آیا ازلی بودن موجودات با احادیث منافات نداره؟
تب‌های اولیه
نقل قول از استاد انجمن :ملاک مخلوق بودن، ملاک زمانی نیست بلکه ملاک مخلوق بودن، فقر ذاتی است. به عبارت دیگر، ملاک این نیست که مخلوق، موجودی است که نبوده و سپس بوده شده است (حدوث زمانی) بلکه ملاک این است که موجود در ذات خود نیازمند باشد(فقر ذاتی). بنابراین طبق این مبنا، امکان اینکه موجودی همواره وجود داشته باشد، هست یعنی موجوداتی باشند که ازلی باشند و همچنان مخلوق هم باشند زیرا طبق آنچه گفته شد، ملاک مخلوق بودن حدوث زمانی نیست بلکه فقر ذاتی است و این مسئله منافاتی با این ندارد که مخلوقی ازلی باشد.
سوال :ازلی بودن موجودات با احادیث منافات نداره؟
مثل: خلق الله من العدم
پرسش:
آیا ازلی بودن موجودات با احادیث منافات نداره؟ مثل: خلق الله من العدم
پاسخ:
در احادیث به بحث خلق از عدم پرداخته شده است به طور مثال در حدیثی از حضرت علی (علیه السلام) می خوانیم: «ابتدع الاشیاء لا من شیء کان و لا من شیء خلق ما کان»؛ خداوند اشیا را آفرید،نه از چیزی که بوده و نه از چیزی خلق شده ». که معنای حدیث خلق از عدم می باشد.(1)
ابتدا باید توجه کرد که خلق از عدم به معنای آن نیست که عدم (نیستی) منشا هستی و وجود شده است و وجود از عدم شکل بگیرد بلکه معنای سخن آن است که در خلق کردن موجود الف، از موجودات دیگر بهره گرفته نشده است و آن موجود راسأ پدیدار شده است.
مطلب دیگر این است که این حدیث یا احادیث مشابه آن با بحثی که مطرح کردید در مورد نیاز معلول به علت، منافاتی ندارد.
در مورد ملاک نیازمندی معلول به علت، دو دیدگاه مشهور وجود دارد. نخست آن که اگر موجودی نباشد و سپس به وجود بیاید (حدوث زمانی) آنگاه می توان پی به معلول بودن آن برد. دیدگاه دیگر آن است که ملاک معلول بودن فقر ذاتی است یعنی این که ذات موجود نیازمند و فقیر باشد و این فقر و نیاز، همواره بایستی از سوی موجودی که غنی و بی نیاز است، تامین شود. این دیدگاه ملاک معلول بودن را فقر ذاتی می داند.
با توجه به مطلبی که نقل کردید، باید توجه کرد که ممکن است موجودی قدیم باشد(ازلی باشد) ولی این بدان معنا نیست که لزوما واجب الوجود است زیرا که ممکن است فقر ذاتی داشته باشد و این فقر و نیاز توسط واجب الوجود تامین شده باشد.
با ملاک نخست (حدوث زمانی) هر موجود قدیمی، واجب الوجود فرض می شود در حالی که با ملاک فقر ذاتی می توان همچنان آن ها را معلول دانست و به مشکل چند خدایی دچار نشد.
در هر صورت باید این مسئله را نیز در نظر گرفت که زمان خود یکی از عوارض ماده است و در عالم مادی بحث زمان مطرح است و برای بررسی ملاک معلولیت موجودات فرا زمانی نیازمند ملاکی هستیم که متوقف بر زمان نباشد. بنا بر این ملاک فقر ذاتی، ملاک دقیق تر و جامع تری است.
از سوی دیگر این ملاک منافاتی نیز با این ندارد که موجودات از عدم خلق شده باشند زیرا در این صورت نیز نیاز و فقر ذاتی آنها بر طرف شده است.
______________
(1) اصول کافی، ج 135 ـ 136، حدیث 1.نشر دارالکتب اسلامیه، تهران، 1388 ق.