيمًا .وَذَكَرَ فِي الْقُنْيَةِ :َهُ إِكْرَاهُ طِفْلِهِ عَلَى تَعَلُّمِ الْقُرْآنِ ، وَالأْدَبِ ، وَالْعِلْمِ ، لِفَرْضِيَّتِهِ عَلَى الْوَالِدَيْنِ ، وَلَهُ ضَرْبُ الْيَتِيمِ فِيمَا يَضْرِبُ وَلَدَهُ ، وَالأْمُّ كَالأْبِ فِي التَّعْلِيمِ ، بِخِلاَفِ التَّأْدِيبِ ، فَإِنَّهُ لَوْ مَاتَ الصَّبِيُّ بِضَرْبِ الأْمِّ تَأْدِيبًا فَعَلَيْهَا الضَّمَانُ .َمِمَّا يُذْكَرُ : أَنَّ ضَرْبَ التَّأْدِيبِ مُقَيَّدٌ بِوَصْفِ السَّلاَمَةِ ، وَمَحَلُّهُ فِي الضَّرْبِ الْمُعْتَادِ ، كَمًّا وَكَيْفًا وَمَحَلًّا ، فَلَوْ ضَرَبَهُ عَلَى الْوَجْهِ أَوْ عَلَى الْمَذَاكِيرِ يَجِبُ الضَّمَانُ بِلاَ خِلاَفٍ ، وَلَوْ سَوْطًا وَاحِدًا ، لأنَّهُ إِتْلاَفٌ ».