جمع بندی با وجود تقیه چگونه میتوان به صحت روایاتی که به ما رسیده اطمینان کرد؟

کارشناس بحث: استاد محسن

سؤال:
با توجه به این که امامان (علیهم السلام) و شاگردان آنان، بیش‌تر مواقع، در حال تقیه بودند، چه گونه می‌توانستند احادیث را به صورت واقعی و درست به ما برسانند؟

پاسخ:
در همان زمان به جز در بعضی از مقاطع، روایاتی منسوب به امامان (علیهم السلام) صادر می‌شد که بعضا دست خوش تغییرات اساسی شده به مسلمانان و شیعیان به عنوان بیان امام ابلاغ می‌شد؛ اما خوش‌بختانه در این باره از سوی معصومین (علیهم السلام) معیارهایی تعریف و به شیعیان ابلاغ شده است.
شیخ صدوق در "کتاب عیون اخبار الرضا" از قول معصوم وظیفه شیعیان را هنگام برخورد با روایاتی که با هم معارض هستند، تبیین کرده است آن جا که فرمود: "فَمَا وَرَدَ عَلَيْكُمْ مِنْ خَبَرَيْنِ مُخْتَلِفَيْنِ فَاعْرِضُوهُمَا عَلَى كِتَابِ اللَّهِ فَمَا كَانَ فِي كِتَابِ اللَّهِ مَوْجُوداً حَلَالًا أَوْ حَرَاماً فَاتَّبِعُوا مَا وَافَقَ الْكِتَابَ وَ مَا لَمْ يَكُنْ فِي الْكِتَابِ فَاعْرِضُوهُ عَلَى سُنَنِ النَّبِيِّ ص فَمَا كَانَ فِي السُّنَّةِ مَوْجُوداً مَنْهِيّاً عَنْهُ نَهْيَ حَرَامٍ أَوْ مَأْمُوراً بِهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَمْرَ إِلْزَامٍ فَاتَّبِعُوا مَا وَافَقَ نَهْيَ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ أَمْرَهُ...» (1)

خلاصه ترجمه این روایت این است که اگر به دو حدیث برخوردیم که با هم مخالف است اولین وظیفه این است که آن دو را به کتاب خدا عرضه کنیم و آن روایتی که موافق با قرآن کریم و در کتاب خدا حلال و حرامش بیان شده باشد را گرفته و دیگری را رها می‌کنیم و اگر به پاسخ روایت در قرآن نرسیدیم آن را به سنت رسول خدا عرضه می‌کنیم و آن روایتی که موافق سخن پیامبر است را بر می‌گیریم و دیگری را رها می‌کنیم.
پس با این روش و معیار، میراث گران‌بهای امامان معصوم (علیهم السلام) محفوظ ماند و دست به دست به ما رسید.
علاوه فقهاء بزرگ با داشتن چنین معیاری از همان ابتدا با زحمت‌های فراوان به نتایج خوبی رسیدند و توانستند میراث دینی شیعیان را حفظ کنند.

منبع:
1. صدوق، محمد، عيون أخبار الرضا (علیه السلام)، انتشارات جهان، تهران، 1378 ش، چاپ اول، ج 2، ص 21.