جمع بندی توسل در آیه 42 سوره یوسف (ع)
تبهای اولیه
باسلام و خسته نباشید
در آیه 42 سوره یوسف علیه السلام میخوانیم که:
و به آن يكى از آن دو نفر، كه مىدانست رهايى مىيابد، گفت: «مرا نزد صاحبت [سلطان مصر] يادآورى كن!» ولى شيطان يادآورى او را نزد صاحبش از خاطر وى برد و بدنبال آن، (يوسف) چند سال در زندان باقى ماند.
از طرفی گرفتن حق خود از ظالم جایز است ولی گذشت برتر است (وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُولئِكَ ما عَلَيْهِمْ مِنْ سَبِيلٍ)
اونجا که خداوند میفرماید «و بدنبال آن، (يوسف) چند سال در زندان باقى ماند.» به چه خاطر است؟
1- به خاطر استفاده از وسیله و گفتن به اون شخص که سفارشم را به سلطان مصر کن؟
2- بخاطر صبر نکردن؟
آیا اصلا عبارت «و بدنبال آن، (يوسف) چند سال در زندان باقى ماند.» ربطی به این مواردی که عرض کردم دارد یانه ؟ یا که مراد بیان داستان است یعنی اگر حضرت یوسف هم نمیگفت بازهم به همان مقدار زمان زندانی میشد؟
باتشکر
سؤال:
آیا حضرت یوسف (ع) بنابر آیه 42 سوره یوسف، به دلیل کمک خواستن از شخص زندانی، چند سال بیشتر در زندان ماند؟
پاسخ:
«وَ قَالَ لِلَّذِى ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِّنْهُمَا اذْكُرْنىِ عِندَ رَبِّكَ فَأَنسَئهُ الشَّيْطَنُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فىِ السِّجْنِ بِضْعَ سِنِين»؛ و به آن يكى از آن دو نفر، كه مىدانست رهايى مىيابد، گفت: «مرا نزد صاحبت [سلطان مصر] يادآورى كن!» ولى شيطان يادآورى او را نزد صاحبش از خاطر وى برد و به دنبال آن، (يوسف) چند سال در زندان باقى ماند. (1)
شاید بتوان نظرات مفسران را به سه دسته تقسیم کرد:
1. شیطان باعث شد تا یوسف (علیه السلام) بلغزد و یاد خدا را فراموش کند، لذا خطایی از او سر زده و به خاطر همین لغزش و خطا، جریمه شد و چندین سال دیگر در زندان ماند.
البته مفسران شیعه و امامیه، چنین تفسیری ندارند؛ زیرا پیامبران الهی را معصوم و مصون از گناه و خطا میدانند.
2. حضرت یوسف (علیه السلام)، معصوم از گناه و خطا است و نلغزیده تا بگوییم مرتکب خطا شده و جریمه اش اضافه شدن زندان است؛ بلکه فقط توسل به اسباب و وسائل مادی پیدا کرده که البته برای کسانی مانند پیامبران الهی، شایسته و سزاوار نیست، لذا این مقدار بیتوجهی یوسف به خداوند، در حد ترک اولی است؛ که البته پیامبران برای ترک اولی هم مجازات میشوند.
از این رو، حضرت یوسف (علیه السلام) بایستی باز هم در كوره حوادث پختهتر شود، آمادگى بيشتر براى مبارزه با طاغوت و طاغوتيان پيدا كند و بداند در اين راه نبايد جز بر نيروى اللَّه و مردم ستمديدهاى كه در راه اللَّه گام بر مىدارند تكيه نمايد. (2)
این دو گروه به روایاتی استناد می کنند که از حضرات معصومین وارد شده و یوسف را به خاطر سفارشی که به آن زندانی دیگر کرده (مرا نزد صاحبت [سلطان مصر] يادآورى كن)، مقصر دانسته و ادامه زندانی بودنش را به جهت همان سفارش می دانند.(3)
3. برخی علاوه بر اثبات عصمت برای حضرت یوسف (علیه السلام)، حتی این مقدار ترک اولی را هم رد میکنند و میگویند ماندن یوسف (علیه السلام) در زندان برای چند سال دیگر، به خاطر فراموش کردن آن زندانی بوده، و ارتباطی با خود یوسف (علیه السلام) ندارد. (4)
ایشان روایات وارد شده در این زمینه را مخالف صریح قرآن و آنها را ضعیف و مردود میدانند. (5)
علامه طباطبایی (قدس سره) در رد اقوال دیگر، میگوید:
صرف نظر از ثنايى كه خداوند در اين سوره از آن جناب (حضرت یوسف) نموده، تصريح كرده بر اين كه او از مخلصين بوده؛ و نيز تصريح كرده كه مخلصين كسانی هستند كه شيطان در ايشان راه ندارد.
و اخلاص براى خدا باعث آن نمىشود كه انسان به غير از خدا متوسل به سببهاى ديگر نشود؛ زيرا اين از نهايت درجه نادانى است كه آدمى توقع كند كه به طور كلى اسباب را لغو بداند و مقاصد خود را بدون سبب انجام دهد.
بلكه تنها و تنها اخلاص سبب مىشود كه انسان به سببهاى ديگر دلبستگى و اعتماد نداشته باشد. و در جمله «اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ» قرينهاى كه دلالت كند بر دلبستگى يوسف (علیه السلام) به غير خدا وجود ندارد.
به علاوه جمله «وَ قالَ الَّذِي نَجا مِنْهُما وَ ادَّكَرَ بَعْدَ أُمَّةٍ ...» (6)؛ خود قرينه روشنى است بر اين كه فراموشكننده، ساقى بوده نه يوسف (علیه السلام). (7)
نکته:
قول دوم روش مسالمتآمیزتری را انتخاب کرده است. قول اول که منکر عصمت است و از اساس باطل؛ قول سوم صحیح است؛ ولی مستلزم کنار گذاشتن روایات وارده است. این قول دوم است که روایات وارد شده را پذیرفته و در عین حال، بیتوجهی در حد ترک اولی را نسبت به حضرت یوسف (علیه السلام) قبول دارد.
منابع:
1. یوسف: 12/ 42.
2. ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسير نمونه، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 9، ص 419.
3. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 5، ص 359.
4. ر.ک: موسوی همدانی، سید محمد باقر، ترجمه الميزان، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 11، ص 247؛ طیب، عبدالحسین، أطيب البيان في تفسير القرآن، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 7، ص 202.
5. موسوی همدانی، سید محمد باقر، ترجمه الميزان، ج 11، ص 249.
6. یوسف: 12/ 45.
7. موسوی همدانی، سید محمد باقر، ترجمه الميزان، ج 11، ص 247.