جمع بندی برابری ارزش امامان

کارشناس بحث: استاد صدیق

[=microsoft sans serif]

باسلام
برای پاسخ به سوالی که مطرح شد، توجه به چند نکته لازم است.
نکته اول: مراتب وجودی انسان، تا زمانی که به صورت اختیاری (چه مستقیم و چه غیر مستقیم) کار خیر یا شر انجام میدهد، در حال تکامل یا نزول است.
نکته دوم: بر اساس دیدگاه قرآن کریم، برتری انسانها نسبت به یکدیگر، صرفا بر اساس تقوا و پرهیز از نافرمانی خداوند است نه چیز دیگر.
نکته سوم: عصمت، گرچه مرتبه ترک گناهان است، اما خود این مرتبه، دارای مراتب مختلف و شدت و ضعفهایی است. به همین جهت است که برخی معصومان(همانند برخی پیامبران که ترک اولی داشته اند) عصمتشان در حد ترک گناهان (کبیره و صغیره بوده است) و برخی حتی از فکر گناه نیز پرهیز داشته اند.
نکته چهارم: عصمت با تمام تفاوتها و شدت و ضعفهایی که دارد، همان مرتبه وجودی نیست، بلکه خروجی مرتبه وجودی شخص معصوم است. یعنی ممکن است که تعدادی از افراد در یک مرتبه از عصمت قرار داشته باشند(مانند ائمه که همگی از انواع و اقسام گناه و فکر گناه پرهیز داشته اند) ولی در مرتبه وجودی و کمال آن با یکدیگر تفاوت داشته باشند.
نکته پنجم: مسئله رتبه کمالی با مقام و منصب امامت و نبوت فرق دارد. یعنی همانطور که تمام پیامبران از حیث پیامبر بودن و تمام انبیاء اولوالعزم از جهت اولوالعزم بودن یکسان هستند، ولی هیچگاه رتبه وجودی آنان با یکدیگر یکی نیست. به عبارت دیگر، برای انتخاب شخصی برای منصب نبوت یا رسالت یا امامت، یک سری حداقلهایی لازم است. ولی این حداقل ها، جلوی تکامل حداکثری را نیمگیرد.
نکته ششم: بین مقام ثبوت و اثبات باید تفاوت قائل شد. یعنی گرچه اصل برتری امامان بر یکدیگر یا پیامبران بر یکدیگر واضح است ولی اینکه در مقام اثبات، کدام یک از این بزرگواران بر دیگری برتری دارد، نکته ای نیست که بدون مدد گرفتن از روایات معتبر به دست آورد.

بنابر نکاتی که بیان شد، با اینکه تمام چهارده معصوم در یک مرتبه عصمت قرار دارند و هیچ قسم از گناه و حتی ترک اولی را انجام نمیدهند، ولی مرتبه وجودی آنان با یکدیگر فرق دارد. چنانکه در حدیثی منقول از حضرت علی (ع)، رسول گرامی اسلام(ص) در پاسخ این سوال که ایشان برترند یا جبرئیل، به ایشان فرموده است:

[=microsoft sans serif] خدا آفريده ‏اى برتر از من و يا ارجمندتر از من نزد او نيافريده، من گفتم: يا رسول اللَّه تو برترى يا جبرئيل؟ فرمود: اى على راستش خدا تبارك و تعالى برترى داده است پيغمبران مرسل را بر فرشته ‏هاى مقرب، و برترى داده مرا بر همه پيغمبران و رسل، و فضل پس از من از تو است اى على و از امامان پس از تو، و راستش فرشته ‏ها خدمتگزار ما و دوستان ما باشند اى على آنان كه عرش را برمي دارند و هر كه گرد عرش است تسبيح گويند به‌حمد پروردگار خود و آمرزش خواهند براى آنان كه مؤمنند به ولايت ما.(1)

در روایت دیگری در این کتاب نقل شده است که رتبه وجودی پیامبر را برتر از امام علی، و رتبه وجودی حضرت علی را برتر از حسنین(علیهم السلام) بیان کرده است.(2)

على برتر همه خلق خداست جز من، و حسن و حسين دو سيد جوانان اهل بهشتند، پدرشان بهتر از آنها است، و به راستى فاطمه سيده زنان جهانيانست و اگر براى فاطمه بهترى از على بود او را به وى به همسری ندادم.

این روایت و روایات مشابه به خوبی نشان میدهد که بین چهارده معصوم نیز اختلاف رتبه کمال وجود داشته است. این بحث در قرآن کریم نیز بیان شده است. خداوند متعال در آیه شریفه 253 سوره بقره می فرماید:

«تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ، مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ وَ آتَيْنا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّناتِ وَ أَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُس‏[=microsoft sans serif]»


[=microsoft sans serif]
ـــــــــــــ
1. آسمان و جهان، ج‏4، ص278(ترجمه کتاب السماء و العالم، جلد 54 تا 60 بحار الانوار)
2. همان، ص276
[=microsoft sans serif]

[=arial]سلام!

[=arial]این "تا زمانی " که اینجا اوردید یعنی بستگی به عمر هم داره ؟ مثلا عمر کسی مثل امام دوازدهم که بیشتره و کار خیر بیشتری انجام میدند موجب میشه مقامشون بالاتر از بقیه بشه؟

[=arial]میشه این مورد رو بیشتر توضیح بدید یا یک مثال دیگه بزنید؟ یعنی در ائمه هم استعداد رسیدن به کمال متفاوت بوده و کمتر و بیشتر داشته ؟ [=arial]پس این کلهم نور واحد که به ائمه میگن چیه فلسفه اش ؟

و اینکه طبق روایاتی که اوردید و ایه قران ... خداوند برتری میده یا نه اعمال و اختیار اونها سبب این برتری میشه؟ صرفا اراده و خواست خداست و یا اعمال هم نقشی داره ؟

[=microsoft sans serif]

باسلام
خیر، کمال انسان فقط مربوط به طول زمان و مقدار انجام یک عبادت ندارد، بلکه بستگی به میزان معرفت و کمال وجودی او در هنگام انجام کار نیز دارد.
زیرا قطعا کسی که با معرفت و شناخت بهتر کاری را انجام میدهد، کیفیت آن کارش از کسی که از معرفت کمتری برخوردار است، بیشتر خواهد بود.
همانطور که یک ضربت حضرت علی(ع) در جنگ خندق از عبادت جن و انس برتر شمرده شده است.
یعنی اینطور نیست که در پیشگاه الهی هرکسی که مقدار بیشتری کار نیک انجام دهد و بیشتر از گناهان پرهیز داشته باشد، حتما از کسی که مدت زمان کمتری داشته و کارهای کمتری انجام داده است، از کمال بیشتری برخوردار باشد. بلکه میزان معرفت و شناخت او نسبت به خداوند که روح عبادات است، در کنار کمیت و مقدار عبادات و کارهای خیر در کمال بخشی انسان موثر است.
البته این بحث از نظر ثبوتی است ولی اینکه کدام یک از ائمه از معرفت بیشتری برخوردار هستند یا اینکه اصلا در این مسئله تفاوت دارند مسئله ای نیست که بتوان با عقل بدان رسید و نقل نیز جز در مورد پیامبر اکرم و حضرت علی(ع) در مورد بقیه ائمه ساکت است و در این زمینه بحثی ندارد.

استعداد رسیدن به کمال در هیچ انسانی با انسان دیگر تفاوتی وجود ندارد. تمام انسانها توان رسیدن به کمال را به یک اندازه دارند، اما در این میان استفاده از این فرصت و به فعلیت رساندن آن موجب تفاوت انسانها میشود.
البته اگر دقت کنید، بنده عرض کردم، ممکن است متفاوت باشد هرچند ما از آن خبر نداریم.
در روایتی منقول در کتاب سلیم بن قیس در این رابطه از وجود نازنین حضرت زهرا(س) نقل شده است:

حضرت زهرا عليها السّلام عرض كرد: يا رسول اللَّه، كداميك از اينان كه نام بردى افضل‏اند؟

پيامبر صلى اللَّه عليه و آله فرمود: برادرم على افضل امّتم است. حمزه و جعفر، اين دو افضل امت من بعد از على و تو و دو پسر و نوه‏ام حسن و حسين و جانشينان از فرزندان اين پسرم هستند- و پيامبر صلى اللَّه عليه و آله با دست اشاره به امام حسين عليه السّلام فرمودند- و مهدى از ايشان است. آنكه قبل از (مهدى) است از او افضل است. اوّلى كه مقدم است افضل از مؤخّر است، زيرا امام او است و اين وصىّ آن است. ما اهل بيتى هستيم كه خداوند براى ما آخرت را بر دنيا ترجيح داده است.(1)

نور واحد بودن تمام ائمه و چهارده معصوم نیز منافاتی با تفاوت ایشان در درجات کمال ندارد. بلکه این روایات در صدد بیان این مطلب هستند که منشأ و سرشت وجودی تمام ایشان از یک چیز است و به همین جهت، تمام کارهایی که انجام میدهند طبق وظیفه است. چه قیام کنند و به شهادت برسند و چه صلح کنند و مسموم شوند.

مشخص است که برتری دادن خداوند بدون جهت و گزاف نیست بلکه اعمال اختیاری خود انسان و عملکرد او نقش تامی در این انتخاب و برتری دادن دارد. به عبارت دیگر، شبیه آن است که مدیر مدرسه، یک دانش آموز را به خاطر نمرات و انضباطش مورد تشویق قرار داده و مزایای علمی و تفریحی را در اختیار او قرار بدهد و از این حیث او را بر دیگران برتری دهد. در اینجا آنچه باعث این کار مدیر شده، رفتار و عملکرد خود آن دانش آموز بوده نه چیز دیگر.

ــــــــــــــــــــــــ

1. اسرار آل محمد، ترجمه کتاب سلیم، ص205(ترجمه اسماعیل انصاری، قم، نشر الهادی، 1416ق)

[=arial]مگه علم معصوم موهبتی نیست که از طرف خدا به او داده میشه ؟ میزانش در امامان متفاوته ؟ ایا امامان میتونن خودشون این مورد رو افزایش بدن ؟ این افزایش پیدا کردنه هم اکتسابیه ؟

[=arial]به این قسمت هم توجه کردم ... در رابطه با سوال بالا میخواستم مطمئن بشم ... چون حدیثی در رابطه با افزایش علم امام در شب های جمعه خوندم از امام صادق ... میخواستم ببینم در اون معرفتی که گفتید این مورد هم موثره یا نه ...

[=arial]از امامان هم افضل هستند ؟

[=arial]یعنی طبق این حدبث به ترتیب امامت (امام اول ، امام دوم ، ... ) مقام ها هم فرق میکنه ؟ یعنی مقام امام دوازدهم از هر یازده امام قبل پایینتره ؟

[=microsoft sans serif]

علمی که به معصوم داده میشود با معرفتی که محل بحث ما بود و باعث کمال فرد میشود، متفاوت است.
مراد از علمی که به معصوم داده میشود، دانش هایی است که در راستای انجام وظایف امامت به انها نیاز دارد.
اما مراد از معرفتی که باعث کمال فرد میشود، شناخت معصوم از خداوند و صفات اوست که هرچه بیشتر و غنی تر باشد، کمال فرد بیشتر میشود و چون مستقیما در کمال یافتن فرد نقش دارد، بنابراین، اکتسابی است و خود فرد باید آنرا به دست بیاورد.

معرفت مورد نظر در این بحث، شناخت خداوند و صفات اوست که در نتیجه تامل و تفکر در خداوند و پدیده های عالم و پی بردن به رابطه خالق و مخلوق به دست می اید.

در همان روایت پاسخ سوال شما ذکر شده است. دقت کنید:

:حمزه و جعفر، افضل امت پیامبر بعد از حضرت علی تا امام زمان هستند. یعنی به استثنای امامان شیعه و حضرت زهرا، از بقیه برترند.

ظاهر این روایت که اینطور بیان میکند، هرچند شاید به واسطه قیدی که در انتهای همین مطلب بیان شده است( چون امام قبلی، برای امام بعدی، امام است و او وصی امام قبلی است) مراد از این برتری، برتری و فضیلت در فرمانبرداری باشد نه فضیلت مطلق. به هرحال، اگر این بحث نیاز به تامل بیشتری دارد ولی یک نکته از این روایت قابل استناد است و آن، امکان فضیلت و برتری امامان بر یکدیگر است.

پرسش: ما اعتقاد داریم که چهارده نفر در دنیا معصوم هستند و مرتکب هیچ گونه گناهی نمی شوند. این یعنی اوج تقوا. از اون طرف هم خدا میگه که ارزش انسان ها به تقوایی که دارند هست. خب، سوالی پیش می آید. ارزش چهارده نفری که ما از آن ها یاد می کنیم، پیش خدا یکسان هست؟ یعنی همه با هم برابرند.؟

پاسخ:
برای پاسخ به سوالی که مطرح شد، توجه به چند نکته لازم است.
نکته اول: مراتب وجودی انسان، تا زمانی که به صورت اختیاری (چه مستقیم و چه غیر مستقیم) کار خیر یا شر انجام می دهد، در حال تکامل یا نزول است.
نکته دوم: بر اساس دیدگاه قرآن کریم، برتری انسان ها نسبت به یکدیگر، صرفا بر اساس تقوا و پرهیز از نافرمانی خداوند است نه چیز دیگر.
نکته سوم: عصمت، گرچه مرتبه ترک گناهان است، اما خود این مرتبه، دارای مراتب مختلف و شدت و ضعف هایی است. به همین جهت است که برخی معصومان (همانند برخی پیامبران که ترک اولی داشته اند) عصمت شان در حد ترک گناهان (کبیره و صغیره بوده است) و برخی حتی از فکر گناه نیز پرهیز داشته اند.
نکته چهارم: عصمت با تمام تفاوت ها و شدت و ضعف هایی که دارد، همان مرتبه وجودی نیست، بلکه خروجی مرتبه وجودی شخص معصوم است. یعنی ممکن است که تعدادی از افراد در یک مرتبه از عصمت قرار داشته باشند (مانند ائمه که همگی از انواع و اقسام گناه و فکر گناه پرهیز داشته اند) ولی در مرتبه وجودی و کمال آن با یکدیگر تفاوت داشته باشند.
نکته پنجم: مسئله رتبه کمالی با مقام و منصب امامت و نبوت فرق دارد. یعنی همان طور که تمام پیامبران از حیث پیامبر بودن و تمام انبیاء اولوالعزم از جهت اولوالعزم بودن یکسان هستند، ولی هیچ گاه رتبه وجودی آنان با یکدیگر یکی نیست. به عبارت دیگر، برای انتخاب شخصی برای منصب نبوت یا رسالت یا امامت، یک سری حداقل هایی لازم است. ولی این حداقل ها، جلوی تکامل حداکثری را نمی گیرد.
نکته ششم: بین مقام ثبوت و اثبات باید تفاوت قائل شد. یعنی گر چه اصل برتری امامان بر یکدیگر یا پیامبران بر یکدیگر واضح است ولی این که در مقام اثبات، کدام یک از این بزرگواران بر دیگری برتری دارد، نکته ای نیست که بدون مدد گرفتن از روایات معتبر به دست آورد.

بنا بر نکاتی که بیان شد، با این که تمام چهارده معصوم در یک مرتبه عصمت قرار دارند و هیچ قسم از گناه و حتی ترک اولی را انجام نمی دهند، ولی مرتبه وجودی آنان با یکدیگر فرق دارد. چنان که در حدیثی منقول از حضرت علی (علیه السلام)، رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) در پاسخ این سوال که ایشان برترند یا جبرئیل، به ایشان فرموده است: «خدا آفريده ‏اى برتر از من و يا ارجمندتر از من نزد او نيافريده، من گفتم: يا رسول اللَّه تو برترى يا جبرئيل؟ فرمود: اى على راستش خداوند تبارك و تعالى برترى داده است پيغمبران مرسل را بر فرشته ‏هاى مقرب، و برترى داده مرا بر همه پيغمبران و رسل، و فضل پس از من از تو است اى على و از امامان پس از تو، و راستش فرشته ‏ها خدمت گزار ما و دوستان ما باشند اى على آنان كه عرش را برمی دارند و هر كه گرد عرش است تسبيح گويند به‌ حمد پروردگار خود و آمرزش خواهند براى آنان كه مؤمنند به ولايت ما.»(1)

در روایت دیگری در این کتاب نقل شده است که رتبه وجودی پیامبر را برتر از امام علی، و رتبه وجودی حضرت علی را برتر از حسنین (علیهم السلام) بیان کرده است: «على برتر از همه خلق خداست جز من، و حسن و حسين دو سيد جوانان اهل بهشتند، پدرشان بهتر از آن ها است، و به راستى فاطمه سيده زنان جهانيان است و اگر براى فاطمه کسی بهتر از على بود او را به وى به همسری نمی دادم.»(2)

در روایتی منقول در کتاب سلیم بن قیس در این رابطه از وجود نازنین حضرت زهرا (سلام الله علیها) نقل شده است: حضرت زهرا (عليها السّلام) عرض كرد: يا رسول اللَّه، كدام يك از اينان كه نام بردى افضل‏ند؟ پيامبر (صلى اللَّه عليه و آله) فرمود: برادرم على افضل امّتم است. حمزه و جعفر، اين دو افضل امت من بعد از على و تو و دو نوه ‏ام حسن و حسين و جانشينان از فرزندان اين پسرم هستند _ و پيامبر (صلى اللَّه عليه و آله) با دست اشاره به امام حسين (عليه السّلام) فرمودند- و مهدى از ايشان است. آن كه قبل از (مهدى) است از او افضل است. اوّلى كه مقدم است افضل از مؤخّر است، زيرا امام او است و اين وصىّ آن است. ما اهل بيتى هستيم كه خداوند براى ما آخرت را بر دنيا ترجيح داده است.(3)

این روایت و روایات مشابه به خوبی نشان می دهد که بین چهارده معصوم نیز اختلاف رتبه کمال وجود داشته است. این بحث در قرآن کریم نیز بیان شده است. خداوند متعال می فرماید:«تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ، مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ وَ آتَيْنا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّناتِ وَ أَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُس‏»؛ اين پيامبران، پاره‏ اى از ايشان را بر پاره‏ اى برترى داديم. از آنان كسى بود كه خدا با او سخن گفت و بعضى را درجاتى [بلند] ارزانى داشت و به عيسى بن مريم حجّت‏ ها داديم و او را به روح القدس تقويت كرديم.(4)
هر چند ما تنها به برتری پیامبر بر علی بن ابیطالب و ایشان بر سایر ائمه، آگاه هستیم ولی درجه و رتبه کمال ما بقی حضرات معصومین را خبر نداریم.

ـــــــــــــ
(1) آسمان و جهان، ج‏4، ص278(ترجمه کتاب السماء و العالم، جلد 54 تا 60 بحار الانوار)
(2) همان، ص276
(3) اسرار آل محمد، ترجمه کتاب سلیم، ص205(ترجمه اسماعیل انصاری، قم، نشر الهادی، 1416ق)
(4) بقره/ 253.