جمع بندی تسلسل باطل نیست
تب‌های اولیه
با سلام و عرض ادب و با تشکر از پرسش خوبتان
در ابتدا باید توجه داشت که هر تسلسلی محال نیست؛ طبق فرمایش علامه طباطبایی رحمه الله علیه تسلسلی محال است که چند شرط زیر را دارا می باشد:
الف- بین اجزاء سلسله ی آن ترتّب علّی و معلولی باشد و وجود هر جزء بر جزء قبلی متوقّف باشد. لذا وجود بی نهایت موجود که بین آنها رابطه ی علّت و معلولی نیست، محال نیست.
ب- تمام اجزاء سلسله باید بالفعل باشند؛ نه اینکه برخی بالفعل و برخی بالقوّه باشد. لذا تسلسل اعداد و تسلسل اجزاء خطّ محال نیست. چون آنچه از عدد و خطّ ، بالفعل می شود ، همواره متناهی است و هیچگاه عدد و خطّ نامتناهی وجود خارجی نداشته است.
ج- تمام اجزاء سلسله باید اجتماع در وجود داشته باشند؛ نه اینکه یکی معدوم و دیگری موجود شود. لذا تسلسل حوادث زمانی و تسلسل اجزاء زمان محال نیست. چون تا اجزاء گذشته ی زمان و حوادث گذشته سپری نشوند، جزء بعدی نمی آید ؛ و آنگاه که جزء بعدی ظاهر شد، دیگر جزء گذشته وجود ندارد. (نهایة الحکمة، مرحله 8، فصل پنجم، ص 170)
اشکالاتی که به بحث تسلسل وارد می کنند و غربی ها هم این اشکالات را به استحاله تسلسل وارد می دانند، ناشی از عدم توجّه به این شروط می باشد. برای امتناع تسلسل براهین مختلفی اقامه شده است تنها یکی از این براهین را نقل می شود:
تقریر صدرالمتألهین شیرازی بر امتناع تسلسل:
«بنابر اصالت وجود و ربطى بودنِ وجودِ معلول نسبت به علت هستى بخش، هر معلولى نسبت به علت ایجاد کننده اش عین ربط و وابستگى است و هیچ گونه استقلالى از خودش ندارد، و اگر علت مفروض نسبت به علت بالاترى معلول باشد، همین حال را نسبت به آن خواهد داشت، پس اگر سلسله اى از علل و معلولات را فرض کنیم که هر یک از علت ها معلول علت دیگرى باشد، سلسله اى از تعلقات و وابستگی ها خواهند بود، و بدیهى است که وجود وابسته بدون وجود مستقلى که طرف وابستگى آن باشد تحقق نخواهد یافت. پس ناچار باید وراى این سلسله ربط ها و تعلقات وجود مستقلى باشد که همگى آنها در پرتو آن تحقق یابند. بنابراین، نمىتوان این سلسله را بى آغاز و بدون مستقل مطلق دانست. (آموزش فلسفه، علامه مصباح یزدی ج 2، ص 81- 82)
سلام.واجب الوجود با بطلان تسلسل اثبات میشه.شنیدم که بعض غربی ها ادعا دارن که تسلسل باطل نیست و این رو هم شنیدم که اقای جوادی عاملی حفطه الله در کتاب تبیین براهین طوری توضیح دادن که اصلا برای اثبات واجب نیازی به رد تسلسل نیست.
با سلام و عرض ادب
میشود اینطور هم گفت که قانون عليت بر عالم ماده صدق مي كند، يعني در عالمي كه به قوانين آن آگاهي داریم و در این عالم علت و معلول مادی به تسلسل ميرسد. قانون عليت در مورد خدا صدق نمي كند ، خداوند وجودي ماوراء طبيعه است و قانون عليت قانوني مربوط به ماده وطبيعت.اين گزاره به اين معناست كه تسلسل باطل در حيطه شناخت بشري وقواعد كشف شده بشري محدود در طبيعت رخ مي دهد. در حالي كه اگر به وجودعالمي ماوراء فيزيك اعتقاد داشته باشيم مي توان به اين نتيجه رسيد كه قوانين طبيعي در جاي ديگري نقض شده اند كه احتمالاً اين قوانين ديگر حاكم نيستند. بنابراين نمي توان آن را تناقض يا دور تسلسل ناميد در حالي كه در حالت اول اين دور تسلسل در عالم ماده رخ داده است.
اين موضوع ما را به اين سمت هدايت مي كند كه عالمي ماوراء و همینطور واجب الوجودی بايد وجود داشته باشد كه ما به لحاظ علم تجربی ازچگونگي و كيفيت آن اطلاعي نداريم ولي در وجود آن شكي نخواهيم داشت.